KNIDOS

Karia Bölgesi’nde yer alan Knidos Antik Kenti Muğla İli, Datça İlçesi’nin Reşadiye Yarımadası’nın batı ucunda Tekir Burnu’nda yer almaktadır (Şekil 3.28) 551

. Knidos Antik Kenti’nde 1856-1858 yılları arasında Charles Newton552, 1967-

543 Akurgal 1993, 388. 544 Şahin 1998, 44. 545 Şahin 1998, 44, Res 49-51. 546 Akurgal 1993, 389; Şahin 1998, 48. 547 Şahin 1998, 44. 548 Şahin 1998, 32. 549 Şahin 1998, 32. 550 Şahin 1998, 32-36. 551 Burns-Özgan, 2004, 3, Ek 1; Bean 2000, 137. 552

60

1977 yılları arasında Iris Love553, 1987-2006 yılları arasında Prof. Dr. Ramazan Özgan554 ve 2012 yılında Doç. Dr. Ertekin M. Doksanaltı başkanlığında arkeolojik kazılar yapılmaktadır. Strabon (XIV 656) Knidos Kenti’nin teraslar üzerinde kurulduğunu ve bir tiyatro gibi kıyıdan akropolise doğru yükseldiğini bildirir555. Teraslar halinde yamaca kurulan kent ızgara planlıdır. Kent alanının özellikle batı bölümü kutsal alanlara ayrılmıştır. Knidos Antik Kenti’nde Apollon Karneios Kutsal Alanı, Demeter Kutsal Alanı, Aphrodite Euploia Kutsal Alanı, Musalar Kutsal Alanı, Dionysos Tapınağı, Dor Tapınağı, Korinth Tapınağı556, iki tiyatro, odeon, bouleterion, stoa ve villa yapıları bulunmaktadır557.

3.11.1.Apollon Karneios Kutsal Alanı

Karneios Apollon ile özdeşleşmiş çok eski bir Dor tanrısıdır ve Karneios kültü özellikle Dor yerleşimlerinde yaygın olarak görülmektedir558. Apollon Karneios Kutsal Alanı kentin kuzeybatısında orta terasta doğu-batı doğrultusunda konumlanmış olup M.Ö. 2. yy.a tarihlendirilmektedir559.

Kutsal alanın güneydoğusunda propylon, kuzeybatısında iki tapınak ve tapınağın doğusunda aynı eksende bir sunak bulunmaktadır (Şekil 3.29-3.31)560. Kutsal alanın kuzeyinde büyük bir teras duvarı üzerinde basamaklar, payandalı ikinci bir teras duvarı ve üst kısmındaki terasta Aphrodite Kutsal Alanı yer almaktadır. Kutsal alanın doğu tarafında Hellenistik Dönem’de ön kısmı küçük taşlardan örülü bir duvarla kapatılmış içinde su kaynağı olan mağara bulunmaktadır561. Mağaradaki su pişmiş toprak borularla kutsal alana taşınmakta ve sunağın etrafını dolaşan bu su kült açısından önemli bir rol oynamaktadır562.

553

Love 1970, 149-155; Love 1978, 1111-1133. 554

Özgan 1990, 167-175; Özgan 2008, 107-126; Burns-Özgan, 2004, 31-32. 555 Akurgal 1993, 483. 556 Mert 2002, 9-22. 557 Burns-Özgan 2004, 35-99. 558 Love 1972b, 399; Burns-Özgan 2004, 70. 559 Özgan 2008, 119. 560 Bankel 1997, Abb. 30. 561

Love 1973, 424, Fig. 34; Burns-Özgan 2004, 71. 562

61

Propylon Ion düzeninde, stylobat 8.10 x 11.20 m. ölçülerinde, anteler arasında dört sütunlu ve dikdörtgen formda inşa edilmiştir563. Propylonun ön kısmında 7 x 10 m. ölçülerinde basamaklı bir platform yer almaktadır564.

Tapınak doğu-batı doğrultusunda yönlendirilmiş olup cephesi doğuya bakmaktadır565. Tapınağın üzerine daha sonraki dönemlerde yapılar inşa edildiği için tapınağın orijinal planının oluşturulmasını zorlaştırmaktadır. Tapınağın güney tarafında bir kısmı ana kaya oyularak konglomera bloklardan temel oluşturulmuş olup bu orijinal yapının güney köşesi yaklaşık olarak 11 x 19 m. ölçülerindedir566. Tapınağın naos duvarı kuzey teras duvarına çok yakın inşa edildiği için in antis ya da prostylos planda olmalıdır567. Tapınağın kült heykelinin alt kısmı hala tapınağın içinde bulunmaktadır568. Tapınağın Apollon Karneios’a adanmış olduğunu tapınağın önünde yer alan sunak kanıtlamaktadır569. Sunakta friz ve Apollon Karneios adı yazılı olan iki blok570 tapınağın Apollon Karneios’a adandığının kanıtlarıdır571. Dikdörtgen sunak 6.70 x 11.20 m. ölçülerindedir572.

3.11.2.Aphrodite Euploia Kutsal Alanı

Aphrodite Euploia Kutsal Alanı kent merkezinin kuzeybatısında Apollon Karneios Kutsal Alanı’nın hemen kuzeyindeki en üst terasta yer almaktadır573. Kutsal alanda Aphrodite Euploia Tapınağı574, doğusunda aynı eksende sunak ve hazine binaları bulunmaktadır (Şekil 3.29-3.31)575. Yuvarlak tapınak iki düzenin özelliklerini taşımakta Korinth, Dor düzeni karışımı576 ve 18 sütunlu tholos planlıdır.

563

Özgan 1991, 59; Burns-Özgan 2004, 63; Burns-Özgan 2006, 168. 564 Burns-Özgan 2004, 63. 565 Love 1970, 151. 566 Burns-Özgan, 2004, 67. 567 Burns-Özgan, 2004, 67-68. 568 Burns-Özgan, 2004, 68. 569 Burns-Özgan, 2004, 68. 570 Özgan 1990, 175, çiz. 4. 571 Burns-Özgan, 2004, 68. 572 Burns-Özgan, 2004, 68. 573 Love 1970, 154. 574

Love 1972a, 74, ill. 9. 575

Bankel 1997, Abb. 30. 576

Bankel 1997, 65, Abb. 23; Burns-Özgan, 2004, 75; Love 1970, 154; Love 1972a, 74, ill. 9; Love 1972b, 402.

62

Yapı kuzey tarafında yarım daire şeklinde oyulmuş bir kayalık üzerinde yer almaktadır577. Tapınak 17 m. çapında olup 1.50 m. yüksekliğinde bir podyum üzerinde yükselmektedir578. Podyumun üzerinde üç basamaklı krepis ve krepisin üzerinde stylobat bulunmaktadır579. Stylobatın üzerinde dairesel olarak sıralanmış 18 adet Attik Ion kaideli ve Korinth başlıklı sütunlar yükselmektedir580. Yapının tholos581 planlı olduğunu gösteren cella duvarının bazı kısımları hala görülebilmektedir582. Yapıya doğudan dört basamaklı merdivenle girilmektedir583. Sütunlar ve üst yapının parçaları yerel hafif taştan ve üzeri boyalı plasterle kaplanmıştır584. Tapınağın doğusunda aynı eksende 5.20 m. uzunluğunda dikdörtgen küçük bir sunak bulunmaktadır585. Tapınak ve sunak M.Ö. 2. yy.a tarihlenmektedir586.

3.11.3.Dor Tapınağı Kutsal Alanı

Knidos kent alanının batı bölümünde Apollon Karneios kutsal alanın güneyinde kültü kesin olarak bilinmeyen bir kutsal alan bulunmaktadır (Şekil 3.29- 3.31)587. Love588 burada bulunan bir yazıttan dolayı tapınağı Apollon Karneios olarak tanımlamıştır. Kutsal alanda Dor düzenindeki tapınak krepis ve stylobat dâhil olmak üzere temeller grimsi pembe kireçtaşı malzemeden yapılmış olması nedeniyle Pembe Tapınak olarak da adlandırılmaktadır589. Tapınağın üzerine Erken Hristiyanlık Dönemine ait bir kilise inşa edilmesine rağmen birçok antik blok ve temel kısmı iyi korunmuştur590. Tapınak doğu-batı doğrultusunda yönlendirilmiş olup cephesi

577

Bankel 1997, 63; Burns-Özgan, 2004, 73. 578

Love 1973, Fig. 34; Burns-Özgan, 2004, 73. 579

Burns-Özgan, 2004, 73. 580

Love 1970, 154; Love 1972b, 402; Bankel 1997, 65, Abb. 23. 581

Love Aphrodite Euploia tapınağından monopteros planlı olarak bahsetmiştir (Love 1972a, 70, ill. 8, Fig. 24-26; Love 1972b, 402, Fig. 13; Love 1973, 419, Fig. 34).

582 Bankel 1997, 63; Burns-Özgan, 2004, 73. 583 Burns-Özgan, 2004, 74. 584 Burns-Özgan, 2004, 74. 585

Love 1972a, 72; Bankel 1997, 63; Burns-Özgan, 2004, 77. 586 Burns-Özgan, 2004, 78; Bankel 1997, 63. 587 Bankel 1997, Abb. 30. 588 Love 1970, 151, ill. I. 589 Burns-Özgan, 2004, 60; Burns-Özgan 2006, 168. 590 Love 1970, 151; Burns-Özgan, 2004, 60.

63

doğuya bakmaktadır591. Cella içinde derin bir sondaj açmasında gözenekli kesme taş blokları kullanılmış ve euthynterie’nın 6 m. derinliğe sahip olduğunu ortaya koymuştur592. Tapınağın stylobat ölçüleri 13.50 x 23.00 m. ve planı hala çok net olmamakla birlikte (6 x 12)593 tek sıra sütunlarla çevrili peripteros planlıdır594. Dor düzeninde inşa edilen tapınağın çevresinde triglyph ve metoplarla bezenmiş friz parçaları ve Dor sütun başlıkları bulunmuştur595. Naos duvarları, sütunlar ve üstyapı yerel gözenekli taştan yapılmış olmakla birlikte bunların üzeri sıvalı ve boyalı olup mermer görünümü verilmiştir596. Tapınağın yakınlarında yıpranmış blokların birinde zengin bir tüccar olan Gaius Julius Theopompos tarafından kurulan Apollon Karneios’a ithaf edildiğini belirten bir yazıt bulunmaktadır597. Tapınağın doğusunda harçlı kare bloklardan oluşan küçük apsis sonradan inşa edilmiştir598. Tapınak M.Ö. 2. yy.a tarihlenmektedir.