2. NEREDE 3 NE ZAMAN
2.1.2. Habercilikte Foto rafın Kullanımı
2.1.2.1. Kitle leti im Habercili inde Foto raf
leti im tarihi, insanlık tarihi kadar eskidir. nsanin var olması ile ortaya çıkan ileti im olgusunun temelinde, payla ma ihtiyacının giderilmesi vardır. Do du u andan itibaren çevresiyle sürekli ileti im ve etkile im içerisine giren insano lu bilinçsizce çevresini etkilemeye, de i tirmeye; yine bilinçsizce etkilenmeye, de i erek çevresine uyarlanmaya ba lar. nsanlık tarihinde insano lu, ileti im kurmak çe itli araçlara ba vurmu tur. Kendi geli imine paralel olarak kullandı ı araçlar da geli mi ; sürekli geli en ileti im araçları birbirini tamamlamı ; ancak
birisi, di erinin yerini alamamı tır. Teknolojik geli imin do al sonucu olarak geli en ve elektronikle en ileti im araçları, ileti ime sürat ve kolaylık sa lamakla kalmamı ; ayni zamanda ileti imi, kitle ileti imine çevirmi tir. Bu elektronik ileti im araçları, günümüzde, kurdu u haberle me a ıyla kültürü de yaygınla tırmı ; dünyamızı Mc. LUHAN’in deyimiyle "küresel bir köy”e dönü türmü tür.
Kitle ileti im araçlarında iletinin yarattı ı etki çok önemlidir. leti im bilimcilerin iletinin etkisinin arıtılmasında kullandı ı önemli yöntemlerden biri de iletinin görselle tirilmesidir. leti im sistemleri halka açık ve bir amaç do rultusundadır (özel bir dil kullanamazsınız- dilin tam anlamı ortakla a kullanımıdır). Derme çatma hazırlanmı bir eyden anlam üretilemez. Tıka basa anlamla dolu bir bütünden, bize en mantıklı görünenleri seçerken, gerisini göz ardı ederiz. 51Foto rafın dili görseldir. Bu görsel dil herkes tarafından anla ılabilen ve somut bir araçtır. Görsellik kitle ileti iminde iletilerin yayılmasındaki en önemli unsurlardan biri olan ortak dilin olu turulmasına zemin hazırlar.
nsano lu daha ma aralarda ya adı ı dönemlerde bile günlük ya am sürecinde edindi i deneyim ve izlenimleri di er türde leri ile payla mak; bu ya antıların orada bıraktı ı etkileri di er türde lere aktarmak; onları bu konuda deneyimlerinden haberdar etmek ve bu deneyimlerin aktarım yoluyla kalıcılı ını sa lamak amacını gütmü tür. Bu çabasında ise temel sorunu bu, ya anması bir kereye mahsus olan ya antıları ve deneyimleri hedef izleyici kitlesinin zihninde canlandırmada ve bu iletinin kalıcılı ını sa lamada güçlük olmu tur. Her iki sorunun da üstesinden gelme de “iletiyi görüntüleme” güdü ve yetene i insano lunun yardımına ko mu tur.52 Foto rafın görsel dili bütün insanlar için birdir. Bir foto raf farklı kültürler için farklı duygular yaratsa da herkse ula an mesaj aynıdır. Bu mesaj birlikteli i ileti im araçları içinde foto rafın yerinin her zaman ayrı tutulması gerekti ini bize gösterir. Görsel bilginin en önemli özelli i, insana bir anda birçok bilgi vermesine ra men her zaman kalıcı olmasıdır.
51F. Inglis, 1990, Media Theory, Oxford and Cambridge: Basil Blackwell, 156 S., Aktaran: M. Z.
Arıcan, "Haber Foto rafını Olu turan Ö eler Açısından Türkiye Ulusal Basınında Foto raf Seçim Ölçütlerinin Belirlenmesi"
2.1.2.1.1. Haber Foto rafı Kriterleri
Haber foto rafı yazılı basının en önemli ö elerinden biri olmasıyla beraber her foto rafın da basılması gerekti i anlamına gelmez. Basında yer alan foto rafın öncelikle, ne, nerede, ne zaman, nasıl, neden ve kim sorularına verilen yanıtlarda haberi destekleyen bir kanıt olması gerekmektedir. Haber foto rafı olay hakkında görsel bilgi vermekle kalmaz aynı zamanda mesajı da iletir.
Bir foto rafın haber foto rafı olarak de erlendirilmesi için belli niteliklere sahip olması gerekmektedir.
1 – Zamanlılık (immediacy) 2 – Yakınlık (proximity) 3 – Belirginlik
4 – Önem (Consequence)
5 – Çatı ma, mücadele (conflict) 6 – De i im
7 – nsanın ilgisine yönelik olması (human interest)53
Bunun yanında bu nitelliklere sahip bir foto rafı çekmek içinde haber foto rafçısının da belli niteliklere sahip olması gerekmektedir. yi bir basın foto rafçısı; foto rafçı oldu u kadar, iyi bir gazeteci olmalı, teknik bilgisi iyi olmalı ve sanatçı ki ili e sahip olmalıdır.54
Foto raf görüntüsü her zaman ba lıkların, altyazıların, açıklayıcı metinlerin, ele tirel görü lerin deste ine muhtaçtır. Aslında görüntünün iletti inin ne oldu u anla ılsa bile, bu görüntüye atfedilen anlamın tek ba ına görüntü ile kavranması
53 B. Robert, From news to Newsprint, Englewood Cliffs, N.J. Patience Hall, 122 S. 54 B. Robert, From news to Newsprint, Englewood Cliffs, N.J. Patience Hall, 122 S.
güçtür. 55 Bu nedenle kullanılan foto rafın ba lantılı oldu u haber ile uyumlu olması onu desteklemesi gerekmektedir.
Günümüzde haber metni ile haber foto rafı arasındaki ili kinin yapısı da farklılıklar göstermi ve tartı ılmı tır. Flusser, “geçmi te metinler görüntüleri açıklıyordu. imdi tersine foto raflar gazete makalesini görüntüle tirmektedir” diyerek yazılı basında görselin artık metinlere göre daha hakim duruma geldi ini vurgulamı tır.56Foto röportajcılı ının bulunu u – böylelikle resimler metni de il, metin resimleri izlemeye ba ladı. 57Burada dikkat edilmesi gereken nokta, haber foto rafının metnin dı ına çıkmamasıdır. Haber foto rafı, haberin içeri ine uygun olmalı ve sınırlarını haberin metni çizmelidir. Foto raf bu sınırlar arasında en iyi ve öz bilgiyi izleyene vermelidir.
2.1.2.1.2. Haber Foto rafının Gücü ve Önemi
Foto raf ilk bulundu undan günümüze gerçe i en iyi aktaran bir araç olarak belge niteli i kazanmı ve bu özelli i sürekli olarak özellikle basın organlarında kullanılmı tır. Yazılı basın teknik olanakları uygun oldu u zaman foto rafı vazgeçilmezleri arasına koymu tur.
Foto raf, her eyi en yakından gören tanık olarak dünyanın yerine o zaman geçti. Foto rafın gerçe in do rudan görülmesini sa layan en saydam araç sayıldı ı dönemdi bu: araç’ı kullanan büyük tanıklık ustaları Paul Strand ve Walker Evans gibi ki ilerin dönemi. Kapitalist ülkelerde, foto rafın en özgür oldu u andı bu: foto raf güzel sanatların kısıtlılı ından kurtulmu , demokratik olarak kullanılabilecek bir kamu bildiri im aracı olmu tu.58
Foto rafın habere kattı ı en önemli özelliklerden biri, belge niteli i ta ımasıyla haberin inandırıcılı ını artırmasıdır. Haberin güvenirli i ve inandırıcılı ı
55 D. hsan, Foto raf ve Gerçeklik, A aç Yayıncılık, 1991, 77 S.
56F. Wilem, Bir Foto raf Felsefesine Do ru, Çeviren: hsan Derman, A aç yayıncılık,65 S. 57 B. John, O Ana Adanmı , Çeviren: Y. Salman ve M. Gürsoy, Metis Yayın 1998, 75 S. 58a.g.e. 75 S.
konusundan haberin kayna ı kadar önemli olan foto raf, haberin di er bütün unsurlarından daha etkindir. Ama foto rafın bunu sa laması için haberi desteklemesi ve habere uygun olması çok önemlidir.
Foto rafın basında kullanılmasıyla, okuyucu kitle ilk defa foto rafa özgü bir ikna edici gerçeklik duygusuna sahip resimler görüyorlardı; hiçbir ressam ya da çizer, okuyucu ile foto raf makinesinin kaydetti i gerçekler arasındaki aracılı ı sa layamamaktaydı.59 Foto rafın gerçe i ça rı tırma gücü, gazete sayfasında yer alan di er görsel ö elere göre daha üstündür. Foto rafla birlikte, okuyucu gazetedeki görüntüleri, aynı kendi gözleriyle gördü ü gibi görmeye ba lamı lardır. Do rudan foto raflama tekni iyle, oynama yapılmadan üretilmi bir foto rafın gerçekli i, sorgulanmadan onaylanmaktadır. Bu da, foto raf teknolojisindeki optik kayıt mekanizmasından kaynaklanmaktadır. 60
Foto raf sanatı ile “gazete foto rafçılı ı” arasında önemli bir fark vardır; Birinde her sanat dalında oldu u gibi yaratıcılık ve duyguya sesleni , ötekinde olayı saptama ve anlatma öndedir. Foto raf sanatı soyut olabilir. Gazete foto rafı ise alabildi ine somut ve alabildi ince gerçekçidir. 61 Bir foto raf çok estetik ve olmasına ra men haber foto rafı olamayaca ı gibi, bir haber foto rafı da çok estetik olmayabilir. Salt foto raf olarak çok de erli olamayan bir foto raf bir olayı en iyi
ekilde belgelemesiyle ve tekli i ile vazgeçilmez olabilir.
Sadece metinden olu an bir sayfa, okuyucu için görsellikten ve gerçeklikten eksik kalmasının yanı sıra ilginin toplanması açısından da zor olacaktır. Haber foto rafı sayfayı monotonluktan kurtardı ı gibi okuru habere yönlendirir ve kolay okunmasını sa lar. Kitleleri harekete geçirebilen ve gücünü görsellikten alan haber foto rafı sayfa için vazgeçilmezdir.
59 Time, Life Editors, Photojournlism, Aktaran: M. Z Arıcan, "Haber Foto rafını Olu turan Ö eler
Açısından Türkiye Ulusal Basınında Foto raf Seçim Ölçütlerinin Belirlenmesi"
60a.g.e. 55 S.