Kontaminasyon Faktörünün Baraj Gölü Tabanındaki Dikey

Kontaminasyon faktörünün karottaki dikey dağılışın değerlendirilmesinde mekânsal dağılışta olduğu gibi CF <1 düşük derecede kontaminasyon, 1≤ CF <3 orta derecede kontaminasyon, 3≤ CF <6 yüksek derecede kontaminasyon, CF>6 çok yüksek derecede kontaminasyon ölçeği kullanılmıştır (Hakanson, 1980). Çalışmanın bu bölümünde litolojik ve karot ardalan değerlerinden elde edilen bulgular birlikte değerlendirilmiştir. Hazırlanan dikey dağılış grafiklerinde iki farklı ardalan değerlerinden elde edilen bulgulara yer verilmiş ve litolojik ardalan değerlerine ait bulgular grafiğin yanında şematik olarak gösterilmiştir. Elde edilen bulgular değerlendirildiğinde Al kontaminasyonunun karot ardalan değerlerine göre 1.00 – 1.14, litolojik ardalan değerlerine göre 2.32 – 2.64 arasında değiştiği tespit edilmiştir. Karotun en dibinde yüksek olan kontaminasyon 0 - 5 cm diliminde kadar dalgalanmalar şeklinde artıp azalmış, ancak 0 - 5 cm diliminde azalma eğilimine girmiştir (Şekil 140). Al kontaminasyonu karot ardalan verilerine göre orta derecenin alt limitlerinde, litolojik ardalan verilerine göre orta derecededir.

Şekil 140. Al Kontaminasyon Faktörünün Karot ve Litolojik Ardalan Değerlerine Göre Dikey Dağılışı (Orijinal)

As kontaminasyon faktörü karot ardalan verilerine göre yapılan hesaplamalarda 0.99 – 1.67, litolojik ardalan verilerine göre 4.40 – 7.44 arasında değişmektedir. Karot tabanında çok yüksek seviyede olan kontaminasyon faktörü 35 – 40 cm dilimlerine kadar oldukça düzenli şekilde azalmış, sonrasında küçük dalgalanmalar ile 0 - 5 cm diliminde orta derecede kontaminasyon sınırlarına yaklaşmıştır (Şekil 141). Karot ardalan değerlerine göre orta derecede kontaminasyon gerçekleşirken litolojik ardalan verilerine göre yüksek ve çok yüksek derecede kontaminasyon tespit edilmiştir.

Cd kontaminasyon faktörü karot verilerine göre 1 – 1.29, litolojik ardalan verilerine göre 2.83 – 3.67 aralığında değişmektedir. Karot ardalan değerlerine göre bütün dilimlerde orta derecede kontaminasyon tespit edilmiştir. Litolojik ardalan değerlerine göre karot tabanında orta derecenin az miktarda üzerinde olan kontaminasyon 35 – 40 cm dilimlerinde yüksek derecede kontaminasyona ulaşmıştır. (Şekil 142).

Şekil 141. As Kontaminasyon Faktörünün Karot ve Litolojik Ardalan Değerlerine Göre Dikey Dağılışı (Orijinal)

Şekil 142. Cd Kontaminasyon Faktörünün Karot ve Litolojik Ardalan Değerlerine Göre Dikey Dağılışı (Orijinal)

Şekil 143. Cr Kontaminasyon Faktörünün Karot ve Litolojik Ardalan Değerlerine Göre Dikey Dağılışı (Orijinal)

Şekil 144. Cu Kontaminasyon Faktörünün Karot ve Litolojik Ardalan Değerlerine Göre Dikey Dağılışı (Orijinal)

Şekil 145. Fe Kontaminasyon Faktörünün Karot ve Litolojik Ardalan Değerlerine Göre Dikey Dağılışı (Orijinal)

Cr kontaminasyonu karot ardalan değerlerine göre 0.97 – 1.18, litolojik ardalan değerlerine göre 4.32 – 5.30 aralığında değişmektedir. Cu kontaminasyonu karot ardalanına göre 1.00 – 1.18, litolojik ardalan değerlerine göre 1.71 – 2.02 aralığında değişmektedir (Şekil 143). Her iki ardalan değerine göre de orta derecede olan Cu kontaminasyonu 0 - 5 cm diliminde artış eğilimindedir.

Fe kontaminasyonu karot ardalan değerlerine göre 0.98 – 1.10, litolojik ardalan değerlerine göre 1.19 – 1.33 aralığında değişmektedir. Karot tabanında en yüksek değerde ve orta derecenin alt limitlerinde olan kontaminasyon 5 – 10 cm diliminde en düşük değerde ve düşük derecede kontaminasyon sınıfına inmiştir (Şekil 145). Ardından küçük bir artış gösteren Fe kontaminasyonu 0 - 5 cm diliminde düşük kontaminasyon sınıfındadır.

Hg kontaminasyonu karot ardalanına göre 1.03 – 1.36, litolojik ardalana göre 2.67 – 3.63 aralığında değişmektedir. Karot ardalan verilerine göre orta derecede olan kontaminasyon faktörü litolojik ardalan verilerine göre karot tabanında yüksek derecede, 0 - 5 cm diliminde ise orta derecededir (Şekil 146).

Şekil 146. Hg Kontaminasyon Faktörünün Karot ve Litolojik Ardalan Değerlerine Göre Dikey Dağılışı (Orijinal)

Şekil 147. Mn Kontaminasyon Faktörünün Karot ve Litolojik Ardalan Değerlerine Göre Dikey Dağılışı (Orijinal)

Şekil 148. Ni Kontaminasyon Faktörünün Karot ve Litolojik Ardalan Değerlerine Göre Dikey Dağılışı (Orijinal)

Şekil 149. Pb Kontaminasyon Faktörünün Karot ve Litolojik Ardalan Değerlerine Göre Dikey Dağılışı (Orijinal)

Mn kontaminasyonu karot ardalan verilerine göre 0.95 – 1.67, litolojik ardalana göre 3.71 – 6.19 aralığında değişmektedir. Karot ardalanına göre orta derecede olan kontaminasyon faktörü litolojik ardalan verilerine göre yüksek derecededir. 0 - 5 cm diliminde azalma eğiliminde olan Mn kontaminasyonu orta derece limitlerine yaklaşmıştır (Şekil 147).

Ni kontaminasyonu karot ardalan verilerine göre 0.94 – 1.10, litolojik ardalana göre 8.17 – 9.27 aralığında değişmektedir. Litolojik ardalan değerlerine göre çok yüksek kontaminasyon derecesinde olan Ni, karot ardalan değerlerine göre orta derecenin alt limitlerindedir (Şekil 148). İki ardalan değeri arasında bu kadar yüksek bir farkın ortaya çıkması litolojik ardalanın düşük konsantrasyonda olmasından kaynaklanmaktadır.

Şekil 150. Zn Kontaminasyon Faktörünün Karot ve Litolojik Ardalan Değerlerine Göre Dikey Dağılışı (Orijinal)

Pb kontaminasyonu karot ardalan verilerine göre 0.99 – 1.17, litolojik ardalana göre 1.09 – 1.27 aralığında değişmekte olup en yüksek değere 35 – 50 cm dilimleri aralığında ulaşmaktadır. Karot tabanında 1.15 olan kontaminasyon faktörü 50 – 60 cm dilimlerinde azalmaktadır (Şekil 149). Orta derecenin alt limitlerinde kontaminasyon faktörü değerleri 30 – 35 cm diliminden sonra kademeli olarak azalarak düşük kontaminasyon seviyesine inmektedir. Pb kontaminasyonu 0 - 5 cm

Şekil 151. Karot Ardalan Değerlerine Göre Kontaminasyon Faktörünün Box Whisker Diyagramı (Orijinal)

Şekil 152. Litolojik Ardalan Değerlerine Göre Kontaminasyon Faktörünün Box Whisker Diyagramı (Orijinal)

Zn kontaminasyonu karot ardalan değerlerine göre 0.98 – 1.16, litolojik ardalan değerlerine göre 1.72 – 2.05 seviyelerinde değişmektedir. Karot tabanında orta derecenin alt limitlerinde olan kontaminasyon 30 – 35 cm dilimlerinde düşük kontaminasyon değerlerine inmiş sonrasında dalgalanmalar şeklinde artıp azalmıştır (Şekil 150). 0 - 5 cm diliminde azalma eğilimine giren Zn kontaminasyonu orta derece limitlerindedir.

Box Whisker diyagramları incelendiğinde karot ardalan değerlerine göre hesaplanan kontaminasyon faktörü hiçbir metalde orta derecede kontaminasyon limitini geçmemekte ve Mn = As > Hg> Cu> Cd> Pb= Zn> Al> Cr> Fe> Ni şeklinde sıralanmaktadır (Şekil 151). Litolojik ardalan değerlerine göre Ni, As, Mn çok yüksek; Cr, Cd, Hg yüksek; diğer metallerde ise orta derecede kontaminasyon gerçekleşmiştir. Litolojik ardalan değerlerine göre kontaminasyon faktörü Ni> As> Cr> Mn> Cd> Hg> Cd> Al> Zn> Cu> Fe> Pb şeklinde sıralanmaktadır (Şekil 152). Bu verilere göre Ni’de çok yüksek; Mn, As, Cr’de yüksek; diğer metaller için orta derecede kontaminasyon tespit edilmiştir.

Çizelge 12. Mevcut Literatürdeki Bazı Baraj ve Göllerin Kontaminasyon Faktörü Karşılaştırması Lokasyon Al As Cd Cr Cu Fe Hg Mn Ni Pb Zn PLI İkizcetepeler B. 2.32 4.65 2.77 4.73 1.92 1.18 2.61 3.85 8.83 1.04 1.85 1.44 Uzunçayır B.1 _{5.04 1.09 1.08 0.65 0.67 0.04 0.74 3.49 0.56 0.66 0.62} Aguamilpa B.2 _{0.41 1.61 0.14 0.29 0.44 0.15 1.11 0.78 0.45 0.41 0.41} Tailing B.3 _{0.9 23.7 0.04 0.2 0.1 0.04 0.11} Weija B.4 _{0.22 6.55 0.02 0.09 6.18} Asartepe B.5 _{4.37 2.14 2.92 3.99 2.96 3.32} Nasser Gölü6 _{0.58 0.32 0.54 0.26 0.29 0.41 0.54 0.37} Tortum Gölü7 _{0.81 1.03 1.22 0.82 0.77 0.84 0.89 0.86 0.82 0.99 0.82 0.15} Çıldır Gölü8 _{1.60 1.50 1.60 1.10 1.00 1.00 2.90 1.10 0.90 1.20 1.10 1.90} Beyşehir Gölü9 _{1.28 3.66 2.28 2.15 1.94 2.27 5.25 2.11}

1_{Kutlu, 2018} 2_{Peraza 2015} 3_{Sey vd., 2019} 4_{Raphael vd., 2016} 5_{Tunç, 2015} 6_{Goher vd., 2014} 7_{Kükrer, 2016} 8_{Kükrer vd., 2015} 9_{Tunca, 2016}

Barajların işletmeye alındığı yıllar: İkizcetepeler Baraj Gölü 1991, Uzunçayır Barajı 2003, Aguamilpa Barajı 1993, Asartepe Barajı 1980, Weija Barajı 2001, Tailing Barajı 2001.

Şekil 153 . M ev ut L it er at ürdeki B azı B ara j ve G öllerin K onta min as yo n F aktö rü K arş ıla şt ırma sı ( O rij ina l)

Kontaminasyon faktöründen elde edilen bulgular mevcut literatürdeki bazı barajlar ve göller ile karşılaştırıldığında İkizcetepeler Baraj Gölü’nde gerçekleşen Ni kontaminasyonu oldukça dikkat çekmektedir (Şekil 153). Bunun yanında diğer metallerin kontaminasyon faktörü değerleri Aguamilpa Barajı, Nasser Gölü, Tortum ve Çıldır Gölü’ne göre yüksektir (Çizelge 12).

6.8. Modifiye Kontaminasyon Derecesi’nin (mCD) Baraj Gölü