Kişi Başına Düşen Gelir, Gelir Dağılımı, Vergi, Mevduat ve Kredi Durumu Analizi

Ta lo-67 de 2001 ılında hesaplanan kişi aşına GSYİ g sterilmektedir.

Kişi Başına Düşen Gayri Safi Katma Değer (2006) T r i e

TR90

Tablo-67: TR90 Bölgesi 2001 Yılı Kişi Başına Gayri Safi Yurtiçi Hasıla Cari Fiyatlarla (GSYIH)

ller Ki i Ba ına

3.2.3.2.2. EDAM Türkiye İçin Bir Rekabet Endeksi Araştırması Ekonomi ve Dış Politika Araştırmalar Merkezi (EDAM) Türkiye’de illerin görece rekabet güçlerini ortaya çıkarmak için iktisadi etkinlik ve canlılığın yanı sıra, fiziki altyapı ve eğitim gibi girdiler açısından da her bir ilin potan-siyelini dikkate alarak bir endeks oluşturmuştur. Oluşturulan endeksin asıl önemli özeliği, yaratıcılık ve bilgi ekonomisini öne çıkarmasıdır. Öte yandan sosyal sermaye ve emek piyasalarındaki gelişmeler de dikkate alınmıştır.

Buna göre, EDAM 2009 İller Arası Rekabet Endeksine göre Rize’nin 29’uncu, Trabzon’un 34’üncü, Artvin’in 37’inci, Giresun’un 50’nci, Ordu’nun 58’inci ve Gümüşhane’nin 63’üncü sırada yer aldığı görülmektedir.

3.2.3.2.3. URAK İller Arası Rekabetçilik Endeksi Araştırması

Uluslararası Rekabet Araştırmaları Kurumu (URAK) İller arası Rekabetçilik Endeksi’nde öncelikli amaç; illerin be-şeri sermaye ve yaşam kalitesi, markalaşma becerisi ve yenilikçilik, ticaret becerisi ve üretim potansiyeli ve erişile-bilirlik bakımından rekabetçilik seviyelerinin belirlenmesidir. Dolayısıyla toplam endeks oluşturulurken bu dört alt endeks eşit olarak dağıtılmıştır. URAK 2008-2009 İller Arası Rekabetçilik Endeksi’ne göre Türkiye’deki iller arasında Trabzon’un 16’ncı, Rize’nin 39’uncu, Giresun’un 43’üncü, Artvin’in 52’nci, Ordu’nun 56’ncı ve Gümüşhane’nin 81’inci sırada yer aldığı görülmektedir.

3.2.3.3. Vergiler

TR90 Bölgesi’nde toplam vergi mükellefi sayısı 483.852’dir. Bölge’deki vergi mükellefleri sayısında ilk sırayı Trab-zon ili alırken, son sırayı ise Gümüşhane ili almaktadır. Toplam vergi gelirleri tahakkuk ve tahsilatında TrabTrab-zon ili ilk sırada yer almasına rağmen, tahsilat oranı bakımından ilk sırayı Rize ili almaktadır (Tablo-68).

Kaynak: İl Planlama Müdürlükleri, 2010 Grafik-15: Vergi Mükellef Sayıları

Tablo-68: Vergi Gelirleri (2009 Yılı) (TL)

Grafik-16: TR90 Bölgesi Vergilerin Tahakkuk-Tahsilat Dağılımı

Tahakkuk 332.61 .126 4 .475. 7 155.237.2 1 63.562. 6 216. 37.710 17. 31. 2 Tahsilat 2 1.4 5.61 37.367.127 10 .34 .54 45.201.165 1 .01 .06 672.420.52

Oranı ( ) 5 76 70 71 2 2

Tahakkuk 212.205.41 7.040.733 65.65 .0 7 35.56 .2 5 143. 6 .7 6 464.443.323 Tahsilat 15 . 16.517 2. 06.20 42.76 .161 25.720.313 03 121.16 .335 351.2 0.536

Oranı ( ) 75 40 65 72 4 76

Tahakkuk 115.676.246 12.575.3 47. 13.715 21.501.7 3 101.035. 46 2 .603.0 Tahsilat 7.373. 03 .23 .707 36.004.7 16.362. 66 7.657.73 255.63 . 02

Oranı ( ) 4 66 75 76 7 6

Tahakkuk 156.455.1 1 36.6 5.41 110. 67.101 23.572.466 75.154.275 402. 34.441 Tahsilat 137.665.113 32.775.165 5. 2.177 1 .572.716 6 .051.273 353. 56.444

Oranı ( ) 6 7

Tahakkuk 55. 10.000 .322.000 37.001.000 13.736.000 2 .075.000 142. 44.000 Tahsilat 44.646.000 4.666.000 2 .1 .000 .664.000 23.534.000 110.6 .000

Oranı ( ) 0 56 7 63 3 77

Tahakkuk 22. 04.000 1.667.000 4.255.000 4. 63.000 10.0 5.000 43. 74.000 Tahsilat 20.535.000 1.010.000 2.627.000 3.717.000 .621.000 36.510.000

Oranı ( ) 0 61 62 75 5 3

Tra zon

rdu

ire un

Rize

r in

ane

T r elir ergi i Kuru lar

ergi i Ka a Değer

ergi i o orlu Ta ı lar

ergi i ergi elirleri

To la ı Diğer ergiler

ller

Kaynak: İl Planlama Müdürlükleri

Kaynak: İl Planlama Müdürlükleri Bölge’de yıllar itibarıyla tahakkuk ve tahsilat miktarlarında sürekli bir artış olmakla beraber tahsilat oranının düş-tüğü Grafik-16’dan yıllar itibarıyla tahsilat oranının tahakkuk oranına bölünmesiyle görülebilmektedir.

3.2.3.4. Mevduat, Kredi Durumu ve Analizi 3.2.3.4.1. Bankacılık

2009 yılı itibarıyla Türkiye genelinde 9027 banka şubesi varken, TR90 Bölgesi 272 şube 12 bölge arasında 10. sırada yer almaktadır. Trabzon ise Türkiye genelindeki iller sıralamasın-da 81 il içinde 90 şube ile 20. sırasıralamasın-da yer almaktadır. TR90 Bölgesi ve Türkiye genelinde şube sayılarının yıllar itibarıyla gelişimleri aşağıdaki Tablo-69 ve 70’de gösterilmiştir.

Bu tablolarda görüldüğü üzere TR90 Bölgesi illerindeki banka şubeleri yıllara göre ar-tış göstermektedir. Bu illerden Trabzon şube sayısı bakımından 1. sıradadır. Trabzon’daki 90 banka şubesinin tamamı ticaret bankasıdır. Bu bankaların 34 tanesi kamu sermayeli, 44’ü ise özel sermayeli bankalardır. Yabancı sermayeli 12 banka şubesi bulunmaktadır. Trabzon’da

ayrıca İller Bankası bulunmaktadır. Artvin’deki bankaların 14’ü kamusal, 14’ü özel ve 1 tanesi de yabancı serma-yeli bankalardır. Giresun’da 45 bankanın 23’ü kamusal sermaserma-yeli, 17’si özel sermaserma-yeli, 5’i yabancı sermaserma-yelidir.

Gümüşhane’de bulunan bankaların ise 8’i kamusal ve 3’ü özel sermayelidir. Gümüşhane’de yabancı sermayeli banka bulunmamaktadır. Ordu’da 27 kamusal sermayeli, 21 özel sermayeli ve 11 adet yabancı sermayeli banka bulunmak-tadır. Son olarak Rize’de bulunan 38 bankanın 16’ sı kamusal sermayeli, 16’sı özel sermayeli, 6’sı yabancı sermayelidir.

Banka şubelerinin Türkiye’deki yüzde dağılımına bakıldığında TR90 Bölgesi’nin payı % 3,0 iken TR90 Bölgesi’nde bulunan illerden Trabzon % 1.1 ile bu payın büyük bir kısmına sahiptir.

Tablo-69: TR90 Bölgesi ve Türkiye’deki Banka Şube Sayıları

Kaynak: Türkiye Bankalar Birliği

ller 00 00 00 00 00 00 00 009

Tra zon 66 65 64 65 70 74 0

Ordu 42 41 40 3 44 51 56 5

Giresun 37 37 37 36 3 41 44 45

Rize 2 2 2 2 30 33 37 3

Art in 20 20 20 20 20 23 2 2

G m şhane 11 11 10 10 10 10 11 11

TR90 0 0 00 99

T r i e 0 9 0 9 90 9 0

TR90 TR 9 0 0

Tablo-70: Banka Şubelerinin TR90 Bölgesi ve İllerine Göre % Dağılımı

Kaynak: Türkiye Bankalar Birliği

ller 00 00 00 00 00 00 00 009

Tra zon 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

Ordu 0 7 0 7 0 7 0 6 0 6 0 7 0 6 0 7

Giresun 0 6 0 6 0 6 0 6 0 6 0 5 0 5 0 5

Rize 0 5 0 5 0 5 0 5 0 4 0 4 0 4 0 4

Art in 0 3 0 3 0 3 0 3 0 3 0 3 0 3 0 3

G m şhane 0 2 0 2 0 2 0 2 0 1 0 1 0 1 0 1

TR90

T r i e 00 00 00 00 00 00 00 00

3.2.3.4.2. Mevduat

TR90 Bölgesi’nde şube başına düşen mevduat 2009 yılında bir önceki yıla göre % 14,6 oranında artarak 16,5 milyon dolar olmuştur. Şube başına toplam mevduatın dağılımında ise 12 bölge arasında TR90 Bölgesi, 10. sırada yer almaktadır ve Türkiye ortalamasına ulaşamamıştır. Türkiye genelinde Ankara 56,8 milyon dolar ve İstanbul 55,0 mil-yon dolar mevduat ile diğer illerin çok üstündedir ve ortalamayı yukarı çekmektedir. Bu nedenle Ankara ve İstanbul dışında hiçbir il Türkiye ortalamasını yakalayamamıştır.

TR90 Bölgesi’nde yıllar itibariyle şube başına düşen ortalama mevduatın TL ve ABD doları cinsinden değerleri Tablo-71’ gösterilmektedir. 2008 yılında şube başına düşen ortalama mevduatta ABD doları bazında yüzde değişime bakıldığında Türk lirası mevduatında % 16,2 azalma görülürken 2009 yılında % 16,5 oranında bir artış gerçekleşmiş-tir. Yabancı para mevduatında 2009 yılında bir önceki yıla göre % 9,75 oranında bir artış meydana gelmişgerçekleşmiş-tir. Şube başına toplam mevduatta ise % 11,5 artış gerçekleşmiştir.

3.2.3.4.3. Krediler

TR90 Bölgesi’nde 2009 yılı şube başına kredi miktarı bir önceki yıla göre ABD doları cinsinden % 6,1 oranında artarak yaklaşık 14,24 mil-yon dolar olarak gerçekleşmiştir. Türkiye genelinde şube başına kredi-nin dağılımında da % 3,9’luk artış gerçekleşmiştir.

Yıllar itibarıyla TR90 Bölgesi’nde şube başına düşen ortalama kredi miktarının TL ve ABD doları cinsinden değerleri Tablo-72‘de gösteril-miştir.

Tablo-71: Yıllar İtibariyle Şube Başına Düşen Ortalama Mevduat (Bin TL, Milyon ABD Doları )

Kaynak: Türkiye Bankalar Birliği

2002 4.67 2 6.3 5 1.1064 1 23.31 4 2 3 6 7 14 2

2003 6.50 6.043 3 1.2552 2 26. 54 4 7 4 1 3

2004 .66 6 6. 31 7 1.5501 3 32.327 5 5 7 11 6 24 2

2005 11. 2 1 6.610 3 1. 4 2 4 40.5 2 1 4 13 30 3

2006 13.115 7.522 6 2.0637 6 45.4 2 3 5 4 14 7 32 4

2007 14.2 7 6.5 3 2 20. 1 46. 25 12 3 5 7 1 40 4

200 15.62 4 6.216 21. 46 3 51.54 2 10 3 4 1 14 4 33

200 17. 47 2 6.66 24.517 1 56.175 12 4 5 16 5 37

Yıllar T rk irası Me duatı (T )

T rk irası Me duatı

(T )

Ya an ı ara Me duatı (Y )

Ya an ı ara Me duatı

(Y )

ToplamTR 0

ToplamTR 0 T rki e de u e

Başına Toplam Me duat

T rki e de u e Başına Toplam

Me duat

Bin T . Mil on AB oları

Tablo-72’de görüldüğü üzere, TR90 Bölgesi için Türkiye genelinde şube başına düşen krediler toplamı yıllara göre artış göstermektedir. 2009 yılında TR90 Bölgesi, Türkiye genelinde kredilerin pay sıralamasında ABD doları cinsinden 12 bölge arasında 10. sırada yer almaktadır.

Şube başına mevduatlarda olduğu gibi şube başına kredilerde de Trabzon, Türkiye ortalamasının gerisinde-dir. 2002 yılında Doğu Karadeniz Bölgesi’nde şube başı-na kredinin dağılımında Giresun 18,90 milyon dolar ile ilk sırada yer alırken yıllar itibarıyla bu rakamda azalma görülmüştür. 2009 yılında Giresun 12,89 milyon dolar ile Türkiye ortalamasının altına düşmüştür. Türkiye

or-talamasının üzerinde olan iller sırasıyla 34,32 ve 28,82 milyon ABD dolar ile İstanbul ve Ankara’dır.

Tablo-72’de Türkiye ve TR90 bölgesinde mevcut mevduatın krediye dönüşme oranı gösterilmektedir.

Ülke genelinde mevduatın krediye dönüşmesi ekono-mik gelişime paralel bir eğilim göstermektedir. Doğu Karadeniz Bölgesi’nde ise istikrarsız mevduat kredi dö-nüşüm yapısı göze çarpmaktadır. Şube başına toplam mevduat ve şube başına toplam kredi miktarları ülke ortalamasının yarısı civarındadır. Bununla beraber mev-duatın krediye dönüşme oranları ülke ortalamasının üzerindedir.

3.2.4. Girişimciliğin Durumu, KOBİ ve İşletme Destekleri