KİRACININ TASARRUF YETKİSİNİN KISITLANMAS

Kiraya verenin hapis hakkı, kiralanan taşınmaza hapis hakkı kapsamına giren eşya getirildiği vakit doğar. Kiraya verenin hapis hakkının doğmuş olmasına karşın henüz kullanılmadığı müddetçe, kiracının hapis hakkına konu mallar üzerindeki tasarruf yetkisi devam eder. Kiracı bu süreçte, kiralanandaki malları üçüncü kişilere devir ve teslim edebileceği gibi, söz konusu malların hapis hakkı kapsamı dışına çıkmasına sebebiyet verecek şekilde kalıcı olarak kiralanan dışına da çıkartabilir. Hapis hakkına tabi malların defterinin tutulması, bir güvenlik tedbiri mahiyetindedir ve kiracının, artık deftere kaydedilen malları kaçırmasına engel olur447_.

Hapis hakkı defterinin tanzim edilmediği ve dolayısıyla hapis hakkının henüz kullanılmamış olduğu dönemde, İcra ve İflas Kanunu’nun 271’inci maddesinin birinci fıkrasında düzenlenmiş olan “Gizlice veya cebirle götürülmüş eşya,

götürülmelerinden on gün içinde icra dairesinin emri ile ve zabıta kuvvetiyle geri alınabilir” hükmü ve Türk Borçlar Kanunu’nun 338’inci maddesinin ikinci

fıkrasında düzenlenmiş olan “Alıkoyma kararının konusu olan eşya, gizlice veya

zorla götürülürse, götürülmelerinden başlayarak on gün içinde kolluk gücünün yardımıyla kiralanana geri getirilir” hükmü kapsamına giren mallar üzerinde kiracı

tasarrufta bulunmuş olsa da, anılan usul işletilmek suretiyle söz konusu mallar hapis 446 _{BUDAK, s. 80.}

101

hakkı kapsamına tekrar dahil edilebilir. Bir başka deyiş ile, kiralananda bulunan ve hapis hakkına konu olabilecek eşyanın, kiraya verenin hapis hakkına engel olmak adına ve kiraya verenin haberi bulunmaksızın, gizlice ya da zor kullanmak suretiyle gerçekleştirilir ise alıkoymaya tabi olacaktır448_{. Alıkoyma işlemi, kolluk gücü}

marifetiyle gerçekleştirilecektir.

Hapis hakkı defterinin tanzim edilmiş olduğu, bir başka ifade ile artık hapis hakkının kullanılmış olduğu dönemde ise, defterdeki malların kiralanandan uzaklaştırılmaları halinde, İcra ve İflas Kanunu’nun 271’inci maddesinin ilk fıkrası ve Türk Borçlar Kanunu’nun 338’inci maddesinin ikinci fıkrasında yer alan şartlar gerçekleşmemiş olsa bile, söz konusu mallar icra dairesi marifetiyle kiralanana geri getirilebilir. Bu noktada, defterde yer almak suretiyle hapis hakkı kapsamına girmiş olan mallar, kiralanan dışına çıkartıldıktan sonra bir üçüncü kişi tarafından iyiniyetle iktisap edilir ise, İcra ve İflas Kanunu’nun 86’ncı maddesinin ikinci fıkrasının kıyasen uygulanması neticesinde, söz konusu malların kiralanana iadesinin talep edilemeyeceği kabul edilmektedir449_.

Kiraya verenin hapis hakkının doğumu ile bunun fiilen kullanıldığı yani defter tutulduğu tarih arasındaki süreçte, hapis hakkına konu malların sürekli değişebilmesi ihtimali vardır. Hapis hakkı için defter tutulduğunda ise, artık kiraya verenin hapis hakkı “somut bir rehin hakkı” formuna girer ve hapis hakkına konu olabilecek nitelikteki mallar nezdinde kiracının tasarruf yetkisi kısıtlanmış olur450.

Kiraya verenin hapis hakkı için tutulan deftere işlenen mallar, kural olarak kiralanan taşınmazda bırakılır451. Kiracının, bu malları kullanmasında bir engel

448 _{Türk Borçlar Kanunu’nun 338’inci maddesinin birinci fıkrasında yer alan “alıkoyma”}

ifadesinden anlaşılması gerekenin, teknik anlamda bir def’i mahiyetinde olan alıkoyma hakkından ziyade, bir ayni hak mahiyetinde ele alınarak “elkoyma” şeklinde okunmasının daha yerinde olacağına yönelik olarak bkz. GÜMÜŞ, s. 204; İNCEOĞLU, C. I, s. 329.

449 _{BUDAK, s. 73.} 450 _{BUDAK, s. 71.}

102

bulunmamaktadır. Kiracı yalnızca, İcra ve İflas Kanunu’nun 335’inci maddesi452 uyarınca hapis hakkı defterine işlenen malları başkasına devretmemeli ve kiralanandan kalıcı olarak uzaklaştırmamalıdır453.

Kiraya verenin hapis hakkı için deftere işlenen mallar, kural olarak mahcuz mallar gibi muhafaza altına da alınamaz. Fakat icra müdürünün, İİK m. 113’ün kıyasen uygulanması neticesinde değeri hızla düşen veya muhafazası masraflı olan nitelikteki malların paraya çevrilmelerine karar verebileceği kabul edilmektedir454_.

Örneğin kiracının kiralananı terk etmiş olması ve kiralananın içinde bıraktığı eşyanın, binanın çok rutubetli olması nedeniyle kullanılamaz hale gelmesi tehlikesi olduğunda, icra müdürünün bu yetkiyi kullanabilmesi gerekir455_.

Hapis hakkı defteri tutulduktan sonra kiracının, hapis hakkı defterine kaydedilen malları kullanması mümkün olup, yalnızca o mal üzerinde tasarruf yetkisini kullanması mümkün değildir456_{. Kiracının, kullanmaya devam ettiği hapis hakkı}

defterine işlenmiş mallar, kiralanan dışına çıkartılsa dahi kiraya verenin hapis hakkı sona ermez.

Hapis hakkı defteri, kiracının yokluğunda tutulmuş ise, İcra ve İflas Kanunu’nun 80’inci maddesinin kıyasen uygulanması suretiyle, kiracının hangi malların hapis hakkı defterine işlendiğini öğrenebilmesi için hapis hakkı defterinin kiracıya tebliğ edilmesi gerekir457.

452 _{İİK m. 335 uyarınca, “Kiracının cezalandırılacağı haller: Madde 335 – Üzerlerinde kiralayanın} hapis hakkı tanınmış ve 270 inci madde mucibince defteri yapılmış eşyayı kaçıran veya gizleyen borçlu ile tahliyesi emrolunan yeri kiralayana zarar vermek maksadıyla işgal ettiren şahıs Türk Ceza Kanunu’nun 276’ncı maddesine göre cezalandırılır.”

453 _{İcra müdürünün, kiracının hapis hakkı defterine işlenen değerli malları da alarak kiralananı}

tahliye etmesi riskini tespit etmesi halinde dahi, bu durumun mallar üzerinde bir muhafaza tedbiri alınması için geçerli sebep oluşturmayacağına yönelik görüş için bkz. BUDAK, s. 68.

454 _{Hapis hakkı defterine işlenen malların, alacaklı kiraya verene teslim edilememesi ve kural olarak}

hacizli mal gibi muhafaza altına alınamamasına karşın, İİK m. 113’ün kıyasen uygulanması neticesinde, değeri hızla düşen veya muhafazası masraflı olan malların paraya çevrilmesine karar verilebileceğine yönelik olarak bkz. BUDAK, s. 68.

455 _{BUDAK, s. 68, dipnot 52.} 456 _{BUDAK, s. 72.}

103

Kiracının, defter tutulduktan sonra, kira alacağı, faiz ve masrafları karşılamaya yeter miktarda nakit para veya banka teminat mektubunu icra dairesine veya mahkemeye depo ederek, deftere geçirilen mallar üzerindeki tasarruf yetkisi sınırlandırmasını kaldırabileceği kabul edilmelidir458_{. Kanaatimizce de, özellikle}

işyeri kiralarında, hapis hakkı tutulan malların olduğu yerde durmaya devam etmesindense, kiracının ticaretine devam edebilmesi için gelen müşterilerine dükkanındaki ya da deposundaki malları satabilmesi ve bu sayede para kazanarak borçlarını ödeyebilmesi daha makul bir çözüm olacaktır.

Hapis hakkı defteri tutulduktan sonra, deftere geçirilmiş olan malları kaçıran ya da gizleyen borçlu, İcra ve İflas Kanunu’nun 335’inci maddesi uyarınca Türk Ceza Kanunu’nun 289’uncu maddesinde düzenlenen “muhafaza görevini kötüye

kullanma suçu” kapsamında cezalandırılır459.

3.1.4. HAPİS HAKKI DEFTERİ SONRASI REHNİN PARAYA