Kolluk Yetkilerinin Kapsamı ve Sınırları

Bireylerin kimi tutum, davranış ve faaliyetleri, yasalarca suç sayılarak yasaklanmış ve ceza tehdidi altına sokulmuştur. Kolluk, bu gibi tutum, davranış ve faaliyetlere müdahale edebilir ve onları tümüyle yasaklayabilir.¹⁷⁰

Bireylerin yasaklanmamış tutum, davranış, uğraş ve faaliyetlerinin denetlenmesi, düzenlenmesi ve gerektiğinde engellenmesi bakımından ise kolluk yetkilerine kimi sınırlar konmuştur.¹⁷¹

Kolluk fonksiyonu, kamu düzenini korumak üzere kurulmuş olduğuna göre, bireysel çıkarların korunması için alınan tedbirler, kural olarak, kolluk fonksiyonuna dahil sayılmazlar. Kolluk fonksiyonunu ilgilendiren, kamu düzeni ve yararı, kamusal ve genel çıkarlara dayanan düzendir. ¹⁷²

Kolluk bakımından kamu düzeni, yalnızca maddi düzeni içerir. Manevi ve ahlaki düzenlilik kolluk fonksiyon ve yetkisinin tümüyle dışında kalır. Kolluk faaliyetleriyle sağlanmaya ve korunmaya çalışılan düzen maddi düzendir. Kolluk, toplumun manevi sükun ve düzenliliğiyle ilgilenmez, yalnız maddi karışıklıkları

169 AYM., E. 2001/225, K. 2002/88, 08.10.2002, www.anayasa.gov.tr, 8.6.2003.

170 GÜNDAY: s.262.

171 GÜNDAY: s.262.

172 ONAR: s.1479.

önlemekle yükümlüdür ve kolluk kuvveti ancak bu alanda kullanılır¹⁷³ ya da kullanılmalıdır.

Ancak, kimi durumlarda kolluk, manevi ve ahlaki alana da müdahale edebilir. Manevi ve ahlaki düzene aykırı bir hareket maddi düzen için, derhal ya da çok yakın bir zamanda bir karışıklık meydana getirebilecek nitelikte ise bunu önlemek de kolluk fonksiyon ve yetki alanına girebilir. Bununla beraber, kolluğun manevi ve ahlaki alana müdahale edebilmesi için, manevi düzene aykırı hareketle maddi düzende ortaya çıkan veya çıkabilecek olan karışıklık arasında sıkı bir illiyet bağının var olması, yani manevi düzenin ihlalinin zorunlu olarak ve derhal maddi düzende bir etki doğurmuş ya da mutlaka bir karışıklık tehlikesi arz etmiş olması gereklidir.¹⁷⁴

Nitekim, Anayasa Mahkemesi, Küçükleri Muzır Neşriyattan Koruma Kanunu ile ilgili kararında, genel ahlak alanında yaptığı sınırlamayı maddi düzende oluşabilecek karışıklıkların önlenmesi çabasına bağlamaktadır. Yasanın genel değerlendirmesini yaparken, öncelikle kriminoloji uzmanları ve ceza hukukçularının, ahlak bozucu nitelikteki yayınların çoğalmasının şehevi merakları tahrik ederek, gençlerdeki cürmi eğilimleri artıracağını ve destekleyeceğini belirttiklerini vurgulamaktadır. Ardından da bu durumda yapılacak şeyin, bir yandan hukuk devleti ilkesine sadık kalarak, demokratik hak ve özgürlükleri (özellikle basın ve düşünce özgürlüğünü) korumak, öte yandan da sağlıklı bir toplumda insan öğesinin başlıca

173 ONAR: s.1480.

174 ONAR :s.1481. Ayrıca bkz. DURAN: İdare Hukuku Ders Notları, s.155-157 ve KABOĞLU:

Kolektif Özgürlükler, s.137-138

kaynağı olan çocukların ve gençlerin bedensel, ruhsal ve ahlaki gelişmelerine zarar verecek ya da onları suça itecek yayınlardan uzak tutmak olduğunu ifade etmektedir.¹⁷⁵

Görüldüğü gibi Anayasa Mahkemesi bu kararında, öncelikle demokratik hukuk devletine ve onun ayrılmaz parçaları olan basın ve düşünce özgürlüğüne vurgu yapmaktadır. Diğer taraftan, müstehcenlik ile çocukların ve gençlerin suça itilmesi arasında bir ilişki kurarak, bu alanda yapılacak suiistimalleri en aza indirmeyi amaçlamaktadır. Bu noktada Yüksek Mahkemenin, genel ahlak-kamu düzeni ilişkisine yaklaştığını söylemek mümkündür.¹⁷⁶

Kolluk, görev nitelikleri ve amaçları bakımından, adli kolluk ve idari kolluk olarak ayrılmaktadır. Belirtmek gerekir ki ne kolluk teşkilatı ne de kolluk personeli, adli ve idari olarak ikiye ayrılır. Ancak kolluk faaliyeti “idari kolluk” ve “adli kolluk”

olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.¹⁷⁷ Bu ayrım, her iki kolluğun örgüt ve görevlilerinin farklılığından değil ve fakat görev niteliklerinin ve amaçlarının farklı olmasından kaynaklanmaktadır. ¹⁷⁸ Adli ve idari kolluk ayrımını açıklamak üzere iki temel kriter öngörülmektedir:

1- Önleme- Bastırma Kriteri :

İdari kolluk “önleyici”, adli kolluk ise “bastırıcı” niteliktedir. ¹⁷⁹ İdari kolluğun amacı ve görevi, kamu düzeninin bozulmasını önlemektir. Adli kolluk ise,

175 AYM, E. 1995/2, K. 1995/12, 18.4.1996, AMKD 32, s.71. Aktaran, N. BULUT: “Hak ve Özgürlüklerin Sınırlandırılma Nedeni Olarak Genel Ahlak”, http://www.jura.uni-sb.de/turkish/NBulut.html, 2.8.2003.

176 BULUT: a.g.e.

177 GÖZLER: s. 468. Ayrıca bkz. ONAR: s.1477.

178 GÜNDAY: s.249.

179 Georges Vlachos, Les principes généraux du droit administratif , Paris 1993, s.177. Aktaran, GÖZLER : s.468.

kamu düzenini bozan ve suç sayılan eylemlerin işlenmesi durumunda harekete geçerek, failleri ve delilleri araştırıp bulur ve bunları adli mercilere teslim ve tevdi eder.¹⁸⁰ Diğer bir ifadeyle idari kolluk kamu düzeni bozulmadan önce devreye girer ve kamu düzeninin bozulmasını önlemeyi amaçlarken, adli kolluk, bir suçun veya kabahatin işlenmesinden sonra harekete geçer.¹⁸¹

2- Belirli bir Suçla İlgili Olup Olmama Kriteri :

Bu kriter finalist bir nitelik taşır. Önemli olan kolluk faaliyetinin amacı, kolluk faaliyetine başlarken sahip olunan niyettir. ¹⁸² Buna göre, bir kolluk faaliyeti

“belirli bir suç” ile ilgiliyse adli kolluk, ilgili değilse idari kolluk söz konusudur.¹⁸³

Bu itibarla, idari kolluk karşısında adli kolluğu belirleyen nokta, adli kolluğun, yalnız kanunların suç saydığı fiil ve hareketleri, vukuundan sonra soruşturup kovuşturması, idari kolluğun ise, cezalandırılması öngörülmeyen fakat kamu düzenini bozan eylem ve durumlara da önceden müdahale etmesidir. Hatta idari kolluk, yasaların suç olarak cezalandırdığı, fakat kamu düzenini doğrudan etkilemeyen kimi tutum ve davranışlara göz yumabilir ya da engellemeyebilir.¹⁸⁴

3- Mevzuatımızdaki Ayrım :

Mevzuatımızda “adli kolluk” ve “idari kolluk” kavramları kullanılarak bir ayrım yapılmış olmasa da, 4 Temmuz 1934 tarih ve 2559 sayılı Polis Vazife ve Salahiyet Kanununun ikinci maddesinde polisin görevleri şu biçimde ikiye ayrılmıştır :

180 GÜNDAY: s.250. , DURAN: İdare Hukuku Ders Notları, s. 250

181 Georges Vlachos, Les principes généraux du droit administratif , Paris 1993, s.177. Aktaran GÖZLER : s.468.

182 René Chapus, Droit Administratif général, Paris 2001, C.I, s. 737. Aktaran, GÖZLER : s.469.

183 René Chapus, Droit Administratif général, Paris 2001, C.I, s. 737. Aktaran, GÖZLER : s.469.

184 DURAN: İdare Hukuku Ders Notları, s. 251.

“A) Kanunlara, tüzüklere, yönetmeliklere, Hükümet emirlerine ve kamu düzenine uygun olmayan hareketlerin işlenmesinden önce bu kanun hükümleri dairesinde önünü almak,

B) İşlenmiş olan bir suç hakkında Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu ile diğer kanunlarda yazılı görevleri yapmak.”

Görüldüğü üzere Polis Vazife ve Salahiyet Kanununun ikinci maddesinin A bendinde idari kolluk faaliyeti, B bendinde ise adli kolluk faaliyeti söz konusudur.