HACZİ KABİL OLMAS

Türk Borçlar Kanunu’nun 336’ncı maddesinin üçüncü fıkrasında yer alan “Hapis

hakkı, kiracının haczedilemeyen malları üzerinde kullanılamaz” düzenlemesi

uyarınca, haczi kabil olmayan mallar üzerinde de hapis hakkı kullanılamayacaktır268_{. Her ne kadar madde metninde kiracının haczedilemeyen}

mallarından söz edilmişse de, bu ifadenin alt kiracı269 _{ve kullanım hakkını devralan}

kişilerin malları ile üçüncü kişilere ait malları da kapsayacak şekilde yorumlanması gerekmektedir.

Haczi kabil olmayan malların tespiti için, İcra ve İflas Kanunu’nun 82’nci maddesine bakmak gerekecektir. Madde metni şu şekildedir:

“Aşağıdaki şeyler haczolunamaz:

1. Devlet malları ile mahsus kanunlarında haczi caiz olmadığı gösterilen mallar, 2. Ekonomik faaliyeti, sermayesinden ziyade bedenî çalışmasına dayanan borçlunun mesleğini sürdürebilmesi için gerekli olan her türlü eşya,270

3. Para, kıymetli evrak, altın, gümüş, değerli taş, antika veya süs eşyası gibi kıymetli şeyler hariç olmak üzere, borçlu ve aynı çatı altında yaşayan aile bireyleri için lüzumlu eşya271_{; aynı amaçla kullanılan eşyanın birden fazla olması durumunda}

bunlardan biri,

4. Borçlu çiftçi ise kendisinin ve ailesinin geçimi için zaruri olan arazi ve çift hayvanları ve nakil vasıtaları ve diğer eklenti ve ziraat aletleri; değilse, sanat ve mesleki için lüzumlu olan alat ve edevat ve kitapları ve arabacı, kayıkçı, hamal gibi küçük nakliye erbabının geçimlerini temin eden nakil vasıtaları,

268 _{ZEVKLİLER/GÖKYAYLA, s. 298.}

269 _{Aynı yönde bkz. YAVUZ/ACAR/ÖZEN, s. 231.}

270 _{İfade ile kastedilenin daha ziyade borçlunun önlük, tulum vb. giyim eşyası ile yine mesleği için}

gerekli olup alet niteliğinde olmayan çanta, çizme vb. eşya olduğuna yönelik bkz. KURU, Baki, İcra ve İflas Hukuku El Kitabı, 2. Baskı, Ankara 2013, s.506.

271 _{Mutfak eşyalarının ya da çatal bıçak takımlarının bu kapsamda hapis hakkına konu}

64

5. Borçlu ve ailesinin idareleri için lüzumlu ise borçlunun tercih edeceği bir süt veren mandası veya ineği veyahut üç keçi veya koyunu ve bunların üç aylık yem ve yataklıkları,

6. Borçlunun ve ailesinin iki aylık yiyecek ve yakacakları ve borçlu çiftçi ise gelecek mahsül için lazım olan tohumluğu,

7. Borçlu bağ, bahçe veya meyva veya sebze yetiştiricisi ise kendisinin ve ailesinin geçimi için zaruri olan bağ bahçe ve bu sanat için lüzumlu bulunan alat ve edevat, Geçimi hayvan yetiştirmeye münhasır olan borçlunun kendisi ve ailesinin maişetleri için zaruri olan miktarı ve bu hayvanların üç aylık yem ve yataklıkları, 8. Borçlar Kanunu’nun 510 uncu maddesi mucibince haczolunmamak üzere tesis edilmiş olan kaydı hayatla iratlar,

9. Memleketin ordu ve zabıta hizmetlerinde malül olanlara bağlanan emeklilik maaşları ile bu hizmetlerden birinin ifası sebebiyle ailelerine bağlanan maaşlar ve ordunun hava ve denizaltı mensuplarına verilen uçuş ve dalış tazminat ve ikramiyeleri, Askeri malüllerle, şehit yetimlerine verilen terfi zammı ve 1485 numaralı kanun hükmüne göre verilen inhisar beyiye hisseleri,

10. Bir muavenet sandığı veya cemiyeti tarafından hastalık, zaruret ve ölüm gibi hallerde bağlanan maaşlar,

11. Vücut veya sıhhat üzerine ika edilen zararlar için tazminat olarak mutazarrırın kendisine veya ailesine toptan veya irat şeklinde verilen veya verilmesi lazım gelen paralar,

12. Borçlunun haline münasip evi, 13. Öğrenci bursları.

Medeni Kanun’un 807’nci maddesi hükmü saklıdır. 2, 3, 4, 5, 7 ve 12 numaralı bendlerdeki istisna, borcun bu eşya bedelinden doğmaması haline munhasırdır. Birinci fıkranın (2), (4), (7) ve (12) numaralı bentlerinde sayılan malların kıymetinin fazla olması durumunda, bedelinden haline münasip bir kısmı, ihtiyacını karşılayabilmesi amacıyla borçluya bırakılmak üzere haczedilerek satılır.

İcra memuru, haczi talep edilen mal veya hakların haczinin caiz olup olmadığını değerlendirir ve talebin kabulüne veya reddine karar verir.”

65

Kiraya verenin, hapis hakkını kullanması neticesinde haczedilemez malların hapis hakkı defterine işlenmesi söz konusu olur ise, yapılan işlem ile ilgili kiracı İcra ve İflas Kanunu’nun 16’ncı maddesi uyarınca icra mahkemesine şikâyette bulunabilir272.

İcra ve İflas Kanunu’nun 83/a maddesi uyarınca, haczedilemeyen mal ve hakların, haczedilebileceğine ilişkin önceden anlaşma yapılamayacağından, kira sözleşmesinde hapis hakkının kapsamını genişletecek şekilde anlaşma yapılamaz, yapılsa dahi geçerlilik arz etmez.

Alacak senetleri, mücevherler, para ve Türk Medeni Kanunu’nun 951’inci maddesi uyarınca mahiyetleri itibarıyla paraya çevrilmesi olanaklı olmayan diploma, ehliyet yahut aile resimleri gibi şeyler üzerinde hapis hakkı kullanılamaz273_{. Doktrinde}

Aydoğdu, kiracının veya eşinin altınları, mücevherleri, kıymetli evrakı ve hatta parası üzerinde de genel hapis hakkının kullanılabildiği gibi kiraya verenin hapis hakkının da olması gereken hukuk bağlamında mümkün kılınması gerektiğini savunmaktadır274_{. Kanaatimizce, genel hapis hakkına konu olan taşınırların rızaya}

dayalı olarak borçlu tarafından seçilmesi, kiraya verenin hapis hakkına konu olan taşınırların ise kiralananda bulunan taşınırlar arasından seçilmekte olması nedeniyle bir sınırlamaya tabi tutulması yerindedir. Bu itibarla, kiraya verenin hapis hakkında, yalnızca kiralananın döşenmesine veya kullanılmasına yarayan taşınırlar üzerinde hapis hakkı tesis edilebiliyor olması ve haczi kabil olmayan mallar üzerinde hapis hakkı tesis edilemiyor olması isabetli bir uygulamadır.

Doktrinde Kılıçoğlu’na göre örneğin, müzisyen olan kiracının piyanosu ya da terzinin dikiş makinası, Türk Borçlar Kanunu’nun 336’ncı maddesinin üçüncü fıkrası gereğince haczedilemeyen mallar olduklarından değil, Türk Borçlar Kanunu’nun 336’ncı maddesinin birinci fıkrası uyarınca kiralananın döşenmesi 272 _{YAVUZ, Nihat, Yeni TBK ve HMK ya Göre Kira Hukuku, 3. Baskı, 2014, s. 2016.}

273 _{YAVUZ (Şerh), s. 1754.} 274 _{AYDOĞDU/KAHVECİ, s. 440.}

66

veya kullanılmasına yarayan taşınır eşya niteliğinde olmamalarından ötürü hapis hakkı kapsamı dışında kalmalıdır275_{. Tarafımızca bu görüşün aksi savunulmaktadır.}

Zira işyeri kiralarında, hapis hakkına konu olabilecek eşya için temel alınması gereken ölçüt, meslek ve sanatta kullanılan eşyadır. Şayet meslek ve sanatta kullanılan eşya, TBK m. 336/III uyarınca, İcra ve İflas Kanunu’nun 81’inci maddesinin birinci fıkrasının iki numaralı bendinde belirtilen “Ekonomik faaliyeti,

sermayesinden ziyade bedenî çalışmasına dayanan borçlunun mesleğini sürdürebilmesi için gerekli olan her türlü eşya” niteliğinde ise, bu sebeple hapis

hakkı kapsamı dışında kalabilmelidir.

İşyeri kiralarında, kiracının mesleğini devam ettirebilmesi için lüzumlu olan bilgisayar gibi araç gereçlerin de hapis hakkına konu edilmemesi gerektiği düşünülebilir276_{. İçinde bulunduğumuz çağ itibarıyla artık pek çok işyerinde işler}

bilgisayar sistemleri veya elektronik araç gereçler üzerinden yürütülmekte ve yönetilmektedir. Özellikle işyerlerinde yapılan hacizlerde, söz konusu elektronik araç gereçlerin hapis hakkından bağışık tutulması, pek çok kiraya verenin hapis hakkından istifade edebilmesini ciddi ölçüde kısıtlayacaktır. Zira uygulamada, özellikle hacizlerde, çoğu kez masa, sandalye, raf vs. gibi paraya çevrilebilmesi kolay olmayan ve nakliyesi ile muhafazası epey masraf tutan emtialar yerine, taşınması ve muhafazası kolay olup çabuk nakde dönüştürülebilecek nitelikteki teknolojik araç gereçler tercih edilmektedir. Bu itibarla, söz konusu araç gereçlerin haczi kabil olması hasebiyle hapis hakkının da kapsamında olması savunulabilir bir görüştür.