FFFK m.3/I-a’ya göre “Kiracı:Finansal kiralamayı kabul eden” kimse olarak tanımlanmıştır.Bunun dışında yasada kiracının kriterlerine ilişkin bir açıklamaya yer
verilmemiştir129.Ancak,FFFK ‘nun sistematiğinden,yalnız finansman sağlamaya yönelik
işlemlerin finansal kiralama olarak kabul edildiği ve finansal kiralama sözleşmesine konu malların da yalnız yatırım malları olabileceği kolayca görülüp anlaşılmaktadır.Bu durumda,kişisel ihtiyaçların giderilmesine ve tüketime yönelik mallar sözleşme konusu olamaz.Dolayısıyla,kişisel ihtiyaçlarını gidermek için hareket eden tüketicilerinfinansal kiralama sözleşmesi yapmaları,bu sözleşmede kiracı sıfatıyla yer almaları sözkonusu
olamaz130. Tüketiciler yalnız konut edinme amaçlı sözleşmelerde kiracı sıfatıyla taraf
olabilirler.
Yukarıdaki açıklamalar karşısında,finansal kiralama sözleşmelerinde, mesleki ve ticari faaliyetleri itibariyle yalnız yatırım mallarına ihtiyaç duyan gerçek veya tüzel kişi işletme sahipleri, kiracı sıfatıyla yer alabilirler.Aslında söz konusu kişiler genellikle belirli
bir üretim dalında faaliyet gösteren işletme sahibi kimselerdir131.Hiç kuşkusuz,bağlı
128 Madde Gerekçesi;TOPUZ, s. 230. 129 TOPUZ, s. 245.
130 Aksi görüşte olan TOPUZ’a göre, “Finansal kiralama sözleşmelerinin asıl amacı yatırımların teşvik edilmesi ise de, tek amacı bu değildir. Gerek mülga FKK gerek FFFK’nda bu sözleşmeye tüketicilerin taraf olması açıkça yasaklanmadığına göre, sözleşme taraflarının geniş tutulmasında, kiracı sıfatının geniş yorumlanmasında, finansal kiralama sektörünün geleceği açısından fayda bulunmaktadır”. 131 EREN, Özel Hükümler, s. 466; ZEVKLİLER/GÖKYAYLA, s. 407.
36
oldukları mevzuatın el vermesi halinde bu sözleşmelerde kamu tüzel kişileri de kiracı olabilirler132.
II. FİNANSAL KİRALAMA SÖZLEŞMESİNİN ÇEŞİTLİ KURULUŞ YÖNTEMLERİ
Finansal kiralama sözleşmesinin FFFK. m. 18’deki tanımından da anlaşıldığı üzere;
Kanun,üçlü sistemi korumakla beraber, bunun dışında da bazı yöntemler
içermektedir133.Kiracı,işletmesinde ihtiyaç duyduğumalı çeşitli yöntemlerle
sağlayabilir.Buna göre;
Birinci yöntem,kiralayanın, finansal kiralama sözleşmesine konu malı,kiracının talebi ve seçimi üzerine üçüncü bir kişiden satın alma veya başka suretle temin etme
yöntemidir134.Sözleşmenin bu yöntemle kurulmasında üçlü ilişki söz konusu olur.Üçlü
ilişkinin bir tarafında satıcı,bir tarafında kiralayan ve diğer tarafında da kiracı bulunur.Uygulamada yaygın olan yöntem,üçlü ilişkiye dayalı finansal kiralama yöntemidir.Bu yöntemde, genellikle müstakbel kiracı, önce ihtiyaç duyduğu malın temin edileceği satıcı veya imalatçı ile buluşup satış sözleşmesinin esaslı unsurlarını karşılaştırdıktan sonra,seçmiş olduğu müstakbel kiralayan finansal kiralama şirketi ile temas ve görüşmelere başlar.Finansal kiralama şirketi,bu görüşmeler esnasında kiracının mali durumunu, malın finansal kiralama işlemine uygun olup olmadığını ve satım sözleşmesinin unsurlarını inceledikten sonra olumlu karar verirse, onunla finansal kiralama sözleşmesini imzalar.Bu yöntemde diğer bir seçenek de,satıcı bir yandan müstakbel kiracı ile malın satış şartlarını belirlerken,diğer yandan da ona ilişki içinde olduğu finansal kiralama şirketi aracılığıyla finansman olanağı sunar.Böylece hem kendi mallarının sürümünü sağlamış, hem de kiracıya yardım etmiş olur.Satıcı, kiralayanla olan iletişim aşamasında tavsiyede bulunduktan sonra geri kalan işlemleri ona ( finansal kiralama şirketine bırakabileceği gibi),kiralayanın onayı ile,finansal kiralama sözleşmesini kendi
132 REİSOĞLU, s. 55.
133 TOPUZ, s.118; ZEVKLİLER/GÖKYAYLA, s.405. 134 ALTOP, Leasing, s.91 vd.;TOPUZ, s.118.
37
adına kiracı ile bizzat kurabilir ve daha sonra da sözleşmeden doğan tüm hak ve borçları, şirket ile arasında satım sözleşmesinin kurulmasını takiben malın mülkiyeti ile beraber finansal kiralama şirketine devreder.Yine bu yöntem içindeki diğer bir seçenek de,müstakbel kiracı, satıcı ile ön görüşmeler yapmaksızın doğrudan doğruya finansal kiralama şirketine başvurarak, ona ihtiyaç duyduğu malı,özellikleri ile birlikte bildirir.Finansal kiralama şirketi,bunun üzerine bir satıcı ile iletişime geçerek, malı ondan
satın alır ve ona, malın zilyetliğini doğrudan doğruya kiracıya devretme talimatı verir135.
Bazı ülkelerde finansal kiralama sözleşmesine konu malın temini, satın alma şeklinde olmak zorunda değildir.Bu sözleşmenin yaygın olarak kullanıldığı ülkelerde malın temini genellikle satın alma yoluyla olmakta ise de,bunun kiralama, intifa hakkını elde
etme,işletme hakkını devralma şeklinde olması da mümkündür136.Ancak Kanuna göre
malın mülkiyetinin kiralayana ait olması gerektiğinden, mülkiyet dışındaki temin yolları Türk hukukunda kabul göremez.
İkinci yöntem,kiralayanın sözleşme konusu malı bizzat kiracıdan satın alarak o şeyi
ona tekrar kiralama (Saleandleaseback) yöntemidir137.Bu yöntemde ikili bir ilişki söz
konusu olur.Burada satıcı bizzat kiracı olduğu için arada üçüncü kişi satıcı bulunmamaktadır.Bu yöntemde satış sözleşmesi ile finansal kiralama sözleşmesi iç
içedir138.Mülga FKK’ da öngörülmeyen bu yöntem FFFK. m.18 ile mümkün hale
getirilmiştir.İkili ilişki üzerine kurulu sözleşmeler hukuk sistemimizde henüz yeni kabul edilmiş olmaları nedeniyle bunların uygulamada yaygın oldukları söylenemez.
Üçüncü yöntem ise,finansal kiralama sözleşmesine konu malın, kiralayanın daha
önce mülkiyetine geçirmiş bulunduğu bir mal olması yöntemidir139.Bu yöntemde de ikili
bir ilişki söz konusu olur.Bu yöntemde kiralayan kiraladığı malın aynı zamanda satıcısı veya yapımcısıdır.Sat-geri kirala yönteminde satıcı veya kiracı sıfatı aynı kişide
135 ALTOP, Leasing, s.93 vd; ZEVKLİLER/GÖKYAYLA, s.405. 136 ZEVKLİLER/GÖKYAYLA, s.405.
137 TOPUZ, s.121; ZEVKLİLER/GÖKYAYLA, s.405. 138 TOPUZ, s.119, 121.
38
birleşmekte iken,burada malın yapımcısı veya satıcısı ile kiralayan sıfatları aynı kişide birleşmektedir.FFFK. m.18’deki bu yeni düzenleme ile yapımcı veya satıcı leasingi de mümkün hale gelmiştir.Söz konusu yöntemle doğrudan kiralamanın önü açılmış,finansal kiralamanın kapsamı genişlemiştir.
III. FİNANSAL KİRALAMA SÖZLEŞMESİNİN TARAFLARI DIŞINDA YER ALAN KİŞİLER
Yukarıda da değinildiği gibi, geniş anlamda finansal kiralama ilişkisi ile finansal kiralama sözleşmesi birbirinden farklıdır.Finansal kiralama sözleşmesi iki taraflı hukuki bir işlem iken, geniş anlamda finansal kiralama ilişkisi, iki, üç hatta dört taraflı olabilmektedir.Finansal kiralamada, sözleşmenin tarafları olan kiracı ile kiralayanın dışında,kiralayanın,malın mülkiyetini kendisinden temin ettiği satıcı veya yapımcı yer alabilir.Keza, bunlara ilaveten kiralayanın, sınırlı sermayesine karşın iş hacminin çok büyük rakamlara varması nedeniye refinasman ilişkisine girdiği refinansman şirketi,birbanka veya diğer bir finansman kurumu,geniş anlamda finansal kiralamada ilgililerden biri olabilir140.