Kayıhan Hamamı (Kayhan Hamam)

Kayıhan Hamamı Bursa ilinin Osmangazi ilçesinde yer alan Kayıhan Mahallesinde, Kayıhan Camii’nin güneyinde yer almaktadır. Kayıhan Hamamı ada ve parsel bilgisi ise şunlardır: E:375/Y:4288 ada ve E:15/Y:1 parseldir. 15. yüzyıl eseri olan yapı bir çifte hamamdır (Şekil 4.56), (Şehitoğlu, 2008, s.67).

Şekil 4.56. Kayıhan Hamamı planı (Şehitoğlu, 2008, 67 kaynağından yararlanılarak yazar tarafından tekrar çizilmiştir)

Erkekler kısmı soyunmalığına görkemli bir taç kapıdan girilir. Soyunmalık, 13.00 m x 13.00 m ebatlarında kare planlıdır. Kubbesi ince, baklavalı bir kuşağa oturtulmuştur. Soyunmalıktan sonra gelen ılıklık kubbesi de benzer şekilde baklavalı bir kuşağa oturtulmuştur. Bu bölüm helezonik kubbe ile örtülmüştür. Buraya bir hela bağlıdır. Sıcaklık bölümü, eyvanla genişletilmiş kubbeli bir göbektaşı mekânı ve iki küçük halvetten oluşur. Kadınlar kısmı erkekler kısmına bitişik düzenlenmiştir. Soyunmalık 9.8 x 12.85 m boyutlarındadır ve kubbe ile örtülüdür. Bu bölümde iki kapı vardır. Kuzeybatı yönündeki kapıdan ılıklığa geçilir. Ilıklıkta kubbeye geçiş tromplarla sağlanmıştır, üzerinde 19. yüzyıla ait süslemeler vardır. Sıcaklık kuzeybatı yönünden kemerle genişletilmiş kubbeli bir mekân ve halvetten oluşmaktadır. Soyunmalıkta güneydoğu yönündeki kapıdan art arda sıralanmış kubbeli üç hücreye bağlanan küçük bir geçiş mekânına girilir. İlk hücre kuzeybatı yönündeki bir kapı ile sıcaklığa bağlanmıştır. Tarihi

hamamın batı duvarında ise 5 adet dükkan bölümleri yer almaktadır (Şekil 4.6), (Şehitoğlu, 2008).

Günümüzde hamamın batı duvarında bulunan dükkânların arasında bulunan duvarlar kaldırılmış ve hamamın duvarına kapılar açılarak sıcaklık ve ılıklık mekânları ile bağlantı sağlanmaya çalışılmıştır (Şekil 4.27). Bursa Kayıhan Hamamına yapılan yeni ekle birlikte hamam günümüzde işlev değişikliği ile restoranta çevrilmişitir. Ancak 2020 yılı itibari ile meydana gelen pandemi nedeniyle şuan yapı hizmet verememektedir ve kapalıdır.

Şekil 4.57. Kayıhan Hamamı ve yeni eki (Yazara ait fotoğraf arşivi, 2020)

Kayıhan Hamamı yeni ekinin belirlenen analiz yöntemi dâhilinde değerlendirilmesi aşağıda detaylı olarak açıklanmıştır.

Yeni Ekin Tasarımına Dair Biçimsel Kriterler Bağlamında Değerlendirilmesi:

Malzeme: Mevcut tarihi hamam yapısının duvarları 3 sıra tuğla, 1 sıra taştan oluşan almaşık duvar örgüsüdür. Mevcut tarihi hamamın inşasında ana yapı malzemesi olarak taş ve tuğla kullanılmıştır. Eklemlenen yeni ekte ise taş ve tuğladan farklılaşarak ahşap yapı malzemesi tercih edilmiştir. Böylelikle yeni ile eski arasındaki fark kolaylıkla anlaşılabilmektedir (Şekil 4.58). Farklı malzemeler kullanılmasından dolayı, bu bölümden “2” puan almıştır.

Malzeme Dokusu: Mevcut hamam yapısı geleneksel taş ve tuğla yapı malzemelerinin

dokusu açısından farklılık arz etmesi yeni-eski yapı olgusunu desteklemektedir (Şekil 4.58). Bu nedenle, bu bölümden “2” puan almıştır.

Şekil 4.58. Kayıhan Hamamı Yeni Eki (Yazara ait fotoğraf arşivi, 2020)

Renk: Mevcut tarihi yapıdaki almaşık duvar örgüsünün rengi ile yeni ekin ahşap dış

duvarlarının rengi birbirinden farklıdır (Şekil 4.58). Bu nedenle renk olarak ‘‘farklı’’ olarak değerlendirilmiş ve bu bölümden “2” puan almıştır.

Ayrıntı: Yeni ekin cephesinde 9 adet pencere ve 3 adet kapı bulunmaktadır, su basman

seviyesine kadar ise taş örgü duvar kaplaması mevcuttur. Ancak ahşap yüzeylerde çok fazla süsleme olmamasından ve genellikle aynı detayın tekrarından oluşan bir cepheye sahip olmasından dolayı yeni ek ayrıntı olarak “orta” olarak değerlendirilmiştir ve bu bölümden “1” puan almıştır.

Yükseklik: Yeni ekin yüksekliği, mevcut tarihi hamam yapısının yüksekliğinden daha

alçak olarak tasarlanmıştır. Bu nedenle, bu bölümden “2” puan almıştır.

Görsel Yoğunluk: Eklemlenen yeni ekin ahşap yüzeylerden ve cam pencerelerden

meydana gelmesi nedeniyle, yeni ek mevcut hamam yapısından kolayca ayırt edilebilmektedir. Ancak yeni ek alışagelmiş geleneksel mimari algıya sahiptir ve yeni ekin görsel yoğunluk etkisi algısal olarak çok fazla değildir (Şekil 4.58). Tüm bu

sebeplerden dolayı görsel yoğunluk derecesi “orta” olarak değerlendirilmiştir ve bu bölümden “1” puan almıştır.

Ritim: Yeni ekin cephesinde bulunan pencere, kapı ve ahşap detayların düzeninde tıpkı

mevcut tarihi hamam yapısındaki almaşık duvar örgüsündeki gibi görsel bütünlük sağlayan belli bir ritim etkisi vardır ve bölümden “2” puan almıştır (Şekil 4.59).

Form: Dikdörtgenler prizması olarak tasarlanan yeni ek, form olarak basit düzeyindedir.

Bu nedenle, bu bölümden “2” puan almıştır.

Oran: Yeni ek yükseklik bakımından mevcut tarihi yapıdan daha alçaktır. Ayrıca

hacimsel olarak mevcut tarihi yapının yarısından daha az hacme sahiptir. Bu yüzden yeni ek kütlesel ölçek ve form olarak mevcut tarihi yapı ile orantılı bir biçimde tasarlanmıştır. Mevcut tarihi yapı ve yeni eki ile oluşan bütün, fiziksel çevre yapıları ile de bir oran içerisindedir. Bu nedenle, bu bölümden “2” puan almıştır.

Hacim: Yeni ek, mevcut yapı hacminin %50’sinden daha az hacme sahiptir. Bu nedenle,

bu bölümden “2” puan almıştır.

Yeni ek, malzeme, malzeme dokusu, renk, ayrıntı, yükseklik, görsel yoğunluk, ritim, form, oran ve hacim parametrelerinden oluşan tasarıma dair biçimsel kriterler bağlamında değerlendirildiğinde, bu bölümden toplam “18” puan almıştır.

Yeni Ekin Tasarımına Dair Kuramsal Yaklaşımlar Bağlamında Değerlendirilmesi:

Mevcut hamam yapısının yatay yönlü 3 sıra tuğla 1 sıra taş şeklindeki almaşık duvar düzeninin benzeri, yeni ekte yorumlanarak kullanılmıştır. Yeni ekte pencerelerin hemen üzerinde yer alan yatay yönlü 6 sıra şeklinde yerleştirilen ahşap malzeme düzeni mevcut yapıdaki yatay yönlü 3 sıra tuğla düzeni ile benzerdir. Ayrıca 3 sıra tuğlanın altında yer alan 1 sıra taş örgü, yeni ekte 6 sıra ahşap düzeni altında yer alan pencere düzeni ile benzerlik göstermektedir (Şekil 4.59). Dolayısıyla yeni ekin tasarımında, biçimlerin yorumu kuramsal yaklaşımı kullanılmıştır ve bu bölümden “10” puan almıştır.

Şekil 4.59. Kayıhan Hamamı batı cephesi (Yazara ait fotoğraf arşivi, 2020)

Yeni Ekin Yapıda Konumlandığı Yere Göre Ekin Türünün Değerlendirilmesi:

Mevcut hamam yapısına eklemlenen yeni ek bir yan ektir. Kayıhan Hamamı yeni ekinin yüksekliği, mevcut hamam yapısı yüksekliğinden daha azdır, yeni ekin ön cephesi ile mevcut yapının ön cephesi arasındaki mesafe, yeni ekin bitişik olduğu mevcut yapı duvar genişliğinin %30’undan daha büyüktür, yeni ekin ön cephe genişliği, mevcut yapı ön cephe genişliğinin %50’sinden küçüktür (Şekil 4.60). Yeni ek, yan ek olmasına rağmen kütlesel ölçek olarak değerlendirildiğinde mevcut hamam yapsıyla uygun boyutlarda tasarlanmıştır ve bu yüzden değerlendirme kapsamında bu bölümden “15” puan almıştır.

Şekil 4.60. Kayıhan Hamamı’nın günümüzdeki haline ait güncel plan şeması (Şehitoğlu, 2008, 67 kaynağından yararlanılarak yazar tarafından tekrar çizilmiştir).

Yeni Ekin İşlev İlişkisi Bağlamında Değerlendirmesi:

1. Birinci Bölüm: Kayıhan Hamamı günümüzde restoran işleviyle kullanılmaktadır,

ancak 2020 yılında baş gösteren pandemi sebebiyle kapatılmıştır ve aylardır kullanılamamaktadır. Mevcut tarihi hamam yapısı günümüzde özgün ya da yeni işlevi ile aktif bir şekilde kullanılmamasından dolayı bu bölümden “0” puan almıştır.

2. İkinci Bölüm: Kayıhan Hamamına eklemlenen yeni ek restoran işlevinin daha çok gün

ışığıyla aydınlanan yeme içme bölümü olarak kullanılmaktadır. Ancak soyunmalık bölümü de hali hazırda yeme içme mekânı olarak kullanıldığından yeni ek, yeni işlevin bir gerekliliği değildir, bu yüzden bu bölümden “0” puan almıştır.

Kayıhan Hamamı yeni ek-işlev ilişkisi bölümüne ait değerlendirmeden toplamda “0” puan almıştır.

Yeni Ekin Bağlam İlişkisi Bağlamında Değerlendirmesi:

Kayıhan Hamam yapısının mevcut parsel açık alanı bulunmamaktadır ve yeni ek günümüze kadar ulaşamayan dükkân bölümleri yerine getirilmiştir, bu yüzden bağlam

ilişkisi bakımından yeni ekin çevre yapılarla olan ilişkisi başlığı altında değerlendirilmiş ve ikincil puanlar dikkate alınmıştır.

1. Yeni Ekin Çevre Yapılarla Olan İlişkisi Bağlamında Değerlendirmesi:

Kayıhan Hamamı yeni eki ana caddeden görünürlüğe sahiptir. Yeni ekin tasarımında kütlesel ölçek ve orana dikkat edilmesi, abartı içeren formdan kaçınılması, aykırı renkler kullanılmaması gibi özelliklerinden dolayı yeni ek mevcut tarihi dokuyla uyumlu bir tasarıma sahiptir. Yeni ekin yüksekliği ve hacmi, mevcut tarihi yapı yükseklikleri ve hacimlerinden daha azdır. Bu nedenlerle bu bölümden aldığı toplam puan “16” olarak belirlenmiştir.

Yeni Ekin Ulusal ve Uluslararası Standartlara Ait Kriterler Bağlamında Değerlendirmesi:

Yeni ekin cephesinde çok sayıda pencere, kapı, su basmanda taş kaplaması gibi mimari detaylar bulunması, yan ek olmasından kaynaklı ana caddeden görünürlüğe sahip olması, günümüzün çağdaş yapı malzemelerinin kullanılmaması ve son olarak yeni ekin eklemlendiği tarihi duvar üzerinde yeni ek için kapı boşluklarının açılması gibi sebeplerle ilişkili 3 maddeden puan alamamıştır. Ancak diğer maddeleri tam olarak karşıladığı için her birinden “2”şer puan alarak, ulusal ve uluslararası standartlara ait kriterler bağlamında değerlendirildiğinde, bu bölümden aldığı toplam puan “14” puan olmuştur.

Kayıhan Hamamı yeni ekinin tasarımına dair biçimsel kriterler bölümünden “18” puan, yeni ekin tasarımına dair kuramsal yaklaşımlar bölümünden “10” puan, yeni ekin yapıda konumlandığı yere göre ekin türü bölümünden “15” puan, yeni ek-işlev ilişkisi bölümünde yer alan birinci bölümden “0” puan, ikinci bölümden “0” puan, yeni ek bağlam ilişkileri bölümünde yer alan yeni ekin çevre yapılar ile olan ilişkisi bölümünden “16” puan, ulusal ve uluslararası standartlara ait kriterler bölümünden “14” puan alarak toplamda “100” puan üzerinden “73” puan almıştır. Böylece “50” puanın üzerinde olduğundan, olası kabul edilebilir bir ek olarak değerlendirilmiş ve analiz sonuç puanı 70-80 puan aralığında olmasından dolayı iyi (ideal) dereceli bir ek olarak değerlendirilmiştir (Tablo 4.9).

T a blo 4 .9 . Kay ıh an Ha m am ı E kin in Mi m ar i K or um a Kr iter ler i v e Kav ra m lar ı B ağ la m ın da Değ er len dir il m es i