FİNANSAL KİRALAMA SÖZLEŞMESİNİN HUKUKİ NİTELİK VE

I.FİNANSAL KİRALAMA SÖZLEŞMESİNİN HUKUKİ NİTELİK VE ÖZELLİKLERİ

Alman ve İsviçre hukuklarında yasal bir düzenleme bulunmadığı için finansal kiralama sözleşmesinin hukukî niteliği tartışmalıdır. İlk zamanlarda İsviçre hukukunda, finansal kiralama sözleşmesinin taraflarının “kiracı” ve “kiralayan” adlarıyla anılması sebebiyle bu sözleşme, kira sözleşmesi olarak nitelendirilmiştir.Ancak, daha sonra tarafların borçlarının farklılığı ve vekalete ilişkin unsurlar içermesi dolayısıyla finansal kiralama sözleşmesi, kira unsurunun ağır bastığı kendine özgü bir kullandırma sözleşmesi

olarak nitelendirilmiştir165_{. Diğer bir görüşe göre ise finansal kiralama sözleşmesi; satış,}

özellikle de taksitli satış unsurunun ağır bastığı kendine özgü devir borcu doğuran bir sözleşme sayılmalıdır. Doktrindeki bir başka görüşe göre de finansal kiralama sözleşmesi, hukukî niteliği itibariyle ödünç ve teminat amacıyla devir unsurlarının karışımından oluşan

kendine özgü bir kredi sözleşmesidir166_{. Bazı yazarlar da bu sözleşmenin; satış, kira veya}

ürün kirası ve velaket sözleşmelerinin unsurlarının bir araya gelmesiyle oluşan karma bir

sözleşme olduğunu ileri sürmektedirler167_{. Federal Mahkeme ise kararlarında finansal}

kiralama sözleşmesinin hukuki niteliğinin kendine özgü bir kullandırma borcu olduğu

görüşündedir168_.

165 _{TOPUZ, s. 155 vd.}

166 _{HUGUENİN, Claire: Obligationenrecht, Allgemeiner und Besonder Teil, Zürich-Basel-}

Genf 2012, N:3725; ZEVKLİLER/GÖKYAYLA, s. 412;Finansal kiralama sözleşmesini kendine özgü yapısı olan bir kredi sözleşmesi olarak kabul eden bu görüşe göre finansal kiralama sözleşmesi, bünyesinde tüketim ödüncü ve teminat amacı ile mülkiyet devri unsurlarını barındırmaktadır. Gerek finansal kiralama şirketinin borçlarının satıcı ve kiralayanın borçlarına gerek kiralamayı kabul edenin durumunun kiracının durumuna benzememesi, bu görüşün gerekçelerini oluşturmaktadır. Bkz. TOPUZ, s. 158.

167 _{HUGUENİN, N:3725.}

51

Türk hukukunda ise, mülga Finansal Kiralama Kanunu ile pozitif hukukta yerini alan ve Finansal Kiralama, Faktoring ve Finansman Şirketleri Kanunu’nda yeniden ayrıntılı olarak düzenlenen finansal kiralama sözleşmesi, isimli bir sözleşmedir.

Dolayısıyla, yukardaki görüşlerin Türk hukuku yönünden bir önemi yoktur169_{. Gerçekten}

de finansal kiralama sözleşmesi Türk hukukunda, özel nitelikte bir kanun olan Finansal Kiralama, Faktoring ve Finansman Şirketleri Kanunu’nda tanımı, unsurları, kurulması, tabi olduğu şekil, tarafların borçları, sona ermesi yönünden ayrıntılı olarak düzenlendiği için

isimli bir sözleşmedir170_.

FFFK. m. 18’de, finansal kiralama sözleşmesi, “….kiralayanın, kiracının seçimi ve talebi üzerine üçüncü bir kişiden veya bizzat kiracıdan satın aldığı veya başka suretle temin ettiği veya daha önce mülkiyetine geçirmiş bulunduğu bir malın zilyetliğini, her türlü faydayı sağlamak üzere kira bedeli karşılığında kiracıya bırakmasını öngören sözleşme…” olarak tanımlanmıştır.

Yukarıdaki yasal tanım, finansal kiralama sözleşmesinin özelliklerini de içermektedir. Buna göre finansal kiralama sözleşmesi, tam iki tarafa borç yükleyen, taraflar

arasında sürekli borç doğuran, ivazlı ve rızai bir sözleşme özelliği taşımaktadır171_.

Finansal kiralama sözleşmesi, her şeyden önce tam iki tarafa borç yükleyen bir sözleşmedir. Çünkü bu sözleşmede kiracı, finansal kiralama konusu maldan her türlü faydayı elde etme karşılığında bir kira bedeli ödeme borcunu üstlenirken, kiralayan da alacağı bedel karşılığında sözleşme konusu malın zilyetliğini her türlü faydayı sağlamak üzere kiracıya bırakma borcunu üstlenmektedir. Sözleşmenin içerdiği asli edim yükümlülükleri, kiralayanın finansal kiralama konusu malın zilyetliğini her türlü faydayı sağlayacak şekilde kiracıya devretmek iken, kiracınınki de, sözleşmede belirlenen kiralama bedelini öngörülen dönemlerde kiralayana ödeme edimidir.Asli edim niteliğindeki bu yükümlülükler, aynı zamanda finansal kiralama sözleşmesinin asgari zorunlu unsur ve

169 _{TOPUZ, s. 153.}

170 _{EREN, Özel Hükümler,s.459; EREN, Genel Hükümler, s. 207; EREN, Fikret, İsimsiz Sözleşmelere}

İlişkin Bazı Sorunlar, Beta Yayınları, Prof. Dr. Turgut AKINTÜRK’e Armağan, s. 86.

52

içeriğini oluşturmaktadır.Dolayısıyla, kurulan sözleşmenin, finansal kiralama sözleşmesi ad ve niteliğini alması, bu asli ve zorunlu edimleri içermesine bağlıdır.Bunlardan biri, sözleşmede mevcut olmadığı takdirde, finansal kiralama sözleşmesi kurulamaz.

Kiralayan ve kiracının üstlendikleri asli edim yükümlülükleri, birbirinin karşılık ve sebebini oluşturmaktadır. Başka bir deyişle, kiralayan bu sözleşmeyi, kiracının ödemeyi üstlendiği kiralama bedeli, kiracı da kiralayanın kiralanan malın zilyetliğini devretmeyi üstlendiği için yapmıştır. Dolayısıyla, tarafları bu sözleşmeyi yapmaya sevk eden asıl

amaç, üstlendikleri edimleri birbirleriyle değiştirme amacıdır172_.

Finansal kiralama sözleşmesi ayrıca taraflar arasında sürekli borç ilişkisi doğuran bir sözleşmedir. Gerçekten de, kiralayanın kiralanan malın zilyetliğini her türlü faydayı sağlamak üzere kiracıya devredip sözleşme süresince de bu durumda tutma borcu, sürekli bir borç olduğu için finansal kiralama sözleşmesi de hukuki niteliği itibariyle sürekli borç içeren bir sözleşmedir. Dolayısıyla, kiralayanın, devir ve teslim ettiği malı, kiracının emrinde her türlü faydayı sağlayacak şekilde tutma borcu, sözleşme süresince tüm zamana

yayılmış, sürekli bir borç olarak devem edecektir173_.

Finansal kiralama sözleşmesi ivazlı bir sözleşmedir. Bu sözleşmede kiracı ve kiralayanın üstlendikleri edimler birbirinin karşılığını oluşturduğu için finansal kiralama sözleşmesi niteliği itibariyle ivazlı bir sözleşmedir. Dolayısıyla, kiralayan, kiralanan malın zilyetliğini devir karşılığında kiracıdan herhangi bir bedel almıyorsa, finansal kiralama sözleşmesi ivazlı bir sözleşme olduğu için taraflar arasında kurulan sözleşmeye finansal kiralama sözleşmesi demek mümkün değildir. Bu takdirde, tarafların kurmuş oldukları sözleşme duruma göre ya bağışlama sözleşmesidir ya da kullanma ödüncü (ariyet)

sözleşmesidir174_.

172 _{EREN, Genel Hükümler, s.211;Özel Hükümler, s. 459, 460.}

173 _{EREN, Genel Hükümler, s.213; EREN, Özel Hükümler, s.460; TOPUZ, s.153.} 174 _{EREN, Genel Hükümler, s.225; EREN, Özel Hükümler, s. 460.}

53

Nihayet, finansal kiralama sözleşmesi rızai bir sözleşmedir. Bir sözleşmenin kurulması, tarafların borçlandıkları edimlerin fiilen, aynen devir, teslim veya verilmesine bağlı ise, bu sözleşmeye, “teslimli sözleşme”, “fiili sözleşme = Realvertrag” ; aksi halde “rızai sözleşme” denilmektedir. Finansal Kiralama, Faktoring ve Finansman Şirketleri Kanunu’na göre finansal kiralama sözleşmenin kurulması, tarafların üstlendikleri edimlerin, özellikle kiralanan malın fiilen teslimi ile bedelin ödenmesine bağlı olmadığından, sonuçlarını meydana getirmesi için sadece tarafların karşılıklı ve birbirine

uygun irade beyanları yeterli olduğundan bu sözleşme rızai bir sözleşmedir175_.

Yukarıdaki açıklamalardan da anlaşıldığı gibi, finansal kiralama sözleşmesi niteliği itibariyle bir borç sözleşmesidir. Bu nedenle de, bu sözleşmeye Finansal Kiralama, Faktoring ve Finansman Şirketleri Kanunu’nda hüküm bulunmayan hallerde, Türk Borçlar

Kanunu hükümleri uygulanır176_{. Nitekim FFFK. m.2/I-6’da, “Bu Kanunda hüküm}

bulunmayan hallerde genel hükümlerin uygulanacağı” hükme bağlanmıştır. Mülga FKK’ndan farklı olarak bu Kanunda, Türk Borçlar Kanunu’nun genel hükümlerinde de bir düzenleme olmaması halinde, Türk Borçlar Kanunu’nun özel hükümlerinin sözleşmenin hükümlerine uygun düştükleri oranda uygulanacağı öngörülmüştür. Ancak, Türk Borçlar Kanunu’nun özel hükümleri, bu Kanun hükümlerine göre genel hüküm niteliğinde

olduklarından, sözleşmenin hükümleri ile bağdaştıkları ölçüde uygulanabilirler177_{. Ayrıca,}

FFFK. m. 34’te “uygulanmayacak hükümler” tahdidi olarak sayıldığı için sayılan bu hükümler dışında kalan hükümlerin sözleşmenin hükümleri ile bağdaştıkları oranda uygulanacakları kabul edilmelidir.

Mülga FKK. m. 31’de, finansal kiralama sözleşmesinden doğan davalar ticari dava niteliğinde kabul edilmekteydi. Finansal Kiralama, Faktoring ve Finansman Şirketleri Kanunu’nda bu konuda açık bir hüküm bulunmamaktadır. Ancak, Türk hukukunda ticari

175 _{EREN, Genel Hükümler, s. 223; EREN, Özel Hükümler, s. 460.} 176 _{REİSOĞLU, s. 61.}

54

davalar TTK. m. 4-5’de düzenlenmiştir. Kanaatimizce, finansal kiralama sözleşmesine

ilişkin uyuşmazlıkların da bu hükümler doğrultusunda değerlendirilmesi gerekir178_,179_.

II. FİNANSAL KİRALAMA SÖZLEŞMESİNİN BENZER