Klinik Kalite yönetimi

Sağlık hizmetlerinde kalitenin farklılık göstermesine veya düşmesine neden olan başlıca faktörler arasında, verilen sağlık hizmetlerindeki farklılıklar yer

Physicians’ Approach to Clinical Quality Management Applications

34 SAĞLIKTA PERFORMANS VE KALİTE DERGİSİ 12.Sayı

almaktadır. Kalite ve maliyeti en fazla etkileyen faktör belli tıbbi uygulamalardaki farklılıklardır (varyasyonlar). Bu farklılıkların yerel uygulamalar, kaynaklar, hasta tercihi veya klinik yaklaşım farklılıkları ile açıklanması doğru ve uygun değildir.

En güzel örnekler arasında aynı tanı konan belirli bir hasta grubunda hastanede yatış süresinin farklı olması, sezaryenle doğum oranlarındaki farklılıklar (% 0 ile

% 40 arasında) ve diyabet bakımındaki farklılıklar sayılabilir (Akalın, 2013: 27).

Kalite yönetiminin ilkelerinden biri de verilerle çalışmaktır. Veriler, gerçekleri ifade eder. Özellikle kalite gibi soyut özellikleri olan bir olgunun incelenmesinde somut veriler, yani ölçümler çok önemlidir. Sağlık kuruluşunun her düzeyinde ve her fonksiyonunda performansın ve kalitenin geliştirilmesi amacıyla yapılan mevcut durumun belirlenmesi, mevcut durumun uygun olup olmadığının kanıtlanması, gerçekleşen iyileşmenin tanımlanması, iyileşme sürecinin yönetilmesi, gelişmelerin izlenmesi gibi birçok faaliyeti gerçekleştirebilmek için verilere ihtiyaç vardır. Veriler ise ölçüm yoluyla elde edilir. Ölçüm yoluyla elde edilen verilerin değerlendirilmesi için de istatistik biliminden yararlanılmalıdır. Çünkü ölçümle elde edilen bilgilerin yapısında mutlaka bir değişkenlik vardır. Örneğin, hatalar değişkendir. Bu değişkenlik istatistikten yararlanarak incelenebilir, hata nedenleri bulunabilir, nedenler ortadan kaldırılabilir (Yenersoy, 1997: 83-84).

Ürün ve hizmetlerde aranılan özelliklerin sağlanabilme derecesinin doğru yöntemlerle ölçülebilmesi kalite güvencesinin önemli bir göstergesidir.

"Ölçemediğinizi yönetemezsiniz" ifadesi bu konunun hassasiyetini ortaya koymaktadır. Kalite yarışında ölçülmesi gerekli görülen nitelikleri ölçebilen kuruluşlar daha başarılı olacaktır (Kovancı, 2001: 11).

Klinik kaliteyi ölçebilmek için kanıta dayalı kalite göstergelerinden yararlanmak gerekmektedir. Bu göstergelerin geliştirilmesi de özel bir metodoloji ile mümkün olabilmektedir. Klinik kaliteyi Donabedian’ın 1980 yılında tanımladığı yapı-süreç-sonuç temelleri çerçevesinde incelemekte yarar vardır:

• Sağlık kuruluşunun yapısı (structure): Sağlık kuruluşunun fiziksel, teknolojik ve mekanik yapısı, çalışanlarının bilgi, yetenek, profesyonel karakterleri, yönetim felsefesi ve hizmet verdiği toplumun demografik özellikleri yapının kalitesini etkiler.

Klinik Kalite Yönetimi Uygulamalarına Hekimlerin Yaklaşımı

12.Sayı

• Sağlık kuruluşunda olagelen süreçler/işlemler (processes): Tanı ve tedavide izlenilen yolun, karar verme fonksiyonlarının çağın bilimsel ve teknolojik düzeyine uygunluğu, bu teknik unsurların uygulanmasında hasta ile olan iletişim ve etkileşmeler hizmetin kalitesini etkileyen diğer önemli faktörlerdir.

• Sağlık hizmetinden elde edilen sonuçlar (outcomes): Alınan sonuçların klinik, ekonomik ve hümanistik açıdan değerlendirilmesi ve iyileştirilmesi hizmet sonucu elde edilen kalitenin ölçülmesi ile mümkün olabilir.

Bütün bunlar sağlık hizmetlerinin sunumunda belirli ölçümlerin yapılması ve kıyaslanması gerçeğini açıkça ortaya koymaktadır. Bu ölçümler yapıldıktan sonra, verilen hizmetin gerçek kalitesinin ne olduğu ortaya çıkacaktır. Kalite ölçümü yapılmadan kalite iyileştirme programlarının yapılması imkânsızdır.

Dünyada sağlık alanında en önemli akreditasyon kuruluşu olan JCI tarafından klinik kalite gösterge takibi çalışmaları yürütülmektedir. ABD sosyal sigorta kuruluşlarından Medicare ve yine ABD sosyal refah programı olan Medicaid tarafından da "Accountable Care Organization" (ACO) kavramı içinde daha çok enfeksiyon hastalıkları, özellikle de sağlık hizmeti ilişkili enfeksiyonları kapsayan bir seri kalite ve performans göstergesi geliştirilmiştir.

Hem hekimin hem de sağlık kurumunun performansının volüm-hacim bazlı değil, kalite-değer bazlı ölçülmesi önem arz etmektedir. Kalite-değer bazlı performans değerlendirmesi yapabilmek için de verilen sağlık hizmetinin kalitesinin, belirlenmiş hastalık ve belirtiler için geliştirilen kanıta dayalı kalite göstergeleri yoluyla ile ölçülmesi zorunlu hale gelmiştir (Akalın, 2013: 27).

Tüm bu gereklilikler doğrultusunda ve dünyada klinik kalite çalışmalarının yaygınlaşmasının etkisiyle Sağlık Bakanlığı tarafından sağlıkta kalite sisteminin bir parçası olarak 13. Şubat. 2012’de "Türkiye Klinik Kalite Programı"

başlatılmıştır. Program kapsamında öncelikle mevcut durum tespitine yönelik çalışmalar gerçekleştirilmiş, bu amaçla hastaların ve sağlık çalışanlarının kalite algısının değerlendirilmesine yönelik 14 ilde toplam 4943 anket uygulanmıştır.

Çalışmaların devamında pilot uygulamalar için gebelik, diz protezi ve diyabet olmak üzere üç branşta göstergeler belirlenmiş, çalışma grupları kurulmuş, belirlenen göstergelerin Sağlık. NET 2 sistemine entegrasyonu sağlanmış ve 7 coğrafi bölgede, 8 ilde 9 özel hastane, 6 üniversite hastanesi, 9 kamu hastanesi

Physicians’ Approach to Clinical Quality Management Applications

36 SAĞLIKTA PERFORMANS VE KALİTE DERGİSİ 12.Sayı

ve 20 aile sağlığı merkezinde pilot uygulamalar gerçekleştirilmiştir. Daha sonra belirlenen üç branştaki göstergelere kalça protezi replasmanı, inme ve koroner kalp hastalığı göstergeleri de eklenmiştir. Söz konusu klinik kalite ölçüm sistemi, göstergeler ve standartlar üniversitelerin ve Sağlık Bakanlığının üst düzey uzmanlarından seçilen danışma kurulları tarafından oluşturulmuştur.

Ulusal hastalık yükü çalışmaları, sağlık sorunlarının bireye ve topluma etkisi, ölçülebilirliği ve uluslararası uygulamalar dikkate alınarak özellikle uluslararası standartların gerisinde kaldığı tespit edilen ve toplumun, sağlık politikalarının öncelikleri dikkate alınacak şekilde programa yeni konu başlıkları ve göstergeler eklenmesi planlanmaktadır.

Program kapsamında yürütülen çalışmaları geliştirmek amacıyla 12 çalıştay düzenlenmiştir. Sağlık sektöründe klinik kalite uygulamalarının yaygınlaştırılması sayesinde oluşacak standartların ve göstergelerin ulusal düzeyde kalmayıp, uluslararası düzeye çıkarılması hedeflenmektedir. Buna bağlı olarak sağlık turizmine de olumlu katkılar sağlanması beklenmektedir. Klinik kalite uygulamaları ile sağlıkta kalitenin somut verilerle ölçülmesi, izlenmesi ve değerlendirilmesi sistemin sürdürülebilir bir iyileştirme sürecine kavuşması ve halkın sağlık düzeyinin artırılması sağlanabilecektir (saglik.gov.tr, 2015).

01.Temmuz.2015’te yayımlanan SKS Hastane Versiyon-5’te bulunan bölüm bazlı göstergeler içerisinde de klinik süreçleri kapsayan bölümler bulunmakla birlikte klinik kalite uygulamaları çerçevesinde klinik kalite göstergeleri de sete dahil edilmiştir. SKS Hastane Versiyon-5’te bulunan klinik göstergeler şunlardır:

• Koroner Arter Hastalığı

• Kalça Kırığı

• Artroplasti (Diz ve Kalça Eklemi)

• Diabetes Mellitus

• İnme

• Katarakt Operasyonu

Göstergelerden sağlıklı sonuçlar elde edilebilmesi, çalışanlara ek iş yükü getirmemesi açısından göstergelere ilişkin verilerin mümkün olduğunca hastane

Klinik Kalite Yönetimi Uygulamalarına Hekimlerin Yaklaşımı

12.Sayı

bilgi yönetim sistemleri üzerinden toplanması, bildirime dayalı verilerin elde edilmesi konusunda da çalışanlarda bildirim ve kayıt kültürünün oluşturulması ve hatalardan öğrenme sürecine ilişkin motivasyon sağlanması önem arz etmektedir (kalite.saglik.gov.tr, 2015).