Sa-dece geçen y›l 12 milyar dolarl›k altyap›
yat›r›m›n›n yap›ld›¤› ülkede, bundan 10 y›l önce bir kasaba görüntüsünde olan baflkent Aflkabat, bugün modern bir Avru-pa flehri oldu.
HAZ‹RAN 2004 51
Türkmenistan’›n kalk›nmas›nda Türk ifla-damlar›n›n büyük eme¤i var. Bugün Türkmenistan’›n bir bat› ülkesinden far-k› yok. Ülke geliflip de¤iflirken hem Türk ifladamlar› kazan›yor, hem de Türkme-nistan. Ülkedeki ifllerin yüzde 80’ini Türk ifl adamlar›na havale etmifltir. Türkme-nistan dünyan›n dördüncü do¤algaz re-zervlerine sahip bir ülke.
‹fl adamlar› devletin önünde!
Türkiye’den giriflimciler, GSM operatör-lü¤ünden otelcili¤e, konfeksiyondan de-terjan üretimine kadar pek çok sektörde kardefl ülke vatandafllar›yla ortak ifllet-meler kurdu. 10 y›l öncesinde bakkal açamayan bölge insan›, bugün yabanc›
ortaklarla birlikte hipermarketler açabilir hale geldi. Resmi a¤›zlar›n da s›k s›k ifa-de etti¤i gibi, Türk ifladamlar› bölgeifa-de devletin çok önündeler.
Türkistan’›n (Orta Asya’›n büyük bir bölü-müne verilen ad) en geliflmifl ülkesi, inci-si ve ‹sviçre’inci-si bugün Türkmenistan’d›r.
Baflkent Aflkabat’a yukar›dan bak›nca san-ki cetvelle çizilmifl bir flehir görüyorsu-nuz. O kadar düzenli ki görenlerin gözü-nü kamaflt›r›yor. Bulvar, cadde ve
sokak-lar son derece güzel ve temiz. Bundan on iki y›l önce gitti¤im Aflkabat ile bugünkü baflkent aras›nda da¤lar kadar fark vard›.
fiehir bat› flehirlerini aratmayacak derece de modern hale getirilmifl.
Baflar›l› Türk ‹fladamlar›
Türkmenistan’da gerçeklefltirdikleri ifl-lerde kaliteyi ve uluslararas› standartlara uygunlu¤u ön planda tutmay› genel bir ilke olarak benimseyen ifl adamlar›m›z aras›nda, Türkmenistan Cumhurbaflkan›
Saparmurat Türkmenbafl› taraf›ndan, va-tan sevgileri ve baflar›l› çal›flmalar› dolay›-s›yla “Üstün Hizmet Madalyas›” ile ödül-lendirilen ifl adamlar›m›z mevcuttur.
Bunlar›n bafl›nda Ahmet Çal›k gelmekte-dir. Çal›k, ayn› zamanda Türkmenistan tekstil bakan yard›mc›s› ve Türkmenba-fl›’n›n bafl dan›flman›d›r. Halen say›s› yüz-lerle ifade edilebilecek esnaf, Türkme-nistan’da ticaretle u¤raflmaktad›r. Türki-ye ve ‹ran d›fl›ndaki ülkelerin, Türkme-nistan’da küçük esnafl›k faaliyeti bulun-mamaktad›r. ‹ranl›lar›n faaliyetleri, Türk-lere göre oldukça düflüktür. Ayr›ca, ülke-de yerleflik ifl yapmakta olan yabanc›lar içerisinde Türklerin uyumu di¤erlerine göre daha kolay olmaktad›r.
Do¤al gaz cenneti!
Türkmenistan gerek elektrik üretimi, ge-rek di¤er enerji kaynaklar›, özellikle
do-¤algaz aç›s›ndan zengin bir ülkedir. Ülke ekonomisinin temel tafl›n› pamu¤un yan›s›ra do¤algaz ve petrol oluflturmak-tad›r. Baflta Rusya Federasyonu olmak üzere, SSCB’de bulunan do¤algaz re-zervleri, toplam dünya do¤algaz rezerv-lerinin yaklafl›k yüzde 40’›n› oluflturmak-tad›r. Türk Cumhuriyetleri aras›nda en büyük do¤algaz rezervlerine ve y›ll›k üre-tim kapasitesine sahip olan ülke Türk-menistan’d›r. Türkmenistan’daki do¤al-gaz rezervleri, bölgedeki toplam rezerv-lerin büyük bölümünden fazlad›r. Üreti-len do¤algaz›n yüzde 84’ü ihraç edilmek-tedir.
Toplam yüz ölçümünün 4/5’i çöl olan ül-kenin, tar›ma elveriflli alan› sadece yüzde 3’tür. Yeni Türk Cumhuriyetleri aras›nda ikinci büyük pamuk üreticisi olan Türk-menistan’da son y›llarda üretilen
pamu-¤un ifllenmesine ve ülke içinde de¤erlen-dirilmesine önem verilmektedir. Türk-menistan, zengin maden kaynaklar›na sahiptir. Özellikle petrol ve do¤al gaz en önemli yeralt› kaynaklar›d›r.
Türk Okullar› Büyük Bir Avantaj Birçok tarafs›z gözlemciye göre Türki-ye’nin 10 y›ll›k dönemde Türk dünyas›n-da gerçeklefltirdi¤i en büyük baflar›, Türk okullar›. T.C. Milli E¤itim Bakanl›¤›’n›n yurtd›fl›ndaki bütün okullar›n temsilcile-riyle 1995’te yapt›¤› bir toplant›n›n ard›n-dan yay›nlanan resmi kitap盤a göre, 10 y›l içinde bölgeye 130’u özel olmak üze-re toplam 142 e¤itim kurumu kazand›r›l-d›. Tümü özel 9 üniversitenin aralar›nda bulundu¤u e¤itim kurumlar›, Türk firma-lar›, T.C. Milli E¤itim Bakanl›¤› ve Türk Dünyas› Araflt›rmalar Vakf› taraf›ndan aç›ld›.
dosya ‹ST‹HDAM
/ Türkmenbafl› 23 Milyon Türk ‹stiyorDevlet Bakan› Kürflad Tüzmen’in Türkmenistan’› ziyareti s›ras›nda Türkmenbafl›’n›n, daha önce Turgut Özal’dan da yine 3 milyon Türk istedi¤ini ve Özal’›n, ‘Evet’ dedi¤ini hat›rlatmas› üzerine
Kürflad Tüzmen, ‘Bizde adam çok, 56 milyon Türk bile gönderebiliriz’ fleklinde konufltu.
Dünyaca ünlü K›rg›z edebiyatç› Cengiz Aytmatov’un Türk Okullar› hakk›ndaki yorumu ise flöyle: “K›rg›z-Türk liselerin-de okuyan ve daha sonra mezun olacak bu gençler, 21. asr›n kadrolar› ve
gelece-¤imizin ayd›n günleridirler.” Türk okulla-r› ifl adamlaokulla-r›na cesaret verdi¤i gibi, böl-gede faaliyet gösteren Türk flirketlerinin eleman ihtiyac›n›n karfl›lanmas›na da bü-yük katk› sa¤lad›. Bugün ilgili branfllar-dan mezun gençler, donan›m aç›s›nbranfllar-dan gerek Türk, gerekse yerel ifladamlar›n›n en çok tercih etti¤i elemanlar. Hemen her Türk flirketinde, bu okullardan me-zun, anadili yan›nda Rusça, ‹ngilizce ve Türkçe konuflan personele rastlamak mümkün.
Sonuçta ilk 10 y›lda ekonomi alan›nda önemli mesafeler al›nd›ysa da gelece¤e sa¤l›kl› bakabilmek için bu dönemin iyi muhasebe edilmesi gerekiyor. Bu cum-huriyetleri ve Türkiye’yi birbirine ba¤la-yan duygu ve manevi ba¤lar gözard› edi-lemez. Önemli olan, bunu bir avantaj bi-lip, iliflkilerde günlük siyasi kayg›lar› bir yana b›rakarak ileriye dönük gerçekleflti-rilebilir ekonomik ve siyasi hedefler çiz-mek.
Trans-Hazar Projesi ve Tarafs›zl›k Statüsü!
Türkmenistan’›n gaz sektörüne iliflkin as›l büyük projesini, Hazar Denizi’nin al-t›ndan geçerek Azerbaycan ve Gürcistan üzerinden Türkiye’ye ulaflmas› planla-nan, y›lda 30 milyar metreküp kapasiteli, yaklafl›k 3 milyar dolar maliyeti olan, Trans-Hazar petrol boru hatt› projesi oluflturmaktad›r. Projenin müteahhitli¤i-ni, General Electric Capital ve Bechtel ‘in Trans -Hazar boru hatt› projesinin yap›-m›n› üstlenen ortak firmalar› PSG üstlen-miflti. PSG, geçen y›l Royal Dutch Shell’i de projeye dahil etmifl ve taraflar›n yüz-de 50-50 oran›nda ortakl›k pay›na sahip oldu¤u yeni bir konsorsiyum oluflturul-mufltur.
Türkmenistan ‘daimi tarafs›zl›k’ (perma-nent neutrality) statüsünü ilan eden ve bu politikas›n› hiçbir flekilde taviz verme-den uygulayan ülkedir. 12 Aral›k 1995’te
dosya ‹ST‹HDAM
/ Türkmenbafl› 23 Milyon Türk ‹stiyor‹flte ‘Alt›n As›r’ projeleri!
•Alt›n as›rda kifli bafl›na gelir 20 bin dola-ra ç›kar›lmas› hedeflenmektedir. Halen y›ll›k 10 milyon ton gerçekleflen ham pet-rol üretimimin 2005’de 18 milyon ton, 2010’da 48 milyon ton, 2015’de 65 milyon ton ve 2020 y›l›nda 100 milyon tona ulafl-mas› beklenmektir.
• Halen y›lda 50 milyar metreküp ç›kart›-lan do¤al gaz üretimi 2005 y›l›nda 80 mil-yar metreküp, 2010’da 115 milmil-yar metre-küp, 2020’de 180 milyar metreküp üretil-mesi hedeflenmekte ve bunun 135 milyar metreküpü ihraç edilmesi öngörülmekte-dir.
•2020 y›l›na kadar elektrik, do¤al gaz, su ve tuz, halka ücretsiz olarak verilecektir.
• Sulamal› tar›m alanlar› 4 milyon hekta-ra ulaflacak.
• 2020 y›l›na kadar 50 ilçenin tamam›nda ç›rç›r, iplik, dokuma, boyama ve konfeksi-yon fabrikalar›ndan oluflan entegre tesis-ler kurulacak.
• 2005 y›l›nda maafllar, burslar ve emekli ücretleri yüzde 50 artacak. Maafllara her 5 y›lda yüzde 100 zam yap›lacak.
Bütün bu projeleri gerçeklefltirmek için Türk ifl adamlar›na ifl düflmektedir. Biz-den duyurmas›..
53 HAZ‹RAN 2004
Birleflmifl Milletler’e üye ülkeler, ‘Türk-menistan’›n daimi tarafs›zl›k statüsü’ ile ilgili 59/80 say›l› karar› kabul ederken bölgesel bar›fla da önemli bir katk›da bu-lunmufltur. Bildi¤imiz gibi Türkmenis-tan, XX. yüzy›lda ‘tarafs›zl›k’ statüsünü elde eden üç ülkeden (‹sviçre ve Avus-turya) biridir.
Sonuç: ‘Alt›n As›r’
Türkmenistan Meclisi, 1 Ocak 1996 tari-hinden itibaren Kiril alfabesini terk ede-rek, belirli bir geçifl dönemi çerçevesin-de, Lâtin alfabesine geçmifltir. Türkme-nistan’›n Latin Alfabesine geçmifl olmas›
Türkiye aç›s›ndan son derece önemlidir.
Çünkü yaz›da iletiflim sorunu ortadan kalm›flt›r. Türk ifl adamlar›n›n yat›r›m ve iflletme bak›m›ndan eldeki avantaj hiçbir ülkede yoktur. Türkmenistan’da özellefl-tirme alabildi¤ine h›zland›r›lm›fl ve han-tal bürokrasi bertaraf edilmifltir. Bu da yat›r›mc›lar için bulunmaz bir f›rsatt›r.
Akl› bafl›nda kimi düflünürler, 21.yüzy›l›n Türkler’in asr› olaca¤›n› söylüyor. Bu söylemi merhum 7.Cumhurbaflkan› Tur-gut Özal da s›k s›k dillendirmiflti. fiimdi Türkmenistan’ da 21. yüzy›l› ‘Alt›n As›r’
ilan edilerek, ekonomi baflta olmak üze-re, kültür, sanat ve medeniyet alan›nda
ciddi projelerin hayata geçirilmesi karar-laflt›r›lm›flt›r. 12 y›lda Türkmenistan’da, modern fabrikalar›n, muhteflem an›tlar›n yan› s›ra, sosyal ve kültürel amaçl›
300’den fazla devasa tesis infla edilerek ülkenin sosyal ve kültürel hayat›n can-lanmas› sa¤lanm›flt›r. Yine 12 y›lda 50 milyondan fazla a¤aç dikilmifltir. Bir ova ve çöl olan Türkmenistan yeflile bürün-müfltür.
dosya ‹ST‹HDAM
/ Türkmenbafl› 23 Milyon Türk ‹stiyor‹flçi Çocuklu¤undan, Devlet Baflkanl›¤›na ‹lginç Bir Portre
As›l ad›yla Saparmurat Atayevich Niyazov Türkmenbafl›, devletin en yüksek organ› olan Halk Maslahat› taraf›ndan 29 Aral›k 1999’da ‘Ebedi Cumhurbaflkan›’ ilan edildi. Hayat boyu devlet baflkan›, flair, filozof ve ald›¤› farkl› kararlar›yla tan›nan Türkmenbafl›, dünyan›n en ilginç si-yasi liderlerinden biri. Türkmenbafl›, 1940 y›l›nda bir iflçi ailesinin çocu¤u olarak dünyaya gel-di. Babas› II. Dünya Savafl›’nda, ailesinin di¤er fertleri ise 1948 Aflkabat depreminde öldü. Le-ningrad Teknik Üniversitesi’nden enerji mühendisi olarak mezun oldu. Aflkabat yak›nlar›n-daki Bezmein enerji tesislerinde çal›fl›rken Komünist Partisi’ne girifli, daha sonra devlet bafl-kanl›¤›na uzanacak serüveninin de bafllang›c› oldu. 1985’te Milletvekilleri Konseyi Baflkan›, ard›ndan Türkmen Komünist Partisi Merkez Komite Birinci Sekreteri ve 13 Ocak 1990’da da Yüksek Sovyet Baflkan› oldu. 27 Ekim 1990’da yap›lan ilk seçimlerden Türkmenistan’›n ilk cumhurbaflkan› olarak ç›kt›. 21 Haziran 1992 seçimlerinde arkas›ndaki halk deste¤i yüzde 99.9’a ç›kt›. Ruhname, Türkmen ‹lim Aman Olsun, Türkmen’in Befl Ça¤›n›n Ruhu adl› kitap-lar› yazd›.
Türkmenbafl›, Türkmen halk›na rehber olsun diye Ruhname’yi yazd›. Böylece flairli¤ine bir de feylesofluk ekledi. Yüzbinlerce bas›lan Ruhname Türkiye Türkçe’si, Rusça, ‹ngilizce, Ja-ponca, Arapça, Farsça, Almanca ve Çekçe’ye çevrildi. Türkmenlere baflucu kitab› olarak su-nulan Ruhname’nin üniversiteye giriflte önemli bir bölümünün bilinmesi gerekiyor.
Yeterli alt yap›s›n› oluflturmadan ve çile-ye katlanmadan, k›sa yoldan flöhrete ve servete ulaflma sevdas›na yakalanan gençlik, bu ümidi istismar edenler elinde ziyan oluyor. Bu hem bir iç kimlik eksik-li¤ini, hem de gençlerimizin çaresizeksik-li¤ini, büyük yaln›zl›¤›n› yans›t›yor.
Kur’ân’› Kerim’de, “Andolsun, biz insan›
flerefli k›ld›k!” denilmifltir. ‹nsan hakk›n-da yorum yapabilmek için, burahakk›n-da dur-mak ve düflünmek gerekir. Bu flerefli k›-l›nm›fl beflerin, flerefine gölge düflürecek zillete düflmesi/kendi kendini düflürmesi kabul edilebilir bir durum de¤il.
“Bu dünyada iki fleye yanar içim, göy-nür özüm / Yi¤it iken ölenlere, gökekini biçmifl gibi” der Yunus Emre.
Afet bir yozlaflt›rma tufan› da birer göke-kin olan gençlerimizi ac›mas›zca t›rpanla-y›p, biçiyor. Belki ortada fizikî bir katliam yok, fakat daha kötüsü onlar›n içi boflal-t›l›yor, ümit ›fl›klar› karart›l›yor. Beslen-dikleri ana kökler kurutuluyor. En vahi-mi de, toplumsal haf›zalar› siliniyor.
Fetih flairi Arif Nihat Asya, seneler önce-sinden, içlerindeki “de¤eri” keflfedebil-meleri için gençli¤e flöyle seslenmiflti:
“Yürü, hâlâ ne diye oyunda oynafltas›n Fatih’in, ‹stanbul’u fethetti¤i yafltas›n!
Sen de geçebilirsin, yardan, anadan,
serden / Senin de destan›n› okuyal›m ezberden! / Haberin yok gibidir,
tafl›d›-¤›n de¤erden!” diye devam eden ve âde-ta sosyal bir flok gibi, içimizdeki cevheri uyand›ran k›ymetli m›sralar› hepimiz he-yecanla hat›rlar›z.
K›sa yoldan flöhrete ve servete ulaflma sevdas›/hastal›¤› salg›n halde yay›l›yor toplumda. Baz› kanallar da, bu duygular›
afl›r› derecede k›flk›rt›p, sömürüyor.
Menfaati do¤-rultusunda kul-lan›yor. Halbu-ki, Eflrefo¤lu Rûmî, senelerce evvelinden ne güzel dikkat çekmifl, yeryü-zünde dikensiz gül bahçesi ola-mayaca¤›na:
“Cefas›z, kimse ermedi vefaya/Gül ol-maz bellidir, hâr olmay›nca!”
Derinden Gelen Sosyal Ç›¤l›k Pop star kuyruklar› asl›nda, bofllukta, uçurumda b›rak›lm›fl civanmertlerin de-rinden gelen sosyal 盤l›klar›d›r. Bu
盤l›-¤› ve bu eseflendiren s›¤l›ç›¤l›-¤› görmek ge-rekir. Cemiyetin dinamik unsurunu
olufl-turan ve onun yar›nlar›n› kuracak olan bu genç kitle, menfaat simsarlar› ile flöh-ret avc›lar›n›n eline b›rak›lmamal›.
Ne ac›d›r ki, iç güdüleri afl›r› derecede k›flk›rtan tüketim toplumu, gençleri bi-rer aptal tüketici olarak görmekte ve iç-lerindeki yüce özneyi yoklaflt›r›p, onlar›
al›nabilir, sat›labilir, kullan›labilir, harca-nabilir birer nesneye dönüfltürüyor. O zaman da, kendi ruh kökünden, genetik kodlar›ndan, kültür fluurundan kopar›-lan bu evecen kitle, servet budalalar›n›n oyunca¤› haline geliyor.
Her gün ekranlarda, traji-komik insan manzaralar› ile karfl›lafl›yoruz. Bütün ser-vetini Rus çar›n›n ayaklar› alt›na seren Pembe ‹ncili Kaftan’daki flahsiyetli/izzetli durufl; ses ve sözde y›ld›z yar›flmas›nda elenince iki gözü iki çeflme a¤lay›p s›zla-yan, kimliksizli¤e dönüflüyor. Çok ac›, çok utan›las› bir manzara bu! Kifli kendi yetene¤i ve çilesi ile varmal›d›r hedefine.
Var›lan yerin sa¤laml›¤› ve onuru, katla-n›lan çilenin erdeminden ileri gelir.
dosya ‹ST‹HDAM
‘Yürü, Hâlâ Ne Diye Oyunda Oynafltas›n!’
O l c a y Y A Z I C I
o l c a y @ e k o c e r c e v e . c o m
Pop-Star kuyruklar›ndaki esef verici insan manzaralar›, bir yandan yar›nki Türkiye’nin kurucular› olan genç-lerin içerisine düfltü¤ü kimlik bunal›m›n›, öte yandan ise tahammül edilemez büyük yaln›zl›¤›n› ve kuflat›ld›klar› çaresizli¤i yans›t›yor.