KONDRATİEF SAFHALAR

Modern dünya sistemi, merkez-çevrenin sürekli değiştiği bir sistemdir. Belli zaman diliminde hegemon olan bir merkez, varlığını hegemon güç olarak devam ettirirken, aynı anda merkezin başka bir yere kaymasına neden olan birtakım gelişmeler olmaktadır.

Merkezin zaman içerisinde yavaş ama sürekli bir şekilde yer değiştirmesi uzun bir zaman diliminde gerçekleşmektedir. Her hegemon güç nöbet değişimi merkezdeki değişimle beraber, periferi ve dış alanında değişimini meydana getirmektedir. Merkezlerin değişim aşaması bir krizle beraber olmaktadır. Hegemon güç, zirve noktasına ulaştığı zaman artık gücünü kaybetmeye başlamaktadır. Bu güç kaybı aslında ekonomik alanda krizle ilişkilidir.

Hegemonik güç kaybı ile krize girme arasında doğru bir orantı vardır. Yeni merkeze aday olan ülkeler, bu güç kaybı esnasında güç dengesini kendi lehlerine dönüştürmek

86 Wallerstein Immanuel, Modern Dünya Sistemi, C. II, ss. 180-185

87 Wallerstein Immanuel, Modern Dünya Sistemi, C. III, ss. 145-147

88 Luxemburg Rosa, a.g.e., s. 29

89 Wallerstein Immanuel, Modern Dünya Sistemi, C. III, ss. 145-200

istemektedirler. Wallerstein ve diğer dünya sistemcileri bu sürecin toplamına kondratief aşamalar demektedirler.

Kondratief aşamalar iki safhadan oluşur: A safhası ve B safhası. Bu iki safhanın toplamı bir hegemonik güç dengesinin değişim sürecinin bütünüdür. Kapitalist sistemde B safhası, sistemin daraldığı evredir. Ekonomik alanda bir daralma olur. Wallerstein’ında ifade ettiği üzere:

Önde gelen bir sanayi, dünya ekonomisini canlandırıcı yönde etkiler, ve sermaye birikimi olur... ancak bu dünya ekonomide daha yaygın bir istihdama, daha yüksek ücret düzeylerine de neden olur..pazara daha çok firma girdikçe aşırı üretim olacaktır ve sonuç olarak fiyat rekabeti arttıkça kar oranları düşecektir. Belirli bir noktada satılmamış yığını oluşmaya başlar ve sonuç olarak daha sonraki üretimde bir yavaşlama oluşur.⁹⁰

Wallerstein ve diğer dünya sistemcileri ekonomik çevrimleri uzun zaman diliminde incelemiştir. Çevrimleri kriz ile açıklamıştır. Buna karşın Marx çevrimin uzunluğunu, 7-10 yıl çerçevesinde düşündü. Çünkü Marx, çevrimin uzunluğunu tüm sabit sermayenin yeniden inşaası için gereken devir zamanı olarak belirledi. Mandel ise çevrimi teknolojik gelişme ile birlikte düşünür. Her çevrim sonunda yeni teknolojiler, makineler üretilir. Bu teknolojik yenilik zaten süreci başlatır.⁹¹

B safhasında meydana gelen bir ekonomik durgunlaşma işsizlik problemine de neden olmaktadır. Çünkü üretici kar oranını aynı seviyede devam ettirmesi için, fiyatları artıramadığından dolayı, maliyeti azaltmaya çalışacaktır. Maliyeti azaltmanın yollarından biride işçilerin azaltılmasıdır. İşçilerin sayısında bir azalmanın yanında işçi ücretlerinde de bir düşüş görülecektir. Bu düşüş sonucunda, işçilerin efektif tüketim talebi azalacaktır. Bu şekilde B safhasında görülen ekonomik daralma iki yönde devam edecektir. Bunun sonucunda bir kriz çıkacaktır. Bu da B safhasının zirveye ulaştığı anı oluşturmaktadır.

Merkez-çevre ilişkisine önemli noktalardan biri de merkez ve çevrenin krizden etkilenme durumlarıdır. Rekabete girenler arasında, bazıları krize dayanıklı olacaktır,

90 Wallerstein Immanuel, Dünya Sistemleri Analizi, ss. 62-63

91 Mandel Ernest, a.g.e., ss. 121-129; Bkz. : “Mandel ekonomik çevrimler, teknolojik değişimle ilişkilendirerek 1850’den itibaren kapitalist sistemi incelemiştir. İlk süreç olarak, 1848’deki buharlı

motorların makinelerle üretimi. İkincisi, 19. yy’da elektrikli motorların makinelerle üretimi. Son olarak, 20.

yy’da elektronik ve nükleer aygıtların makinelerle üretimi.

bazıları da krizden hemen etkilenip iflas edeceklerdir. İflas edecek olanlar yeni döngünün periferisini oluşturacaktır.

Bir güç merkez olduğu zaman, artı ürün, sanayi, tekenolojik yenilik ve diğer herşeyin yönün kendisine çeker. Sadece teknoloji, sanayi alanda bir toplanma değil aynı zamanda kültürel anlamda da bir akış vardır. Hollanda merkez döneminde, sadece borsa, ticaret anlamında merkez değildir aynı zamanda bilim, edebiyat alanında da merkezdir.

Çünkü merkezde toplumun refah oranı yüksektir ve çalışma imkanı fazladır. Budönem A safhasıdır. A safhası havuz işlemi görmektedir.A safhasında rekabet oranı çok düşük ve tekelcilik oranı çok yüksektir. Devlet tekelciliği sayesinde o dönemde rekabet ortamı çok azdır. Onun için üretim oranı ve üretimden elde edilen kar oranları çok yüksektir. Ancak bir merkez hegemonik güç bakımından zirveye ulaştığı zaman tekrardan o gücü kaybetmeye başlamaktadır. Bu da farklı devletlerin gücünün başlangıcının ortaya çıkması demektir. Tekrardan bir rekabet alanı oluşmaktadır. Farklı şirketler, sanayiler ön plana çıkıp var olan merkezi üretim çemberine girmeye başlarlar. Yeni şirketler çembere girdiğinden dolayı önceki tekelcilerin kar oranları yeniler arasında da paylaşılır. Böylece kar oranı azalır. Ve süreç içinde meydana gelen krizle önceki merkezi güç, var olan krizde dayanamayıp yarıperiferi haline gelir. Bu krizde dayanan gruplar yeni kurulan dünya düzeninde merkezi rolu üstlenir ve tekrar A safhası yaşanır. Ve bu safhada kar oranları tekrar yükselir.

Kondratief A ve B safhaların toplamı, sistemde çevrimsel bir özellik taşır. Sistemin kendisi bu şekilde sarmalanmıştır. Her bir kondratief A ve B safhalarının toplamı bir döneme denk gelmektedir. Hegemonik güç merkezlerin nöbet değişimi aslında bu sistemin bir çevrimidir. Ve her safha yenilendiği zaman merkez-periferi, endüstri merkezleri değişir ve bu değişimle beraber yeni alanlar sürekli ortaya çıkar.

Wallerstein, modern dünya sisteminin sürekli genişlemesinden ve çevrimsel özelliğin sürekli olarak yinelenmesinden dolayı, ayrıca yinelenmenin devam ettirmesini sağlayan unsurların sonsuz olmamasından dolayı kapitalizmin yok olacağını ifade etmektedir. Wallerstein’e göre kapitalizmin bir çıkmazı vardır. Orta vadede problemleri çözerken, uzun vadede kapitalizmin krize girdiğini ve bu uzun vadede gerçekleşen kriz

sonunda kapitalizmin çökeceğini belirtmiştir.⁹² Kapitalizmin krizlerini dört nokta üzerinden göstermeye çalışır.

Son bölümde kapitalizmin krizi üzerinden özgürlük anlayışı konusunda daha detaylı şekilde ele alınacak olacağındandolayı burada sadece bu krizlerin hangi noktada kendini gösterdiği belirtilecektir. Kapitalizmin temeli sınırsız sermaye birikimidir. Sınırsız sermaye birikim fikrinin özü artı değeri elde etmedir. Yani kapitalizmin temeli artı değere ulaşmadır. Ancak bu artı değere ulaşma biçimi kapitalizmin sonunu hazırlamaktadır. Artı değerde temel nokta çıktının az olması girdinin fazla olmasıdır. Bunun sağlanması için maliyetinazaltılması gerek. Maliyeti azaltmanın yollarından biri de düşük ücretli kişileri çalıştırmaktır. Ancak süreç içinde işçiler ücretlerini artırmak isterler. Bunun üzerine kırsal kesimlerden yeni düşük ücretli işçiler edinilir. Bu döngü devam eder ve sonunda kırsal kesim insanları azalır ve nihayetine kapitalist sistem düşük ücretli işçi bulamaz. Kapitalizm böylece krize girmiş olur. Krizin bir diğer sebebi de maliyetleri dışsallaştırma çabalarıdır.

Ancak bu sistemde kar oranının azalmasına neden olmaktadır. Kapitalizmin üçüncü çelişkisi ise kutuplaştırıcı etkisinin çok fazla olmasıdır. kişilerin alım gücü artmasına rağmen, kişiler arasında ki alım gücü farkı daha da artmaktadır. Ve son çelişkisi ise de kapitalizm ile ölüm oranları arasındaki ilişkidir. Sistemin gelişmesiyle her ne kadar tıp çok fazla ilerlesede savaşlar ile ölüm oranları çok daha artmıştır. Wallerstein, kapitalizmin ortaya çıkarken üstlendiği mahşerin dört atlısı görevini yerine getirmede, onların seviyesini daha da arttırdı ve bu dört alanda çözümler üretme iddiasıyla merkezi konuma gelen güç bu dört problemi de çözememiştir ve bunlarda sistemin çöküşünün sebebi olacaktır der.⁹³

92 Wallerstein Immanuel, Dünya Sistemleri Analizi, ss. 64-66

93 Wallerstein Immanuel, Tarihsel Kapitalizm ve Tarihsel Uygarlık, çev. Necmiye Alpay, 6. Basım, Metis, İstanbul, 2012, ss. 101-105