Kolektif Güvenlik Antlaşması Örgütü

Rusya ile Orta Asya ülkeleri arasındaki diğer bir işbirliği mekanizması bu Kolektif Güvenlik Antlaşmasıdır. 90'lardaki Antlaşma çerçevesinde yapılan işbirliği BDT formatındaki benzer süreçlerle paralel ilerlemiştir ve temelde beyanlar düzeyinde kalarak pratiğe geçirilememiştir. Bu da Kolektif Güvenlik Antlaşmasının popülaritesinde bir düşüşe ve üye sayısında bir azalmaya yol açmıştır. 1999'da antlaşma Özbekistan, Azerbaycan ve Gürcistan tarafından uzatılmamıştır. Antlaşma çerçevesinde çok taraflı işbirliğinin yeniden aktifleştirilmesi Rusya girişimi ile gerçekleşmiştir. 14 Mayıs 2002'de Moskova oturumunda, Kolektif Güvenlik Antlaşmasını – Kolektif

Güvenlik Antlaşması Örgütü (KGAÖ) olarak uluslararası bir yapıya dönüştürmeye karar

verilmiştir156.

7 Ekim 2002'de Kişinev’de, Rusya, Belarus, Ermenistan, Kazakistan, Kırgızistan ve Tacikistan tarafından “KGAÖ Tüzüğü” ve “KGAÖ Yasal Durum Anlaşması” imzalanmıştır. Tüzüğe göre, KGAÖ üyeleri şu hedefleri yerine getirir: barışı güçlendirmek, üye ülkelerin toprak bütünlüğünü ve bağımsızlıklarını korumak ve ayrıca uluslararası terörizm ve aşırılıkçılıkla, yasadışı uyuşturucu ve psikotropik ilaçlar kaçakçılığıyla, sınır ötesi organize suç ile mücadelede eylemlerini koordine etmektir. Tüzük ayrıca, bir askeri tehdit durumunda, KGAÖ’ ne taraf devletine acil askeri yardım sağlanmasına ilişkin bir maddeyi de içermektedir157.

18 Eylül 2003 tarihinde, KGAÖ üye devletleri (Rusya, Belarus, Ermenistan, Kazakistan, Kırgızistan ve Tacikistan) Tüzüğü ve Yasal Durum Antlaşmasını onaylamışlardır. 2 Aralık 2004 tarihinde ise, BM Genel Kurulunda gözlemci statüsü almışlardır. Ağustos 2006'da Özbekistan KGAÖ’ ne girerek özellikle Orta Asya bileşeni olmak üzere örgütü büyük ölçüde güçlendirmiştir158.

156 Vladimir V. Paramonov, Aleksey V. Strokov, Oleg A. Stolpovskiy, a.g.e., s. 73 157 Kolektif Güvenlik Antlaşması Örgütü Tüzüğü, 7 Ekim 2002,

https://odkb-csto.org/documents/documents/ustav_organizatsii_dogovora_o_kollektivnoy_bezopasnosti_/, 10.03.2019. 158 Vladimir V. Paramonov, Aleksey V. Strokov, Oleg A. Stolpovskiy, a.g.e., s.73.

67

Fakat bu durum uzun sürmemiş ve Haziran 2012’de Özbekistan KGAÖ bünyesindeki üyeliğini durdurma kararı almıştır159.

KGAÖ’nun bir parçası olarak Rusya, ortaklarına, silahların alımını yerli ve indirimli fiyatlarla teklif etmiştir. KGAÖ, AET (EurAsEC) gibi, belirgin bir Orta Asya karakterini kazanmıştır. KGAÖ’nun Orta Asya, Avrupa ve Transkafkasya olmak üzere 3 kolektif güvenlik bölgesi vardır. Avrupa ve Transkafkasya grubunun her birinde, Rusya'nın müttefiki SSCB sonrası ülkelerinden Beyaz Rusya ve Ermenistan temsil edilmektedir ve bu iki kolektif bölgede güvenlik etkileşimlerin yapısı, ilgili devletlerin Rusya ile ikili anlaşmalarıyla belirlenmektedir. Orta Asya’da, KGAÖ’nun faaliyetleri çok taraflı örgütlenme niteliğindedir. Orta Asya kolektif güvenlik bölgesi için KGAÖ nezdinde Kolektif Hızlı Tepki Gücü (Collective Rapid Reaction Force) oluşturulmuştur. 2003'te 1,5 bin, 2005'te 3 bin ve şu anda 4 bin kişiye kadar ulaşan oldukça verimli bir gruptur. Aynı zamanda, Orta Asya'da daimi Rus askeri birimleri olarak görevlendirilen Tacikistan'daki 201. Motorlu Tüfek Tümeni ile Kırgızistan'daki Kant hava üssünden destek alabilmektedir160.

Günümüzde Kolektif Hızlı Tepki Gücü gibi kriz önleme mekanizmasının yanı sıra aşağıdaki faaliyetler de oluşturulmaktadır:

- BDT hava savunma sistemi ile işbirliği içinde KGAÖ hava savunma sisteminin oluşturulması;

- Örgütün barışı koruma mekanizması oluşturması; - Acil durumlara müdahale mekanizması oluşumu;

- Bölgesel ortaklar ile terörle mücadele güçlerinin oluşumu dâhil olmak üzere uluslararası terörizm ile mücadeleyi koordine eden bir organın oluşturulması;

- Koordinasyon Kurulunun yasadışı göçle mücadele faaliyetlerinin organizasyonu;

159 Çağla Gül Yesevi, Orta Asya’da İşbirliği Ve Bütünleşme: Kolektif Güvenlik Antlaşması Örgütü

Örneği, Küresel Eğilimler Serisi, Çalışma Kâğıdı № 4, T.C. İstanbul Kültür Üniversitesi Ocak 2013, s. 2,

https://www.academia.edu/29843364/Orta_Asyada_%C4%B0%C5%9Fbirli%C4%9Fi_ve_B%C3%BCtC 3%BCnle%C5%9Fme_Kolektif_G%C3%BCvenlik_Antla%C5%9Fmas%C4%B1_%C3%96rg%C3%BC t%C3%BC_%C3%96rne%C4%9Fi, 10.03.2019.

68

- 2012 yılına kadar olan üçüncü ülkelerin vatandaşların yasadışı göçüne karşı koymak için bir sistemin oluşturulması ve Eylem Planı’nın kabulü;

- Bilgi güvenliği sistemlerinin oluşumunda ortak programın uygulanması. Ek olarak, KGAÖ içinde, BDT’deki Ermenistan ve Azerbaycan örneğindeki gibi doğrudan silahlı çatışma veya Rusya, Gürcistan, Tacikistan ve Özbekistan örneğindeki gibi ayrılıkçı ve aşırılığı desteklemede birbirlerini suçlayan olgulara da rastlanmamaktadır. BDT'nin aksine, KGAÖ’de alınan kararlar dikkate alınır ve yerine getirilmesi zorunludur. Ayrıca, Rusya KGAÖ’nun finansmanının ana maliyetlerini üstlenmektedir161.

KGAÖ, üye devlet başkanlarından oluşan ve Genel Sekreter tarafından başkanlık edilen kalıcı bir Toplu Güvenlik Konseyine sahiptir. Toplu Güvenlik Konseyinin görevi, KGAÖ'nun amaç ve hedeflerine ulaşmaya yönelik kararlar vermek ve üye devletlerin bu hedeflere ulaşmak için koordinasyon ve ortak faaliyetlerini sağlamaktır. Dışişleri

Bakanları Konseyi, Savunma ve Askeri Teknik İşbirliği Bakanlar Konseyi ve ulusal

güvenlik meseleleriyle ilgilenen Güvenlik Konseyleri Sekreterleri alanları, kararların uygulanmasından sorumlu olan ve KGAÖ bünyesindeki yer alan organlardır. KGAÖ

Ortak Merkezi, örgütün ve KGAÖ Savunma Bakanları Konseyi’nin daimi bir çalışma

organıdır162.

Ayrıca, KGAÖ bünyesinde ortak askeri tatbikatlar her yıl üye devletlerden birinin bölgesinde düzenlenmektedir. Tatbikatlar, bir terörist saldırısını, “Sınır” veya uyuşturucu karşıtı operasyonları, “Kanal” saldırılarını simüle etmekte ve sınır birimlerinin diğer farklı birimlerle arasındaki etkileşimi sağlamaktadırlar. Yeni operasyonlar arasında: yasadışı silah kaçakçılığıyla mücadele için “Arsenal”, yasadışı göçle mücadele için “Nelegal” ve siber suçlarla mücadele için “Proxy” yer almaktadır163.

161 Andrey A. Kazantsev, a.g.e., s. 140-141.

162 Marlene Laurelle ve Sebastien Peyrouse, Regionalnıye Organizatsiyi V Tsentralnoy Azii:

Harakteristiki Vzaimodeystviy, Dilemmı Effektivnosti, Universtitet Tsentralnoy Azii, Doklad № 10, 2013,

s.11-12, https://www.ucentralasia.org/Content/Downloads/UCA-IPPA-WP-10-RegionalOrganizations-Rus.pdf, 11.03.2019.

69

SSCB sonrası ülkeler için KGAÖ'nun önemi, bu örgütün bölgesel güvenlik açısından askeri bileşeniyle beraber tek olmasındandır. KGAÖ mevcut tehditleri ve problemleri aşmak için gerekli organizasyonel, düzenleyici ve politik araçlara sahiptir ve aynı zamanda ekonomik ve kültürel ek yükümlülükleri yoktur. Bu özellikleriyle KGAÖ gerçek bir anlam taşımakta ve üyelerine daha da çekici hale gelmektedir. Rusya’nın da en önemli amaçlarından biri KGAÖ üzerinden Orta Asya’daki konumunu güçlendirmektir164.