Habercili in ve Görselli in Sayısalla ması

Sanayi devriminden sonra tam bir sektör haline gelen habercili in 20. Yüzyılda ya adı ı de i imlerin en önemli etkeni dijital geli imlerdir. leti imin artan hızına ba lı olarak hızlanan toplumsal de i im insanların bireysel ileti im gereksinimlerini artırdı ı gibi kitle ileti im araçlarını da etkilemi ve çe itlendirmi tir. Bu dijital geli meler girdikleri sektörlerde süreçleri ve

83_{a.g.e., 19 S.}

84 _{F. Barbier, C. Bertho Lavenir, Diderot’tan nternete Medya Tarihi, 2001, Birinci Baskı, 15 S.} 85_{a.g.e.,16 S.}

organizasyonları de i ime zorlamı lardır. Bu zorlama sadece iç süreçlerde de i imle sınırla kalmamı aynı zamanda kurumun di er sektörlerle ve ula tı ı kitle ile olan ili kilerini de yani mekanizmalar sunarak de i tirmi tir. leti im teknolojilerinin üretilmesi veya satın alınması konusunda ileti im ihtiyaçları belirgin rol oynamı tır. Kitle ileti im araçları içinde, ileti im gereksinimlerini do ru kavrayabilmek; ileti ve habercilik kurumlarını do ru tasarlayıp geli tirmek, ileti im süreçlerinin yeterliliklerini yükseltebilmek gerekmektedir. Habercilik alanında da yeni teknolojiler do rultusunda yeni giri imler ve yeni tasarımlar olmu tur. Yeni teknolojilerin getirdi i CD-ROM, HTML, akam ortam, a uygulamaları, DVD video gibi ortamlar habercilik kavramı içine girmi tir. Özellikle bilgisayarın yayıncılık hayatına girmesi, habercili e birçok pratiklik getirmi tir. Bu durumda her geçen gün geli im gösteren teknolojilere yeni bir tanımlama getirmek gerekecektir. Bu tanımlamayı yaparken eski ve yeni medya arasındaki farkları görmek gerekmektedir. Habercili in de i en yanlarını ve özelliklerini görmemiz gerekir.

Yeni habercilikteki en önemli unsur sayısal temsildir. Bütün kodların, yani habercili in bütün görsel ve yazımsal iletilerinin, matematiksel simge ve algoritmalara dönü mü hallerinden olu maktadır. Bu sayede yeni ortamdaki bütün veriler sayılabilir ve programlanabilir bir hale gelmi tir. Habercili in sayısalla ması, haberi olu turan teknik olanaklar olan görüntülerin, yazıların, seslerin ayrı ayrı özelliklerine ra men tek bir ileti olarak hedef kitleye ula masını sa lar.

20, Yüzyıl sonundaki de i imler daha yo un bir ekilde medyaların organizasyonunun maddi ve iktisadi ko ullarını ortaya koyar. Bilgii lem alanının, metinlerinin ve büyük kitlelerin ula abilece i verilerin ele alınmasında yeni sistemlere do ru evirilmesi ilk kitap devriminin – Gutenberg devrimi- sonucunda yazıyla kurulmaya ba lanmı olan ayrıcalıklı ili kiyi de sorgular. Yeni görüntü ekonomisi günümüz insanlarını derin bir model de i imi hipoteziyle kar ı kar ıya bırakır. Yazının kolektif kontrolü, güçleri tamamen farklı olacak olan bir görüntü kültürü kar ısında silinip gidecek mi? Dünya çapındaki yeni enformasyon ebekeleri ve büyük bilgi bankalarına ula ma imkânı, hipertekstin hızla belirmesine görüntü dönü ümünün kontrolü, bizi kolektif – ve aynı zamanda da bireysel – dü ünmenin ve akıl yürütmenin yeni bir biçimiyle yüzle tirecektir? Ve bu durumda, iki yüzyıldan

uzun süredir bilginin geli tirilme tarzları, dola ım biçimleri ve fikirlerin olu um kipleri ile temsili demokrasilerin i leyi i arasında sabırla örülmü olan ba geçersiz hale mi gelecektir? Kitle ileti im araçlarının devrimi bizzat toplum modelinin devrimine yol açacaktır.86 _{Süreli basın, 1980’li yıllarda artan zorluklarla yüzle mek} zorundadır: iktisadi buhran, liberalle me ve yeni kitle ileti im araçlarının rekabeti, reklam kaynaklarını dü ünerek ve zaman zaman da yayınları dı çıkarların kontrolüne vererek mali dengenin temellerini oyar. Fransa’da televizyon, 1994’te reklam kaynaklarının üçte birine yakınını ( % 32 ) toplayarak ülkeyi hakim modele yakla tırır, ancak süreli basın, aynı dönemde gerilemeyi bırakarak görece bir rahatlama ya ar. Bu tür medyanın reklam kaynaklarına olan ba ımlılı ı, i itsel görsel medyanınkiyle kar ıla tırıldı ında oldukça azdır.87

1980’li yıllar, do rudan basım tekniklerine uygulanan ancak dü ünsel düzlemdeki rolü belki de daha önemli olan mikro bilgii lemin beliri ine ve geli imine tanık oldu. Yazarın çalı ması bundan dolayı büyük ölçüde de i ti: lk mikro bilgisayarların (Apple vb.) kullanımı bunları daktiloların yerine geçirir; ister metin elde yazılıp ikinci evrede bilgisayara “aktarılır”, ister yazar do rudan ekran üzerinde yazar. Bilgisayarın vuru hatalarıyla ilgili sorunların büyük ölçüde a ılmasına olanak vermesi sayesinde kazanılan zaman kayda de erdir. Windows tipi programla donatılmı Macintosh’a yada PC’ye geçim, metin düzenleme programlarına (Applewriter, daha sonra da Word) yerle tirilmi yeni i levler sayesinde otomatik yazımı kolayla tırır: “kesme – yapı tırma”, “ plan modu” ve “metin modu”, “formatlar”, notların düzenlenmesi vb. Bu programlar aynı ekilde yazımı kontrol etmek yada e anlamlılar aramak vb. için sözlükler içerir, di er yandan da programların devreye girmesi metne do rudan resimlerin, rakam tablolarının, kartların yada grafiklerin sokulmasını olanaklı kılar. Tabii ki, metnin son kontrolü ve gözden geçirilmesi, her zaman yazıcıdan alınan çıktı üzerinde yapılmaktadır.

Bilgii lem tekniklerinin kullanılmasının sonuçları her zaman olumlu de ildir: Ekran üzerine yazım, daha önce yapılmı olan çalı manın sayfalarının kolaylıkla

86 _{F. Barbier, Catherine Bertho Lavenir, Diderot’tan nternete Medya Tarihi, 2001, Sayfa: 16} 87_{a.g.e., 311 S.}

kar ıla tırılmasını olanaksız kılar ve “kesme-yapı tırma” kullanımı artıkça tekrarlar kolayla ır. Yazara farkında olmadan yeni bir metin kalıbı dayatılır; bu kalıp, yapay olarak ekranın boyu ve metin parçalarının uzunluklarının karakter sayılarına göre öngörülmesi üzerine kuruludur.88 _{Bu özellikle haber yazımı konusunda bir} tembelli e sebep olmakta ve habercilikte aynı yazım kalıplarıyla sürekli kar ıla ılmasına sebep olmaktadır.

Yakın dönem, yeni kitle ileti im araçları tarafından eski basılı – kitap ve süreli yayın – kar ı sürdürülen rekabetin etkisi altındadır. ki sava arası dönemden itibaren radyonun, özellikle de radyo haberlerinin süreli haber kar ısındaki rekabeti geli tirmektedir. Aynı dönemde sinemanın, sonra da televizyonun hızlı yükseli i, büyük sayıda insana, basılı yayından caymalarına yol açabilecek bir haber ve e lence aracı önerir. Büyük gazeteler bu yeni gelenlere özellikle içeriklerini çe itlendirerek, baskılarını artırarak (“son baskı” ya da “özel son baskı”) ve uzman sayfalarını geli tirerek cevap verir. 89

Bilgii lem uygulamalarının okur kitlesine ula ması için biraz daha beklemek gerekecektir. Bilgisayar üzerinde yazım ka ıt malzemesi üzerinde süreli yayın yada kitap gibi klasik ürünlere olanak verir. Ne var ki multimedya, özellikle de CD-ROM, 1990 yılların ba ından itibaren bilinçli ekilde basılı yayının durgunlu uyla kıyaslanan ve “kral-kitabın” sonunun öngörülmesine yol açan çok büyük geli meler geçirmi tir. Sa duyuyla yapılan iki saptama bu tür yargıları göreceli hale getirir: Bir yanda teknik düzlemde basın sektörünün yeni yönelimlerinin ve grafik kanalının yeni organizasyonunun gösterdi i gibi, bilgii lemin ilerlemeleri hiç de kâ ıt tarafından sa lanan destekle ba da maz durumda de ildir. Di er yandan, pratik düzlemde, multimedya görece kısıtlayıcı bir üstyapıya ba ımlıdır ve her türden ilerlemeye kar ın (ta ınabilir bilgisayarlar, bunların kamuya açık yerlerde çalı tırılması için hazırlanan fi ler, interaktif fi ler) bu durum tamamen a ılamaz. 90

88 _{F. Barbier, C. Bertho Lavenir, Diderot’tan nternete Medya Tarihi, 2001, Birinci Baskı 319 S.} 89_{a.g.e., 307 S.}

Günümüze kadar geldi imizde ise en önemli geli menin dijital foto rafçılı ın internet ile birle mesi oldu unu görürüz. Dijital foto raf makineleri sayesinde foto raflar film yerine dijital ortama kayıt altına alınmaya ba lamasıyla, banyo ve karta baskı i lemlerine gerek kalmamı tır. Foto rafçı çekti i görüntüyü anında görebiliyor ve de erlendirip ba lı oldu u kuruma çok kısa bir sürede yollamasıyla zaman anlamında büyük bir pratiklik kazanılmı tır. lerleyen teknoloji, foto raf makinelerinde ve foto rafların basın organlarına iletilmesinde büyük geli meler ya anmasına olanak sa larken bu geli meler basın organlarına da foto rafçılara da kolaylık sa lamı tır.