109 Kaynak: Hayat Bilgisi 1, s.9
110
Kaynak: Hayat Bilgisi 3/1, s.1-G Kaynak: Hayat Bilgisi 3/1 Çalışma Kitabı, s.10
111 Kaynak: İlk Okuma Yazma Kitabı, s.8-9
112
Kaynak: Türkçe 2/1 Çalışma Kitabı, s.11-12
113
Kaynak: Türkçe 4/1, s.VIII Kaynak: Türkçe 4/1 Çalışma Kitabı, s.8
114
Görsel 35‘te yer alan ders kitabı tanıtma bölümlerinde de görüldüğü üzere her konu başlangıcında öğrencileri temaya hazırlayıcı, ön bilgilerini harekete geçirmeye yönelik sorulara yer verilmiştir. Bu sorular öğrencilerin verilen konuya bakıĢ açılarını sergilemelerine yönelik bir uygulamadır ancak burada dikkat çeken unsur çocuğu devletin öngördüğü istenilen birey konumuna getirmek istemesidir. Yeni çocukluk yaklaşımlarının temelinde ise çocuğun bir birey olarak ele alınması ve kendisini ilgilendiren konularda öncelikle kendisinin fikrini beyan etmesi yatmaktadır. Bu bağlamda Milli Eğitim Bakanlığının ilgili birimlerinin çocuklarla birlikte çalışmaları gerekmektedir. Milli Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu yönetmeliği incelendiğinde kitap yazma ve inceleme komisyonlarında alanında uzman kişilere yer verildiği görülmektedir. Gerek ulus devlet yapılanmasında gerek komünist devlet yapılanmasında olsun modern dönemin özelliklerinden biri çocuk yetiştirme görevinin uzmanların eline bırakıldığı ve devletin ihtiyaç duyduğu vatandaşın en iyi şekilde uzmanlar vasıtasıyla yetiştirileceği inancıdır. Bu da çocuğun yetişkin çırağı olarak ele alındığına ve geleceğin vatandaşlığına hazırlandığına dair bir göstergedir.
Ders kitaplarında temaya hazırlık sorularından sonra tema ile ilgili görsellere ve konu anlatımlarına yer verilmektedir. Konu anlatımlarıyla birlikte çocukların tüm hedef kazanımları gerçekleştirdiği varsayılmakta ve sonrasında değerlendirme sorularına yer verilmektedir. Bu sorularda da çocuğun kendi fikri alınıyor gibi gözükse de çocuktan hedef kazanımlara yönelik istendik davranışları sergilemeleri beklenmektedir.
Konu ve kavramların sarmallık ilkesine uygun olarak verildiği ders kitaplarından alınan örnekler incelendiğinde şu bulgulara rastlanmıştır:
Hayat Bilgisi 1 kitabının birinci teması ‗Okulumuzda Hayat‘, Tanışıyoruz, Farklıyız, Farkındayız, Güvenli Yolları Biliriz gibi alt başlıklar içermektedir. Bu konularla ilgili bir öğretmen figürüyle birlikte açıklamalar yapılmış, istendik davranışlar anlatılmıştır. Devamında ise bir doğru/yanlış çalışmasına ve iki tane açık uçlu soruya yer verilmiştir.
AĢağıdaki ifadeler doğruysa “”, yanlıĢsa “” çizelim.
Okul yolunda tanıdığım kişilerle selamlaşırım. Okul yolunda tanımadığım kişilerle konuşurum.
115
Tanımadığım kişilerden yiyecek ve içecek alırım. Tanımadığım kişiler çağırdığında yanlarına gitmem. Tanımadığım kişilerle oyun oynarım.
Ailemin bilgisi olmadan, tanıdığım ya da tanımadığım kişilerle okula gidip gelmem.
Tanımadığım bir kişi yanıma ısrarlı bir şekilde yaklaştığında tepki gösteririm.
1. Yolun karşısına geçmek için güvenli olan yerler nerelerdir? Söyleyelim.
2. Tanıdığımız ve tanımadığımız kimselerle iletişim kurarken nelere dikkat etmeliyiz? Açıklayalım (Hayat Bilgisi 1, 22).
Bu örnekte çocuklardan ‗tanımadığım kişilerle iletişim kurmam, tanıdığım kişilerle selamlaşırım, trafikte güvenliğime dikkat ederim‘ şeklinde cevaplar vermeleri ve bu şekilde davranmaları beklenmektedir. Açık uçlu ikinci soru çocuğun fikrini almaya yönelik gözükse de daha öncesinde çocuğa tanımadığı kişilerle iletişim kurmaması gerektiğine dair öğretici cümlelere ve görsellere yer verilmiştir. Dolayısıyla burada beklenen çocuğun hedef kazanımı edinmiş olması ve o şekilde cevap vermesidir. Çocuklar derslerde yönlendirilmiş etkinliklerden ziyade düşüncelerini rahatça ifade edebilecekleri, sadece zihinlerindekileri aktararak değil aktif bir şekilde katılarak öğrenme eylemini gerçekleştirecekleri etkinliklere daha çok maruz kalmalıdırlar.
Hayat Bilgisi 2/1 Ben ve Okulum Ünitesi Hepimiz Farklıyız konusu çalışma soruları:
ĠLGĠ VE YETENEKLERĠMĠZ
• Bir kâğıda ilgi duyduğunuz ve yetenekli olduğunuz alanları yazınız. • Sizin ve sıra arkadaşınızın yazdıklarını karşılaştırınız. Benzer ve farklı yönlerini söyleyiniz.
• Bazı ilgi ve yeteneklerinizin farklı olmasının doğal olup olmadığını tartışınız (Hayat Bilgisi 2/1, 14).
Herkesin fiziksel özelliklerinin, ilgi ve yeteneklerinin farklı olduğu, insanların birbirlerini koşulsuz kabul etmeleri gerektiğine dair açıklama verilmiş ve ardından yukarıdaki etkinlik çalışmasının yapılması istenmiştir. Bu çalışmayla farklılıkların doğal olduğu vurgulanmak istenirken farklılıklara daha çok vurgu yapılmıştır. Belki çocuk doğası gereği farklılıklara dikkat etmeyecek, herkesi olduğu gibi kabul edecekken farklılıkları ayırt etmeyi öğrenmektedir. Aynı zamanda ‗Bazı ilgi ve yeteneklerinizin farklı olmasının doğal olup olmadığını tartışınız.‘ cümlesi ile çocukların fikirlerini açıklamaları istenmiştir. Ancak sınıf ortamında çocukların bu soruya ‗doğal‘ haricinde bir cevap vermesi olası bir durum değildir.
116
Teması ‗Okul Heyecanım‘ olan Hayat Bilgisi 3/1 kitabının ilk konusu ‗Okula Hazırlık‘tır. Bu konu başlığı altında ders kitabında çocuklara okula hazırlıksız gitmenin okul başarısını olumsuz etkileyeceği söylenmiş, ders araç gereçlerini evde unutmamaları için çantalarını kontrol etmeyi alışkanlık haline getirmeleri gerektiği öğütlenmiştir. Bu açıklamadan sonra öğrenciler çalışma kitabına yönlendirilmiş ve bir dersin araç gereçlerini evde unuttukları takdirde yaşayacakları olumsuzlukları yazmaları istenmiştir.
Bugünkü ders programınızı gözden geçiriniz. Derslerden birini seçip bu dersle ilgili araç gereçleri okula getirmeyi unuttuğunuzu düşününüz. Ne tür sorunlar yaşarsınız? Yazınız (Hayat Bilgisi 3/1 Çalışma Kitabı, 12).
Sosyal Bilgiler kitabında ilk dikkat çeken unsur çocukların öğrendiklerini pekiştirmek için yapacakları çalışmaları kapsayan bölüm başlığının ‗Yapınız‘ olmasıdır. Bu emir kipi kullanımı çocuğu yetiĢkin çırağı olarak ele aldığının en net göstergesidir. Bununla birlikte kitap, temaları güncel gazete ve internet haberleri ile ilişkilendirerek yeni öğretim programına işlerlik kazandırmıştır.
Sosyal Bilgiler 4 kitabının ilk teması ‗Birey ve Toplum‘dur. Bu temanın ilk bölümünde doğum ile vatandaşlık kazanma ve devamında da eski ve yeni nüfus cüzdanlarının detaylı bir tanıtımına yer verilmiştir. ‗Yapınız‘ bölümünde ise öğrencilerden kimlik belgelerindeki bilgilerden çıkarım yapması istenmiştir.
Resmî kimlik belgenizdeki bilgilerden hareketle kişisel kimliğinize ilişkin çıkarımlarda bulununuz ve çıkarımlarınızı aşağıdaki noktalı yerlere yazınız.
• Türkiye Cumhuriyeti vatandaşıyım.
• ... • ... •... (Sosyal Bilgiler 4, 15).
Aynı temanın bir sonraki ‗Herkesin Bir Öyküsü Var‘ bölümünde Büşra adında bir öğrenci hayatındaki önemli değişiklikleri kronolojik sıralıyor. Yapınız bölümünde ‗kronoloji‘ kelimesi açıklanıyor ve öğrencilerden kitaptaki örnek gibi bir etkinlik yapmaları isteniyor. Çocuğun yaratıcılığını ortaya koyabileceği çalışmalara bu kitapta pek yer verilmemektedir. Önce öğretmeye yönelik açıklamalar ardından öğrendikleri doğrultusunda, yönlendirmeler içeren etkinlikler dikkat çekmektedir.
Olayların oluş tarihlerine göre sıraya konulmasına ―kronoloji‖ denir. Siz de yaşamınızdaki belli başlı olayları kronolojik olarak sıraladığınız
117
fotoğraflı bir zaman şeridi hazırlayınız. Fotoğrafını bulamadığınız olayları yapacağınız resimlerle anlatabilirsiniz (Sosyal Bilgiler 4, 18).
Türkçe 2/1 kitabının ilk teması ‗Biz ve Değerlerimiz‘dir. Bu temada anne sevgisi, arkadaşlık, teşekkür etme, özür dileme, iyilikte bulunma gibi konular işlenmiştir. Arkadaşların birbirlerine yardım etmeleri gerektiğini anlatan ‗Vızvız ile Gülnaz‘ adlı okuma parçasının etkinlik bölümünde birinci etkinlikte ‗Bir arkadaşta bulunması gereken özellikler nelerdir? Görsellerden yararlanarak söyleyiniz (Türkçe 2/1 Çalışma Kitabı, 21).‘ Şeklinde bir yönergeye yer verilmiştir. Görsellerde yardımlaşma, paylaşma, birlikte oyun oynama gibi olumlu davranışlara yer verilmiştir. Arkadaşların bazı zamanlar anlaşmazlıklar yaşayabilecek olmalarına, bunun doğal olduğu fakat sonrasında problemlerine konuşarak çözüm bulabileceklerine dair bir konuya kitapta hiç yer verilmemiştir. İkinci etkinlik çocuğun empati yeteneğini geliştirmeye yönelik bir sorudur: Vızvız‘ın yerinde olsaydınız neler hissederdiniz? Nasıl davranırdınız? Yazınız(Türkçe 2/1 Çalışma Kitabı, 22). Etkinlik üç, ‗"Arkadaşlık" konulu bir resim çiziniz (Türkçe 2/1 Çalışma Kitabı, 22).‘ şeklinde bir resim çalışması içermektedir. Etkinlik dört ve on, çocuğun bakış açısını yansıtabileceği sorular içermektedir. Etkinlik dördün sorusu: Okuduğunuz metni beğendiniz mi? Niçin? Yazınız (Türkçe 2/1 Çalışma Kitabı, 23). 10. etkinliğin sorusu: ‗Arkadaşlarınız olmasaydı neler hissederdiniz? Yazınız (Türkçe 2/1 Çalışma Kitabı, 25)‘. Etkinlik 5, 6, 7, 8 ve 9 okuma metninin ne derece anlaşıldığını, konusunun kavranıp kavranmadığını ölçmeye yönelik sorulardır.
Türkçe 3/1 kitabının teması ‗Birey ve Toplum‘dur. Bu temada yer verilen okuma parçalarından bir tanesi ‗Kırlangıcın Dostluğu‘dur. Bu parçada dostlukların kalıcı olduğu, aradan zaman geçse de arkadaşların birbirlerini arayıp, hal hatır sormaları gerektiğidir. Çalışma kitabında bu okuma parçasına ait on etkinliğin sekiz tanesi okuduğunu anlamaya yönelik çalışmalardır. Etkinlik 3 ve 9 çocukların okuma parçasına yönelik duygu ve düşüncelerini açıklamalarına, kendi bakış açılarını yansıtmalarına olanak sağlanmıştır:
5. Etkinlik: AĢağıdaki ifadeleri tamamlayınız.
• Metinde geçen olayı beğendim çünkü... • Metinde geçen olayı beğenmedim çünkü... • Metinde ... olmasını isterdim. • Bu metnin sonunu ... tamamlardım. • Metni ben yazmış olsaydım... yazardım (Türkçe 3/1 Çalışma Kitabı, 16).
118
9. Etkinlik: Aşağıda noktalı bölüme ―Sevgi ve Dostluk‖ konulu bir
hikâye yazınız (Türkçe 3/1 Çalışma Kitabı, 19).
Teması ‗Birey ve Toplum‘ olan Türkçe 4/1 kitabında okulunu çok seven öğrencinin ağzından yazılmış ‗Okulum‘ adlı şiire yer verilmiştir. Okulum adlı şiirin çalışma kitabında yer alan etkinliklerinden sekizincisi ‗Okulunuz size neler kazandırmıştır? Aşağıdaki noktalı yerlere bunlara ilişkin örnekler yazınız (Türkçe 4/1 Çalışma Kitabı, 14).‘dır. Bu çalışmada öğrencilerin okulu eleştirmesi beklenilemez. Tıpkı şiirde olduğu gibi çocukların da okulu bilgi ve sevgi yuvası olarak tanımlamaları beklenmektedir. Etkinlik 1, 2, 3, 4, 6, 7, 8 ve 11 hem okuma metniyle hem de dersin kazanımlarıyla ilgilidir. Etkinlik beş, çocuğun konuya ilişkin resim yapmasını istemektedir.
Etkinlik 5: Aşağıdaki boşluğa ―Okulum‖ metnini dinlerken ve okurken
zihninizde canlananları anlatan bir resim yapınız (Türkçe 4/1 Çalışma Kitabı, 13).
9 ve 10. etkinliklerde çocuklardan bir konu belirlemeleri ve bu konuyu kendi belirledikleri bir yöntemle sunmaları istenmiştir. Bu çalışma da çocuğun yapabilirliğini dikkate alan bir uygulama örneğidir.
Etkinlik 9: Aşağıdaki soruları cevaplayınız.
9. ETK‹N 1. Konuşma, yazma ve görsel sunu için hangi konuyu seçtiniz? 2. Bu konuyu seçme amacınız nedir?
Etkinlik 10: Konunuzu hangi yöntem ve teknikle sunacaksınız? Bu
yöntem ve tekniği seçmenizin nedeni nedir?
Seçtiğim yöntem ve teknik...
Bu yöntem ve tekniği seçmekteki amacım... (Türkçe 4/1 Çalışma Kitabı, 14).
Ders kitaplarındaki etkinlikler incelendiğinde çocuğun bakış açısını
yansıtabileceği etkinliklerden ziyade hedef kazanımların ne kadarını gerçekleştirebildiğine dair sorulara daha fazla yer verildiği görülmektedir. Bununla
birlikte çocuğun yapabilirliğini göz önünde bulunduran farklı etkinliklere de yer verilmeye çalışılmıştır. Ancak bu etkinliklerin yeterliliği ayrı bir tartışma konusudur. İncelemelerde dikkat çeken bir unsur programların yenilenmesiyle birlikte her ders kitabının bulmaca ve boyama etkinliklerine mutlaka yer veriyor olmasıdır. Bu da yeni öğretim programı hayata geçirilirken çocukların yapabilirliğinin sadece boyama etkinliği olarak tasarlandığını ve akıl yürütme ve eğlenceyi de işe katmak amaçlı
119
bulmacalara da yer verildiğinin bir göstergesidir. Etkinliklerde kinestetik ve ritmik zekâya sahip öğrenciler neredeyse ihmal edilmişlerdir.
Yapabilirlikleri çerçevesinde ders kitaplarında yer alan etkinlikler incelendiğinde şu bulgulara rastlanmıştır:
Hayat Bilgisi 1 kitabı, 14 boyama, 16 resim veya şekil çizme ve 2 bulmaca etkinliği, 1 afiş hazırlama ve sunma, 5 gözlem yapma etkinliği içermektedir. Yeni metotlardan biri olan istasyon tekniğine de kitapta yer verilmiştir.
İstasyon tekniğini kullanarak 30 Ağustos Zafer Bayramı‘nı anlatan şiir yazma, hikâye yazma, afiş oluşturma gibi etkinlikler yapalım (Hayat Bilgisi 1, 167).
Hayat Bilgisi 2/1 kitabı 2 boyama, 3 resim veya şekil çizme, 2 bulmaca, 1 şiir yazma, 3 slogan veya düşünce yazma, 1 poster hazırlama etkinliğine yer verilmiştir. Bir tane kartondan kumbara yapma etkinliğine ve yeni metotlardan 6 şapkalı düşünme tekniğine yer verilmiştir.
Hayat Bilgisi 2/2 kitabında 3 boyama, 1 resim veya şekil çizme, 4 slogan veya düşünce yazma, 1 bulmaca, 1 rol yapma ve 1 gezi etkinliğine yer verilmiştir.
CANLANDIRIYORUZ
Aşağıdaki durumlarda nasıl davranılması gerektiğini canlandırarak gösteriniz:
• Melek, okuldan dönerken komşusu Emel teyze ile karşılaştı. Emel teyze, ona eve birlikte dönmeyi önerdi.
• Ömer, İnternette araştırma yaparken bir reklamla karşılaştı. Reklamda ―Resimdeki oyuncağı kazanmak istiyorsan formu doldur.‖ Yazıyordu (Hayat Bilgisi 2/2, 96).
GEZĠ DÜZENLĠYORUZ
• Öğretmeniniz rehberliğinde çevrenizdeki sağlık merkezlerinin birinden randevu alınız.
• Buraya bir gezi düzenleyerek orada çalışan kişilere görevleriyle ilgili merak ettiklerinizi sorunuz.
• Sağlık merkezinde neler gördüklerinizi ve sorularınıza aldığınız yanıtları sınıfta paylaşınız (Hayat Bilgisi 2/2, 80).
Hayat Bilgisi 2/3 kitabında 2 boyama, 2 resim veya şekil çizme, 3 slogan yazma, 2 panoda sergilenmek üzere materyal hazırlama, 1 Atatürk albümü oluşturma, 1 zihin veya kavram haritası oluşturma, 3 afiş hazırlama, 2 poster hazırlama, 2 gözlem yapma etkinliği yer almaktadır. Sebep sonuç ilişkisi kurmayı hedefleyen metotlardan, görsel 36 yer alan balık kılçığı tekniğine yer verilmiştir. Bu
120
kitapta ritmik öğrenciler de öğrenme etkinliğine dahil edilmiş, öğrencilerden İstiklal Marşı‘nı makamına uygun bir şekilde söylemeleri istenmiştir.
ĠSTĠKLÂL MARġI‟MIZI SÖYLÜYORUZ
• İçinde İstiklâl Marşı‘mızın yer aldığı CD getiriniz.
• Marşı‘mızı CD‘den dinleyiniz ve müziğine uygun bir şekilde söyleyiniz.
• İstiklâl Marşı‘mızı dinlemenin ve söylemenin size neler hissettirdiğini yazınız (Hayat Bilgisi 2/3, 127).