KİŞİLİK ÖZELLİKLERİ
2.1. Kişilik Kavramı
Kişilik kavramına yönelik tanımlar birçok sektör ve çalışma alanı için merakla incelenen ve araştırılan bir alan olmuştur.
Kişilik, İngilizce’deki karşılığı “personality” kelimesine Latince’den “persona” olarak evrilmiştir. Yapılan araştırmalarda Klasik Roma Tiyatrosu’nda oyuncuların “persona” adı verilen maskeleri kullanarak canlandırdıkları kişiler arasındaki belirgin farklılıkların olduğunu anlatmak istemişlerdir (Tekin, 2012, s. 20). Türk Dil Kurumu, kişilik kelimesine getirdiği tanımda, “bir kimseye özgü
belirgin özellik, manevi ve ruhsal niteliklerinin bütünü, şahsiyet” ifadesini
kullanarak kavramın bireyselliğini ortaya çıkarmıştır (Türk Dil Kurumu, 2015). Lee (2007, s. 18), kişiliği “herhangi bir fikir, olay veya başka insanların davranışları
sonucunda gösterilen sabit reaksiyon ile beliren karakteristikler” şeklinde
adlandırıldığını ifade etmiştir.
John ve Srivastava(1999, s.3) “personality” kavramını “bir insanı
diğerlerinden ayırt eden davranışlar bütünü” şeklinde değerlendirmiştir. Jia(2008, s.
26) ise, “bireylerin duygusal ve davranışsal karakterini belirleyen dinamik zihin
yapıları ve koordineli zihinsel süreçleridir” olarak aktarmıştır.
Kişilik konusunda ulusal yazarlar tarafından yapılan tanımlar şöyledir:
“Kişilik, kişinin iç ve dış doğasıyla oluşturduğu, onu diğer kişilerden ayıran, mantıklı ve ortaya konulmuş özgün bir niteliktir” (Süren, 2015: 249)
“Kişilik, bireyin bütün özelliklerini yansıtan ve onu diğerlerinden ayırarak kendine özgü kılan özellikler bütünü olarak tanımlanabilir. Bir başka yönden kişilik bireyi kendisi yapan özellikler toplamı olarak da karşımıza çıkabilmektedir” (Saygılı vd. , 2018: 64).
“Kişilik, bireyin bünyesindeki davranış ve düşünce özelliklerini belirleyen psikofiziksel sistemlerdir” (Kural vd. , 2018: 872).
“Kişilik, bireyin iç ve dış çevresiyle geliştirip kurduğu, diğerlerinden ayırt edici, tutarlı ve yapılaşmış olarak ortaya çıkan bir ilişki biçimidir” (Acaray ve Günsel, 2017: 531).
“Kişilik bireyi diğerlerinden ayıran, kendine özgü, tutarlı ve özellikler bütünüdür” (Alankaya ve Akpınar, 2017:238).
“Kişilik, kişinin zihinsel, bedensel ve ruhsal farklılıklarının hepsinin davranış biçimlerine ve yaşam tarzına yansımasıdır” (H. Yüksel vd. , 2015:144).
“Kişilik, insanların belli bir zaman içinde kazandıkları biyolojik ve sosyal özellikleri ile sürekliliğini koruyan davranış, duygu, düşünce ve eylemlerinden oluşan bir bütündür” (Çetin ve Alacalar, 2016: 197).
“Kişilik, her bireyin kendi yaşam durumlarına adaptasyonunu tanımlayan, düşünce ve duygularıdır” (Uzuntarla ve Cihangiroğlu, 2016: 2).
“Kişilik bireylerin doğuştan gelen özellikleri ile sonradan toplum içinde kendi yaşantısıyla şekillendirdiği özelliklerin toplamıdır” (Pelit vd. , 2015: 4).
Kişilik konusunda uluslararası alanda yazarlar tarafından yapılan tanımlar şöyledir:
“Kişilik, Bireyin farklı durumlar için verdiği tepkileri, bir diğerinden ayıran özelliklerdir” (Boyle, 2014: 17).
“Kişilik, kişilerarası etkileşimde, bireyin farklı durumlar için tekrarlanan kalıplaşmış davranışlarıdır” (Duff, 2007:40).
“Kişilik, bireyin çevresel faktörleri bir diğerinden farklı olarak algılamasıdır” (Kvasova, 2015: 115).
“Kişilik, ekonomik olgular neticesinde kazandığı farklılaşmış kalıpsal davranışlardır” (Lang, 2014: 4). “Kişilik, bireyin zamanla değişmeyen kalıplaşmış davranışlarıdır” (Moore, 2014: 4). “Kişilik, bireyin diğerleri tarafından ayırt edici davranış özelliklerini ortaya koyan kimliktir” (Phipps vd. , 2015: 178). “Kişilik, farklı bakış açıları tarafından bireye yönelik ortak algı ve bireyin değişmeyen davranışlarıdır”(Polenz, 2015:28). “Kişilik, bireyin zihinsel yetenekleri doğrultusunda etnik ve kalıtsal özelliklerine göre şekil alan davranış kalıplarıdır” (Powers, 2012: 51).
Köknel (1999)’a göre, karakter, huy, mizaç, benlik, kimlik ve yetenek gibi kavramlar sürekli kişilik ile aynı anlama gelecek şekilde kullanılmaktadır. Ancak kişilik, bu kavramların hepsinin bir araya gelmesiyle oluşmaktadır. Bu kavramlar hem yazı dili hem de gündelik hayatta sürekli birbirlerinin yerine kullanılmaktadır. Bu nedenle bu karışıklığın ortadan kaldırılması için bu kavramların detaylı bir şekilde açıklanması gerekmektedir. Bu kavramlardan mizaç, karakter ve yetenek, kişiliği oluşturan, kişiliğin sacayağı olarak ifade edilmektedir (Erdoğan, 1997). Kişilik ile sık sık karıştırılan bu kavramları(Karslı, (2018) tez çalışmasında Şekil 6’daki gibi ifade etmiştir:
Şekil 6 Kişilik İle İlgili Kavramlar
Kaynak: Karslı, Hasan, Oğuzhan Kişilik Özellikleri Ve Girişimcilik Niyeti Arasındaki İlişkinin
Proaktif Kişilik Boyutu Açısından İncelenmesi. (Hacettepe Üniversitesi Basılmamış
2.2. Kişilik Özelliklerini Oluşturan Faktörler
Kişilik özellikleri, psikolojik koşulların yanı sıra sosyal, çevresel, demografik ve ekonomik durumların etkisi ile gelişme göstermektedir (Güneri Yöyen, 2017: 37). Aynı şekilde Gürün’den (1991: 86) aktaran Kaptangil ve Erenler (2014: 62), kişilin oluşmasında önemli olan faktörlerin biyolojik ve psikolojik unsurların etkisi ile geliştiğini belirtmiştir. Aydoğmuş (2011: 19), kişiliği oluşturan unsurların biyolojik, çevresel ve durumsal faktörler altında şekillendiğini, Tekin (2012: 92) ise Kalıtım ve Bedensel Yapı Faktörleri, Aile Faktörü, Sosyal ve Kültürel Faktörler, Psikolojik Faktörler, Coğrafi ve Fiziki Faktörler ve Durumsal Faktörlerin kişiliğin oluşmasında etkili olduğunu aktarmıştır.
2.2.1. Kalıtım ve Bedensel Yapı Faktörleri
Kalıtımsal ve bedensel faktörler, bireyin kişiliği oluşurken etki eden en önemli unsurlardandır. İnsan, bünyesinde meydana gelen kalıtımsal ayırt edici özellikler ile diğer bireylerden farklılaşır. Bunun sonucunda, birey, ailevi ve kalıtımsal özellikler gösteren genleri taşır ve kalıplaşmış davranış bütünlüğü göstermeye başlar (Gündoğmuş, 2017: 26). Kişiliği etkileyen bedensel faktörler arasında uzun, zayıf, şişman veya kaslı olmak sayılabilirken, tiroid, paratiroid, hipofiz bezi, böbreküstü bezi gibi iç salgı bezleri ve yumurtalık kalıtımsal faktörlere örnektir.
2.2.2. Sosyo-Kültürel Faktörler
Kültürel değerler bireyin kişilik ve davranış kalıplarının gelişmesinde rol oynayan temel unsurlardan biridir. Literatür incelemelerinde kültürel faktörlerin, kişiliği, kalıtımsal faktörlerden daha anlamlı etkide bulunduğu belirtilmiştir. Kişiliğin gelişiminde bir diğer unsur öğrenme sürecinin ve öğrenilen içeriğin önemli rol