Kocaeli Süleyman Paşa Hamamı

Kocaeli Süleyman Paşa Hamamı Kocaeli İzmit’de Akçakoca Mahallesinde yer almaktadır. Kocaeli Süleyman Paşa Hamamı Erken Osmanlı Döneminde İzmit’te inşa edilmiş çifte hamam özelliği gösteren bir yapıdır (Şekil 4.3). 14. yüzyılda Orhan Bey’in oğlu Gazi Süleyman Paşa tarafından yaptırılmıştır (Kocaeli Kültür Envanteri, 2011).

Şekil 4.3. Kocaeli Süleyman Paşa Hamamı kat planı (Kocaeli Kültür Envanteri, 2011 kaynağından yararlanılarak yazar tarafından tekrar çizilmiştir).

Erkekler ve kadınlar bölümünün plan özellikleri neredeyse aynıdır. Hamam sırasıyla soyunmalık, ılıklık ve sıcaklık kısımlarından oluşmaktadır (Şekil 4.3).

Soyunmalık ve helalar tamamen yıkılmıştır ve günümüze kadar ulaşamamıştır. Ilıklık kısmının üzeri çifte yüksek kubbe ile örtülüdür. Ilıklıklardan yan tarafta bulunan helalara geçiş sağlanmaktadır. Ilıklıktan sonra ılıklığın kubbesine göre daha alçak çifte kubbe ile örtülü iki halvet kısmı yer almaktadır (Şekil 4.4). Halvet bölümlerine birbiri içinden geçiş sağlanmaktadır. Mekanlar kubbelerde bulunan filgözleriyle aydınlatılmaktadır (Şekil 4.5). Hamamın kuzey cephesinde boylu boyunca külhan ve su deposu vardır (Kocaeli Kültür Envanteri, 2011).

Şekil 4.4. Kocaeli Süleyman Paşa Hamamı doğu cephesi (Yazara ait fotoğraf arşivi, 2021)

Şekil 4.5. Kocaeli Süleyman Paşa Hamamı’nın üst örtüsünden görünüş (Yazara ait fotoğraf arşivi, 2021)

Süleyman Paşa Hamamı 1999 Marmara depreminde hasar almıştır. Sonrasında müze işlevi verilmek üzere restore edilmeye karar verilmiştir. Günümüze kadar

ulaşamayan soğukluk kısmının yerine, yeni işlevin gerektirdiği kafeterya mekânı ihtiyacına cevap verecek, çağdaş malzemeyle yapılmış bir camekân ek, mevcut yapıya ön cepheden eklemlenmiştir. Bir süre müze olarak kullanılan yapının günümüzdeki işlevi ise restorandır (Şekil 4.5).

Kocaeli Süleyman Paşa Hamamı çağdaş ön ekinin belirlenen analiz yöntemi dâhilinde değerlendirilmesi aşağıda detaylı olarak belirtilmiştir.

Yeni Ekin Tasarımına Dair Biçimsel Kriterler Bağlamında Değerlendirilmesi:

Malzeme: Mevcut tarihi hamam yapısında kullanılan geleneksel taş yapı malzemesi

farklılaştırılarak, yerine günümüz mimarisine atıfta bulunan cam yapı malzemesi, yeni ekin tüm yüzeylerini meydana getirmektedir. Ayrıca taşıyıcı sisteminde de günümüz yapı malzemelerine örnek gösterilebilecek çelik kullanılmıştır. Böylece yeni ekin mevcut yapıdan kolayca ayırt edilebilmesi sağlanmıştır (Şekil 4.6). Bu nedenle, bu bölümden “2” puan almıştır.

Malzeme Dokusu: Pürüzlü bir malzeme dokusuna sahip mevcut tarihi hamam

yapısından tamamen farklı olarak yeni eki oluşturan cam yapı malzemesi pürüzsüz bir doku oluşturmaktadır. Malzeme dokusu açısından farklılık arz etmesi yeni-eski yapı olgusunu desteklemektedir. Bu nedenle, bu bölümden “2” puan almıştır.

Renk: Cam yapı malzemesi geçirgenliğe sahip siyah renktedir. Ancak mevcut tarihi

yapıdan kolayca ayırt edilebilmektedir. Bu nedenle, bu bölümden “2” puan almıştır.

Ayrıntı: Yeni ekin cephesinde herhangi bir süsleme ya da işçilik yer almadığından, yeni

ek ayrıntısız ve sadedir (Şekil 4.6). Böylelikle mevcut tarihi yapıya göre ikinci planda kalması sağlanmıştır. Bu nedenle, bu bölümden “2” puan almıştır.

Yükseklik: Yeni ekin yüksekliği, mevcut tarihi hamam yapısının yüksekliğinden daha

alçak olarak tasarlanmıştır. Bu nedenle, bu bölümden “2” puan almıştır.

Görsel Yoğunluk: Yeni ek zıt tasarım yaklaşımıyla tasarlandığı için görsel yoğunluk

etkisi algısal olarak bulunmaktadır. Ancak yeni ekin saydam yüzeylerden oluşması, tek rengin cephelere hâkim olması ve cephelerde herhangi bir mimari işçilik bulunmaması gibi yöntemlerle inşa edilmesinden dolayı görsel yoğunluk derecesi orta seviye düzey olarak değerlendirilmiştir. Bu nedenle, bu bölümden “1” puan almıştır.

Ritim: Kare geometriye sahip cam panellerin üst üste ve yan yana konulmasıyla

görsel bütünlük sağlayan bir ritim etkisi vardır (Şekil 4.6). Bu nedenle, bu bölümden “2” puan almıştır.

Form: Dikdörtgenler prizması olarak tasarlanan yeni ek, form olarak basit düzeyindedir

(Şekil 4.6.). Bu nedenle, bu bölümden “2” puan almıştır.

Oran: Yeni ek kütlesel ölçek ve form olarak mevcut tarihi yapı ile orantılı bir biçimde

tasarlanmıştır. Mevcut tarihi yapı ve yeni eki ile oluşan bütün ile fiziksel çevre yapıları bir oran içerisindedir. Bu nedenle, bu bölümden “2” puan almıştır.

Hacim: Yeni ek, mevcut yapı hacminin %50’sinden daha az hacme sahiptir. Bu nedenle,

bu bölümden “2” puan almıştır.

Şekil 4.6. Kocaeli Süleyman Paşa Yeni Eki (Yazara ait fotoğraf arşivi, 2021)

Yeni ek, malzeme, doku, renk, ayrıntı, yükseklik, görsel yoğunluk, ritim, form, oran ve hacim parametrelerinden oluşan tasarıma dair biçimsel kriterler bağlamında değerlendirildiğinde, bu bölümden toplam “19” puan almıştır.

Yeni Ekin Tasarımına Dair Kuramsal Yaklaşımlar Bağlamında Değerlendirilmesi:

Mevcut tarihi hamam yapısı yapıldığı yüzyılın inşa tekniklerini bünyesinde barındırmaktadır. Hamam, geleneksel taş örgüsü ile yapılmış duvarlara ve kubbelerden oluşan üst örtüye sahiptir. Yeni ek ise yapıldığı dönem olan 21. yüzyılın mimari özelliklerini taşımaktadır. Cam yüzeylerden oluşan ve çelik taşıyıcılara sahip

dikdörtgenler prizması şeklinde yalın bir form tercih edilmiştir. Böylelikle yeni ile eski arasındaki fark kolayca vurgulanmıştır. Sonuç olarak yeni ekin tasarımına dair kuramsal yaklaşım zıt (karşıt) yaklaşımdır (Şekil 4.6). Bu nedenle, bu bölümden “10” puan almıştır.

Yeni Ekin Yapıda Konumlandığı Yere Göre Ekin Türünün Değerlendirilmesi:

Yıkılmış olan ve günümüze kadar ulaşamayan soyunmalık bölümünün bulunduğu yere eklemlenen yeni ek, bir ön ektir (Şekil 4.6). Yeni ekin yüksekliği, mevcut yapı yüksekliğinin %50’sinden daha fazladır. Yeni ekin ön cephe genişliği, mevcut yapı ön cephe genişliğinin %50’sinden de daha fazladır. Ön ek türü en son tercih edilmesi gereken bir tür olduğundan yeni ek konumu, yüksekliği ve ön cephe genişliği bakımından tarihi yapıya uygun değildir (Şekil 4.7). Yeni ek, yapının ön cephesine konumlanan bir ön ek olduğundan ve bu en istenmeyen bir durum olduğundan, değerlendirme kapsamında bu bölümden hiç puan alamamıştır (“0” puan).

Şekil 4.7. Kocaeli Süleyman Paşa Hamamı Ön Cephesi (Yazara ait fotoğraf arşivi, 2020)

Yeni Ekin İşlev İlişkisi Bağlamında Değerlendirmesi:

1. Birinci Bölüm: Kocaeli Süleyman Paşa Hamamı günümüzde restoran işleviyle hizmet

vermektedir. Ancak, pandemi dolayısıyla çoğunlukla kapalıdır. Yeni ekin oluşturduğu kapalı alanda restoranın yeme içme bölümü bulunmaktadır. İç hacimde herhangi bir ekleme/tesisat/ çıkarma vb. gerektirmediğinden verilen işlevin ideal olduğu düşünülmüştür. Böylece yeni ekin ideal işleviyle aktif olarak kullanıldığı

değerlendirilmektedir. Mevcut tarihi yapı ideal yeni işlevi ile kullanıldığından, bu bölümden “4” puan almıştır.

2. İkinci Bölüm: Yeni ek ilk inşa edildiğinde tarihi hamam yapısına müze işlevi

verilmiştir. Müze işlevinin getirdiği kafeterya ihtiyacını karşılamak amacıyla, yeni ekin inşasına karar verilmiştir. Sonuç olarak yeni ek, yeni işlevin bir gerekliliğidir. Kocaeli Süleyman Paşa Hamamı’nın şimdiki işlevi ise restorandır (Şekil 4.8). Yeni ek, yeni işlevin bir gerekliliği olduğundan bu bölümden “2” puan almıştır.

Kocaeli Süleyman Paşa Hamamı toplamda yeni ek-işlev ilişkisi bölümüne ait değerlendirmeden “6” puan almıştır.

Şekil 4.8. Kocaeli Süleyman Paşa Hamamı yeni ekine ait iç mekândan görünüm (Url-12)

Yeni Ekin Bağlam İlişkisi Bağlamında Değerlendirmesi:

Yeni ek, mevcut tarihi hamam yapısının yıkılmış olan soyunmalık bölümü yerine getirildiğinden mevcut parsel açık alanına herhangi bir etkisi bulunmamaktadır, bu yüzden bağlam ilişkisi bakımından yeni ekin çevre yapılarla olan ilişkisi başlığı altında değerlendirilmiş ve ikincil puanlar dikkate alınmıştır (Şekil 4.9).

Şekil 4.9. Kocaeli Süleyman Paşa Hamamı yeni eki ve yıkılan soyunmalık bölümü (Kocaeli Kültür Envanteri, 2011 kaynağından yararlanılarak yazar tarafından tekrar çizilmiştir).

1. Yeni Ekin Çevre Yapılarla Olan İlişkisi Bağlamında Değerlendirmesi:

Kocaeli Süleyman Paşa Hamamı yeni eki ana caddeden görünürlüğe sahiptir. Yeni ekin tasarımında kütlesel ölçek ve orana dikkat edilmesi, abartı içeren formdan kaçınılması, aykırı renkler kullanılmaması gibi özelliklerinden dolayı, yeni ek mevcut tarihi dokuyla uyumlu bir tasarıma sahiptir. Yeni ekin yüksekliği ve hacmi, mevcut tarihi yapı yükseklikleri ve hacimlerinden daha azdır (Şekil 4.6). Bu nedenlerle bu bölümden aldığı toplam puan “16” olarak belirlenmiştir.

Yeni Ekin Ulusal ve Uluslararası Standartlara Ait Kriterler Bağlamında Değerlendirmesi:

Yeni ek bir ön ek olduğu için uygun cepheye konumlandırılmamıştır. Bu nedenle bu madde kapsamında “0” puan almış, diğer maddeleri ise tam olarak karşıladığı için her birinden “2”şer puan alarak, ulusal ve uluslararası standartlara ait kriterler bağlamında değerlendirildiğinde, bu bölümden aldığı toplam puan “18” olmuştur.

Kocaeli Süleyman Paşa Hamamı yeni ekin tasarımına dair biçimsel kriterler bölümünden “19” puan, yeni ekin tasarımına dair kuramsal yaklaşımlar bölümünden “10” puan, yeni ekin yapıda konumlandığı yere göre ekin türü bölümünden “0” puan, yeni ek-işlev ilişkisi bölümünde yer alan birinci bölümden “4” puan, ikinci bölümden “2” puan, yen ek bağlam ilişkileri bölümünde yer alan yeni ekin çevre yapılar ile olan ilişkisi bölümünden “16” puan, ulusal ve uluslararası standartlara ait kriterler bölümünden “18” puan alarak toplamda “100” puan üzerinden “70” puan almıştır. Böylece “50” puanın üzerinde olduğundan, olası kabul edilebilir bir ek olarak değerlendirilmiş ve 70-80 puan aralığında olduğundan ideal (iyi) bir ek olarak “Başarılı” kapsamına girdiği belirlenmiştir (Tablo 4.1).

T a b lo 4 .1 . Ko caeli Sü le ym an P aş a Ha m am ı Yen i E ki nin M im ar i Ko ru m a Kriter leri ve Ka vr am ları B ağ la m ın da De ğer len diril m es i