Kerkük Hadiselerinde Yaşananlar Sorumlular ve Ortaya Çıkan

Kerkük hadiseleri 18 Temmuz günü ordu birliklerinin müdahalesi ile son bulmasından ve hadiselerin incelenmesi için Kerkük’e gönderilen özel tahkikat komisyonun raporları sonrasında, Kerkük Katliamı’nın sorumlularının kimler olduğu ve ortaya çıkan bilanço yönünde veriler alınmaya başlanmıştır. Kerkük’ten gelen bu veri ve bilgiler katliamın bilançosunu da gözler önüne sermiş, ancak katliamın rakamları gün geçtikçe değişiklik arz etmiştir. Bu değişiklik Irak resmi makamlarına da yansımış, Başbakan General Kasım yaptığı her yeni açıklamasında değişik rakamlar vermiştir. Ayrıca katliamın bilançosu ile ilgili bilgiler gelirken hadiselerden sorumlu olan kişilerde netleşmeye başlamış, Irak komünistlerinin olayların müsebbibi olduğu anlaşılmıştır. Bu veriler Türkiye’deki gazetelere şu manşet ve alt manşetler ile yansımıştır:

18 Temmuz günü, Türkmenlerin olaylarda katledilen taraf olduğu henüz anlaşılmadığı için komünistler ile polis arasında çatışmalar olduğu bilgisini veren Yeni İstanbul gazetesi, “Komünistlere kızan halkla polis çarpıştı; 27 ölü, 250 yaralı var” alt manşetini kullanmıştır. Yeni İstanbul gazetesi başlığın haberinde ise Şam gazetelerinden alıntı yaparak, komünistlerin tahrikçi sözleri neticesinde çarpışmaların

vukua geldiğini, polisinde derhal nümayişçilere müdahale ettiklerini bildirmiştir⁴⁵¹. 18 Temmuz tarihinde Kerkük hadiselerine değinen bir diğer gazete olan Hürriyet gazetesi manşetten “Kerkük’te komünistler ile kanlı çarpışmalar oldu” alt manşetten ise “27 kişi öldü, 250 de yaralı var” bilgisini vermiştir. Gazete haberin içeriğinde ise Kerkük’te komünistlerin kitle halinde yollara dökülerek nümayiş yapmaya kalkmaları üzerine şehirde büyük bir kargaşalık çıktığı, polis müdahale etmek zorunda kalarak dağılma emrine itaat etmeyen komünistlere ateş açtığı, polis ile nümayişçiler arasında üç saat süren çarpışmalardan sonra ordu birlikleri şehre girerek örfi idare ilan ettiği Ordu Kerkük’e taşıt vasıtalarının girip çıkmasını yasak ettiği gibi gece sokağa çıkmayı da yasak ettiği bilgisini vermiştir452. 19 Temmuz günü olaylara birkez daha değinen Hürriyet gazetesi Kerkük hadiselerinin Türkmenlere karşı çıkartılmış olduğunu bir nevi Türkiye’ye duyurmuş oluyordu. Haberin başlığını “Kerkük’te kızıllar hareket yapıyor” şeklinde atan gazete, Kerkük Türk Kültür ve Yardımlaşma Derneği Başkanı Enver Yakupoğlu’nun 18 Temmuz tarihinde yapmış olduğu basın toplantısına değinmiştir. Yakupoğlu İhtilalden sonra Türkmenler aleyhine kötüye giden süreci anlatırken gazetelerinin kapatıldığını ve Türkmen aydınların tutuklandığını söylemiş, Kerkük olaylarında da Irak Türklerinin komünistler tarafından hedef alındığının bilgisini vermiştir⁴⁵³. 20 Temmuz tarihinde Yeni Sabah gazetesi, komünistlerin Kerkük olaylarının tetikleyicisi olduğu anlaşılmasının yanı sıra, hadiselere merkezi Kerkük’te bulunan II. Tugay içerisinden bazı askerlerinde katıldığı bilgisini vermiş ve haberin başlığı olarak, “Irak’ta ikinci Tugay, ikinci defa isyan etti” cümlelerini kullanmıştır. Haberin içeriğinde ise Kerkük’te II. Tugay mensuplarının teşviki ve komünistlerin işbirliği ile ihtilal hareketinin patlak verdiği, karşı koymak isteyen ileri gelen subayların ise isyancılar tarafından katledildiği bilgisini vermiştir⁴⁵⁴. 20 Temmuz günü Yeni İstanbul gazetesi, alt manşetten okuyucularına “Kerkük’te komünistlerle, halk ve ordu arasında kanlı çarpışmalar oluyor; kızıllar, 10 Türkü astılar” diyerek hadiseleri haberleştirmiştir. Haberin içeriğinde gazete, komünistlerin Türkmenlere saldırdığı ve Türkmenlere ait dükkân, ev ve kahvelerin ateşe verildiği bilgisini vermiştir⁴⁵⁵. 20 Temmuz tarihinde hadiselere değinen Son Posta gazetesi manşetten, “Kerkük’te komünistler Türkleri asıyor” ifadelerine yer vermiş alt manşetinde ise “Bazı askeri

451 Yeni İstanbul Gazetesi, 18 Temmuz 1959, s. 1.

452 Hürriyet Gazetesi, 18 Temmuz 1959, s. 1.

453 Hürriyet Gazetesi, 19 Temmuz 1959, s. 1.

454 Yeni Sabah Gazetesi, 20 Temmuz 1959, s. 5.

birliklerin komünistlere iltihak ettiği ve birçok Türk’ün öldürüldüğü bildiriliyor. Türklere ait binalar tahrip edildi. Kerkükle irtibat kesildi” cümlelerine yer vermiştir⁴⁵⁶. 20 Temmuz tarihinde olayları manşetten gören bir diğer gazete de Milliyet gazetesi olmuştur. Milliyet manşetinde “Irak’ta kızıllar Kasım’a isyan etti” derken alt manşette “Kerkük’te 100 Türk Bağdat’ta ise Kasım’ın yaveri öldürüldü” ifadelerine yer vermiştir. Gazete haberin içeriğinde ise olaylar hakkında bilgi vermiş, 14 Temmuz sabahı komünistlerin Türkmenlere saldırdığını, Türkmenlere ait ev ve dükkânların ateşe verildiğini, belirli bir plan çerçevesinde hareket eden komünistlerin Türkmen aşiretine mensup 10 kişiyi asıp cesetlerini sokaklarda sürüklediğini yazmıştır⁴⁵⁷. Mezkûr tarihte hadiselere manşetten değinen Hürriyet gazetesi manşetinde komünistlerin galip geldiği görünümü vererek “Irak’ın Kerkük şehrinde kızıllar idareyi ele aldı” manşetini atmıştır. Hürriyet manşetin altında yaptığı haberde ise olaylarının ikinci ve üçüncü günlerine ağırlıklı olarak değinmiş, ilk günkü çarpışmalarda 27 kişinin öldüğünü, 250 kişinin yaralandığını ve emniyet kuvvetlerinin vazifeye hâkim olduklarını ancak ikinci gün komünistlerin Kürt aşiretlerden takviye aldığını, II. Tugay’ın da kendilerine katılması ile Kerkük vilayet binası ile garnizon karargahının ellerine geçtiğini yazmıştır⁴⁵⁸. 20 Temmuz’da Tercüman gazetesi olayın sorumlularının komünistler olduğunu alt manşetten okuyucularına iletmiş ve “Başkaldıran kızıllar Kerküklü Türklere saldırdılar; Bazı askeri birliklerin Kerkük’te asilere bilfiil yardım ettikleri de dün anlaşıldı” alt manşetini atmıştır. Tercüman gazetesi bu başlığın haberinde ise sokaklardaki çarpışmalar sonucunda birçok Türkmen’in öldüğünü Ölü sayısının 100’e yakın olduğunu ölenler arasında Kerküklü tanınmış ailelere mensup kişilerinde olduğunu yazmıştır⁴⁵⁹. 21 Temmuz günü Son Posta gazetesi manşetten “Komünistler Irak’ta iktidarı almak istiyor” cümlesine yer vermiştir. Haber de ise Kerkük’teki meydana gelen hadiselerin yatışmasından sonra her an yeni hadiselerin beklendi bildirilmiştir⁴⁶⁰. Kerküklü Dr. Abdulhalik Bayatlı hadiselere şahit olduktan sonra Türkiye’ye gelmiş, 24 Temmuz günü yaptığı açıklamalar gündeme damgasını vurmuş, katliamın kendi fikirleri ile bilançosunu gözler önüne sermiştir. A. Beyatlı’nın yapmış olduğu açıklamalara 25 Temmuz günü değinen Yeni İstanbul gazetesi manşetine “Kerkük Katliamına dair korkunç tafsilat” başlığını atarken, alt manşette “komünistlerin iğrenç tecavüzüne şahit

456 Son Posta Gazetesi, 20 Temmuz 1959, s. 1.

457 Milliyet Gazetesi, 20 Temmuz 1959, s. 1. Gazetenin orijinal kupürü için Bkz. Ek–25.

458 Hürriyet Gazetesi, 20 Temmuz 1959, s. 1.

459 Tercüman Gazetesi, 20 Temmuz 1959, s. 1.

olduktan sonra İstanbul’a gelen Dr. A. Beyatlı’ya göre 500–1000 kişi öldü” cümlesine yer vermiştir. Beyatlı açıklamalarında, 14 Temmuz akşamı hakkında bilgi vermiş ve Türkmenler ihtilalin birinci yıl dönümünü kutladıkları sırada komünistlerin ani saldırısına uğramış, kiminin cesetleri sokaklarda sürüklenirken kimisi de evlerinde hunharca öldürülmüş olduğu bilgisini vermiştir461. A. Beyatlı’nın açıklamalarını alt manşetten gören bir diğer gazete Tercüman gazetesi, “14 Temmuz’daki isyanda Irak komünistleri Kerkük’te yaşayan Türklere saldırmış; Bağdat’tan şehrimize gelen bir Kerküklü Türk dün 14 Temmuz faciası hakkında tüyler ürperten tafsilat verdi” ifadelerini birinci sayfasına taşımıştır. Gazete haberin içeriğinde de Beyatlı’nın sözlerine yer vererek, komünistlerin ilk olarak 14 Temmuz kahvesine saldırarak kahve sahibi Osman Hıdır’ı yakalayıp katlettiklerini, daha sonra Türklerin ev ve iş yerlerine saldırılar düzenlendiğini bunun yanında Halk Mukavemet Teşkilatına ait silahlı grupların rast geldikleri Türkmen vatandaşları öldürdüklerini yazmıştır.⁴⁶². Abdulhalik Beyatlı’nın açıklamalarını kupürlerine taşıyan Son Posta gazetesi “Kerkük’teki katliamın tüyler ürperten tafsilatı” manşeti ile “Ölümden kurtularak şehrimize gelen Dr. Beyatlı komünistlerin Türklere alçakça saldırdıklarını, ölü ve yaralı sayısının 1000’i bulduğunu açıkladı – Kahire radyosu da kızılları takbih etti” alt manşetini kullanmıştır. Haberin içeriğinde ise Beyatlı’nın açıklamalarına yer verilmiştir. Beyatlı, öldürülen Türkmenlerin ayaklarından iki ayrı yöne giden ciplere bağlandığını ve bu şekilde parçalandığını söylemiş, öldürülen bazı ileri gelen Türkmen şahsiyetlerin olduğunu bildirmiş bu kişilerin içerisinde Ata Hayrullah, İhsan Hayrullah, Kasım Neftçi, Selahattin Avcı gibi kişilerin de olduğunu aktarmıştır. Katliamın 3 gün sürdüğünü belirten A. Beyatlı, 15 ve 16 Temmuz günleri başlarına gelenler hakkında da bilgi vermiş vahşiyane katliamların devam ettiği sıralarda emniyet kuvvetlerinin hiçbir müdahalede bulunmadıklarını da eklemiştir⁴⁶³. Kerkük katliamına dair ortaya çıkan bilançonun rakamlarından biriside Başbakan General Kasım tarafından açıklanmıştır. General Kasım’ın açıklamalarına 4 Ağustos günü yer veren Cumhuriyet gazetesi haberin başlığında “Kerkük’te 41 Türk diri diri gömüldü” cümlesini kullanmıştır. Haberin içeriğinde ayrıntılı olarak Başbakan General Kasım’ın açıklamalarına değinen gazete Kerkük’te 120 Türkmen’in öldürüldüğünü, öldürülenlerden 41’i kişinin diri diri

461 Yeni İstanbul Gazetesi, 25 Temmuz 1959, s. 1.

462 Tercüman Gazetesi, 25 Temmuz 1959, s. 1.

toprağa gömülmek sureti ile vahşice öldürüldüğünü ve bu kişiler arasından kurtulanlardan üçünün hastanede olduğunu yazmıştır⁴⁶⁴.