4. Genel Bilgiler
3.5. Kerkük Katliamı İle İlgili Manşetlerin Dili
3.5.4. Kerkük Hadiseleri Karşısında Kasım’ın Tutumuna Dair Gazete
14 Temmuz’da Kerkük’te yaşanan bu olaylar karşısında Başbakan General Kasım’ın tutum ve açıklamalarının ne yönde olduğuna dair haberlerde Kerkük’ten gelmeye başlamıştır. Irak Başbakanı General Kasım hadiseleri sert bir dille her konuşmasında kınamasının yanı sıra üstü kapalı olarak katliamın sorumlularının komünistler olduğunu ve bu unsurların Irak’tan temizleneceğini söylemiştir. Başbakan General Kasım bunların yanında Türkmenlerin başına gelen bu olaydan büyük üzüntü duyduğunu ve onlara yardım edeceğini de her fırsatta dile getirmiştir. Kasım’ın bu
468 Cumhuriyet Gazetesi, 23 Temmuz 1959, s. 1.
469 Tercüman Gazetesi, 29 Temmuz 1959, s. 1.
tutumu Türkiye’deki kamuoyuna yansımasına değinecek olursan karşımıza şunlar çıkmaktadır:
20 Temmuz tarihinde Başbakan General Kasım’ın bir gün önce yapmış olduğu açıklamalar gazetelere yansımıştır. Kasım’ın açıklamalarına yer veren Yeni İstanbul gazetesi, alt manşetten “Bağdat Radyosu dün gece geç vakit çarpışmaları teyit etti; General Kasım, kızgın bir eda ile yaptığı konuşmada komünistlere sert bir ihtarda bulundu” cümlelerini kullanmıştır. Gazete haberin yorumunda da Başbakan General Kasım’ın konuşmalarına bölüm ayrılmış, Kasım’ın Kerkük’te isyan çıkartanları, komünistleri ve halkın hürriyetini tehdit eden diğer grupları şiddetle kınadığı bildirilmiştir471. 20 Temmuz tarihinde Kasım’ın açıklamalarına değinen diğer bir gazete de Tercüman gazetesi olmuştur. Tercüman alt manşetten “General Kasım isyan haberini teyit etti; 100 kişi öldürüldü” ifadelerine yer vermiştir. Haberin içeriğinde ise General Kasım’ın olaylara sebep olan kişilerin en ağır şekilde cezalandırılacağı yönündeki düşüncelerine yer verilmiş ayrıca Irak Askeri valiliği tarafından olayların küçük çapta devam ettiğini gösteren tebliğsini de yayınlamıştır472. 21 Temmuz tarihinde Kerkük’teki olayların son bulduğu ve Irak ordusunun kontrolü sağladığı haberleri gelmiştir. 21 Temmuz’da Tercüman gazetesi manşetinde “Kerkük’te ordu durumu hâkim oldu”, alt manşetinde “Irak’ta durum şimdilik sakin gözüküyor. İsyan hadiselerini tetkik için bir heyet Kerkük’e gitti. Askeri birlikler hazır ol vaziyetinde bekliyor” ifadelerini kullanmıştır. Haberin içeriğinde ise Irak’ta olağan üstü hal olduğu ve orduda izinlerin kaldırıldığı, General Kasım’ın olaylarla bizzat alakadar olduğu, hadiselerin incelenmesi için Irak hükümeti tarafından Kerkük’e bir heyet gönderildiği yazılmıştır473. 21 Temmuz’da Irak ordusunun komünist odaklara karşı faaliyetinden bahseden bir diğer gazete de Cumhuriyet gazetesi olmuştur. Gazete manşette “Irak’ta kızıllara karşı harekete geçiliyor” alt manşette “Komünistlerin, Türklere ağır zayiat verdikleri Kerkük havalisinde hükümet kuvvetlerinin vaziyete hâkim oldukları bildiriliyor” ifadelerine geniş yer ayırmıştır. Gazete haberin içeriğinde bölgedeki İngiliz ajanları tarafından Londra’ya gönderilen raporlardan alıntı yaparak, komünistlerin Irak’ta iktidarı ele geçirmek için Türkiye’nin Batı saflarında bulunmasından dolayı Türklerden meskûn Kerkük bölgesini hedef seçtiklerini dile getirmiştir. Bu raporlardan edinilen diğer bir bilgi de Başbakan General Kasım’ın orduyu komünistlere karşı her an harekete
471 Yeni İstanbul Gazetesi, 20 Temmuz 1959, s. 1.
472 Tercüman Gazetesi, 20 Temmuz 1959, s. 1.
geçirebileceği yönündedir474. 21 Temmuz’da olaylara yer ayıran bir diğer gazete de Milliyet gazetesi olmuştur. Gazete manşette “Irak ordusuna hazır ol emri verildi” alt manşette “Hadiseler Nassıriye, Semava ve Necef’e de sirayet etti, Kasım kızıl isyanın bastırılması işiyle bizzat meşgul” ifadelerini kullanmıştır. Gazeteye göre Irak ordusuna hazır ol emri verilirken Kerkük’teki olaylar ile Kasım’ın bizzat kendi ilgilendiği yönündedir475. Kasım’ın Kerkük hadiseleri karşısında almış olduğu tedbirlerden birisi 22 Temmuz tarihinde Yeni Sabah gazetesi tarafından duyurulmuştur. Gazete manşetinde “Irak Hava kuvvetleri isyan bölgesini bombardıman etti” başlığını kullanmıştır. Haberin içeriğinde ise Irak hava kuvvetlerinin Kerkük’te isyan patlak verdiğinde ayaklanan askeri garnizonların bombardıman edildiği ve isyanın tamamen bastırıldığı aktarılmıştır476. Irak hükümeti ayaklanmaların sona erdiğinin kesin olarak 22 Temmuz tarihinde bildirmiştir. 23 Temmuz’da bunu haberleştiren Vatan gazetesi, manşetinden “Irak hükümeti Kerkük’teki ayaklanmanın sona erdiğini bildirdi” ifadelerini kullanmıştır. Gazete haberin içeriğinde ise 22 Temmuz tarihinde Irak hükümeti tarafından yayınlanan tebliği kaynak göstererek, Kerkük’te bir haftadan beri devam eden ayaklanmanın sona erdirildiğini, hükümet memurlarının ayaklanma bölgesinde tahkikat yaptıklarını aktarmıştır477. 23 Temmuz tarihinde Irak hükümetinin tebliğine yer veren bir değer gazete de Milliyet gazetesi olmuştur. Gazete alt manşetten “Bazı kaynaklar çarpışmanın devam ettiğini bildirirken diğerleri Bağdat’ın hâkim olduğunu söylüyor” ifadelerini kullanarak çatışmaların kesin olarak bittiğinden emin olmamıştır. Haberin içeriğinde ise gazete Kerkük’te olayların devam ettiğine dair herhangi bir kaynaktan alınmış bilgi yayınlamazken Kerkük’ten Türkiye’ye gelen 5 kişinin olayların son bulduğuna ve her şeyin normale döndüğüne dair demeçlerini okuyucularına sunmuştur478. 24 Temmuz tarihinde Başbakan General Kasım Türkmenlere bazı teminatlar vermiştir. Milliyet gazetesi 25 Temmuz tarihinde bu olayı “General Kasım Kerküklülere teminat verirken üzüntüden ağladı” başlığı ile duyurmuştur. Haberin içeriğinde ise 24 Temmuz günü Kasım’ı ziyaret eden elli kişilik Türkmen heyetine yaptığı konuşmaya değinilmiştir. Kasım Türkmenlere hitaben Kerkük’e dönün huzur ve asayiş temin edilmiştir. Uğradığınız zarar da iki misli temin
474 Cumhuriyet Gazetesi, 21 Temmuz 1959, s. 1.
475 Milliyet Gazetesi, 21 Temmuz 1959, s. 1.
476 Yeni Sabah Gazetesi, 22 Temmuz 1959, s. 1.
477 Vatan Gazetesi, 23 Temmuz 1959, s. 1.
edilecektir demiştir479. 25 Temmuz tarihinde, bir gün evvel Türkmenlere verilen teminat Türkiye hükümetine verilmiştir. 26 Temmuz’da bu duruma değinen Tercüman gazetesi alt manşetten, “Irak hükümeti, hariciyemize üzüntüsünü bildirerek bu olayların tekerrür etmeyeceğine dair teminat verdi” ifadelerini kullanmıştır. Haberin içeriğinde de mütecavizlerin yakalanıp tevkif edildiği bildirilmiştir480. Irak’ta Kasım’ın komünistlere karşı atılan adımların duyurulmasında 29 Temmuz’da Cumhuriyet gazetesi geniş yer ayırmıştır. Gazete manşetten “Irak’ta komünistlere karşı harekete geçiliyor”, alt manşetten “Komünist temayüllü Cumhuriyeti Koruma Komitelerinin faaliyetleri dün resmen durduruldu” ifadelerini kullanmıştır. Haberin içeriğinde ise Bolşeviklerin Kerküklü Türkmenlere aleyhine yürütmüş oldukları faaliyetten bahsederken, Bağdat basınının Kerküklü Türkmenleri övdüğü bahsedilmiştir481. Başbakan General Kasım açıklamalarına 29 Temmuz günü de devam etmiştir. 30 Temmuz’da Kasım’ın açıklamalarına değinen Tercüman gazetesi, manşetinden “General Kasım Kerkük faciasını büyük bir nefretle takbih etti”, alt manşetinden “Iraklı lider, Kerkük Türklerine vaki tecavüzü vahşiyane, alçakça hareket, diye vasıflandırdı. Irak Başvekili hadiseler sırasında çekilmiş olan fotoğrafları cebinden çıkartıp gazetecilere gösterdi” ifadelerini kullanmıştır. Haberin içeriğinde ise Kasım’ın açıklamalarına yer verilmiştir. Kasım, Bağdat’ta yapılan basın toplantısında, Kerkük katliamını tertipleyenleri kınayarak 14 Temmuz günü Kerkük’te meydana gelen olayların Bağdat, Semava, Nasiye ve diğer şehirlerde de yapılmak istediğini bildirdi482. Manşet: Kasım Kerkük’teki katliamı takbih etti. Alt Manşet: Başbakan, Bazı askerler bu katliama katılmış dedi483. 30 Temmuz tarihinde Başbakan General Kasım’ın açıklamalarına değinen bir diğer gazete de Milliyet gazetesi olmuştur. Gazete manşetinde “Kasım Kerkük Katliamını açıkladı”, alt manşetinde “Irak Başvekili, bu tarihin en şeni hareketidir dedi” ifadelerini kullanmıştır. Haberin içeriğinde ise gazete Kasım’ın açıklamalarına değinmiş, Kasım açıklamalarında, Kerkük Türkmenlerinin vahşice katledildiğini, bunu ispat içinde elinde katliam günlerinde çekilmiş birçok fotoğraf olduğunu dile getirmiştir. Kasım ayrıca Kerkük’te katledilen Türklerin evlerinin önceden belirlendiğini ve bunların tek tek evlerinden toplanarak katledildiğini de aktarmıştır484. 30 Temmuz’da Kasım’ın
479 Milliyet Gazetesi, 25 Temmuz 1959, s. 1.
480 Tercüman Gazetesi, 26 Temmuz 1959, s. 1.
481 Cumhuriyet Gazetesi, 29 Temmuz 1959, s. 1.
482 Tercüman Gazetesi, 30 Temmuz 1959, s. 1.
483 Vatan Gazetesi, 30 Temmuz 1959, s. 1.
açıklamalarına Hürriyet gazetesi tarafından da değinilmiştir. Gazete manşetten “Kerkük faciası, Kasım hadiseleri ayıpladı”, alt manşetten “Irak Başvekili Kasım dünkü basın toplantısında kızılların Türklere yaptığı mezalimi dünyanın en alçakça bir cinayeti olarak vasıflandırdı” cümlelerini kullanmıştır. Haberin içeriğinde de Kasım’ın Kerkük hadiselerini cinayet olarak vasıflandırması ve böyle bir şeyi faşistlerin bile gerçekleştirmeyeceği yönündeki açıklamalarına değinilmiştir485. Ulus gazetesi de 29 Temmuz tarihli Kasım’ın açıklamalarına değinmiş, 30 Temmuz’da gazete manşet olarak “Kasım, Kerkük Katliamı alçakça cinayettir dedi” ifadesine yer vermiştir. Gazete haberin içeriğinde ise Irak Başbakanı Kasım’ın Kerkük hadiselerinde namus ve ırza saldırıların da olduğu yönündeki açıklamalarını ön plana çıkartmıştır486. Irak Başbakanı General Kasım, Kerkük’teki hadiselere 30 Temmuz tarihli açıklamasında da değinmiştir. 31 Temmuz’da Cumhuriyet gazetesi Kasım’ın açıklamalarına yer vererek, “Kasım teminat veriyor” başlığını kullanmıştır. Haberin içeriğinde ise Kasım’ın yeni ayaklanmalara fırsat verilmeyeceği ve bazı gazeteleri Batı aleyhtarlığını terk etmesi gerektiği yönündeki açıklamalarına değinilmiştir487. 2 Ağustos tarihinde Kasım’ın açıklamalarının Irak’taki Türkmen halka yansımalarını ele alan gazete manşet olarak “Kasım’ın teminatı sevinç uyandırdı” ifadelerini kullanmıştır. Gazete haberin içeriğinde Kasım’ın vermiş olduğu bu teminatın halk arasında sevince yol açtığı vurgulanmış ve bunu kutlamak için Irak halkının sabahlara kadar sokaklarda şenlikler yaparak komünistler aleyhinde sloganlar attıklarını dile getirmiştir488. Başbakan General Kasım açıklamalarına 5 Ağustos günü de Kerküklü Türkmenlerden oluşan bir heyeti ağırlamak sureti ile devam etmiştir. Habere değinen Yeni Sabah gazetesi, alt başlık olarak “Başvekil, 61 sanığın yargılanmakta olduğunu Türklere açıkladı” ifadelerini kullanmıştır. Haberin içeriğinde ise Kasım’ın Kerkük’te kurulan özel mahkeme de 61 kişinin Kerkük cinayetleri ile ilgili yargılandığı ve bunların en ağır şekilde cezalandırılacağı yönündeki açıklamaları vardır489. 6 Ağustos’ta Bağdat radyosunun yeni stüdyo açılışında konuşan General Kasım, Kerkük hadiselerine değinmiştir. Yeni Sabah gazetesi 7 Ağustos tarihinde bu olaya değinerek manşetine “General Kasım Türkleri koruyacağım dedi” ifadesini atmıştır. Haberin içeriğinde ise Kasım’ın açıklamaları ile devam edilmiş, Kasım açıklamalarında, Türklerin sabrına hayran
485 Hürriyet Gazetesi, 30 Temmuz 1959, s. 1.
486 Ulus Gazetesi, 30 Temmuz 1959, s. 1.
487 Cumhuriyet Gazetesi, 31 Temmuz 1959, s. 1.
488 Ulus Gazetesi, 2 Ağustos 1959, s. 1.
olduğunu ve onları her vakit koruyacağını söylemiştir490. 14 Ağustos tarihinde haber ajanslarına Kerkük hadiselerini incelenmesi üzere gönderilen heyetin incelemelerini sona erdirdiği yansımıştır. Haberi Türk medyasında dillendiren gazetelerden birisi olan Milliyet gazetesi, “Kerkük hadiseleri tahkikatı bitti” başlığını kullanmıştır. Haberin içeriğinde ise hazırlanan raporun Başbakan General Kasım’a sunulacağı söylenmiştir. Aynı haber de Kasım’ın 13 Ağustos’ta Kerkük hadiselerini İşçi sendikaları temsilcilerine anlattığı da dillendirilmiştir. Alt Manşet: Hazırlanan rapor başvekâlete verildi. Kasım işçilere katliamın iç yüzünü anlattı491.