Kentsel planlama ve yönetim 34

Kapılı yerleşmelerin etkileri geniş kentsel çevreyedir. Bu terim kentsel planlama ve yönetim terimlerinde de görülmektedir. Bunlar hizmet konusunu, yolların doğasını, genel kentsel koruma, kamusal güvenliğin fonksiyonunu ve özel ev sahipliliğini, derneklerin rolünü ortaya atmaktadır (Landman 2000b).

2.5.8.1. Kentsel alanların bakımı

Kapılı yerleşmeler koruma konusuna da değinmektedir. Buna da bağlı olarak tüm konu, kamusala karşı özel mekân olmaktadır. Normal koşullarda yerel otorite ya da yönetimin sorumlulukları kentsel alandaki yolların bakımı, kalitesini arttırmak ve sokak lambaları vb… Kapalı sokaklar, kamusal mekânda kalıyorsa onlara erişim yasal olarak yasaklanmadıysa bu durumda yönetim halen yol bakımı vb… hizmetlerden sorumludur. Bu da bu alanlara hem bakım personelinin ve hem araçlarının erişimi açısından problemlere yol açmaktadır. Teksas’ta kamusal politikalara göre mahalle sakinleri, eğer mahallelerindeki sokakları, yaya yolları ve parklarını özelleştirmeye razı iseler mahallelerini kapılı yapmaya izin vermektedir. Kamusal temsilcilerinin uzun süre kamusal erişimi yoksa mahalle tüm onarımlardan vb... hizmetlerden sorumludur. Buna ek olarak mahallenin aktif ev sahipleri derneği olması gerekmektedir. Bu dernek, sokakların vb… mekânların mülkiyetini üstlenecektir. Ana tema, bir mahallenin bu tür onarımları nasıl mükemmel ve adamakıllı sürdürebileceğini görülmesidir. Kapılı yerleşmeler Teksas’ta nispeten yeni bir olaydır ve kapıların kullanışı yaygın olarak artmaya başlamıştır. (Evan 2000 aktaran Landman 2000b ) Özel ve kamusal arasındaki çizgi belirsizdir ve yasal karışma tartışmalara açıktır. Baskı altında olan Amerika’daki yerel yönetimli bir düzine şehir, kentsel problemlerle bunalmıştır, özel destekli “Business-İmprovement- District” (BİDS) belirttiğine göre: Belediye, yönetim görevlerinin birçoğunu üstlenmektedir (Lagerfeld 1998). Kentsel yenileme ve iyileştirme terimleri için bu pozitif bir basamak olacaktır. Ama uzun dönemde bu kuruluşlar vergi azaltması talebine başlarsa ne olacaktır? Kapıcı ya da güvenlikçisi olan apartman binalarından farklıdır. Kapılı yerleşmeler insanları kamusal alan olan örneğin yaya yolları ve

sokaklardan dışlamaktadır (Blakely ve Snyder 1997b). Kapılı yerleşme fenomeni, özel-kamusal mekân tartışmalarının yeniden canlanmasına katkıda bulunur.

Webster ‘e göre ( 1999) bu tartışma çeşitli vurgularla yeryüzüne çıkmıştır:

“Vatandaşların yararı ve hizmetinin temin edilmesinde kamusala karşı özel; planlamaya karşı piyasa; verimliliğe karşı hizmet dağılımında eşitlilik; özel mekânlara karşı paylaşımlı mekânlar; yerel mahalle bağlılığa karşı parçalı, sosyal bağlılık; çok küçük seviyede yönetime karşı belediye yönetimi; oybirliğiyle yönetime karşı zorla yönetim”.

Bu bağlamda, kapılı yerleşmeler kamusal mekânları özelleştirme ve yerel yönetimlerin geleneksel rollerini ikamet edenlerin kuruluşlarına çeviren mekanizması haline gelebilir (Landman 2000b ).

2.5.8.2. Yerel yönetimlerin ve ikamet edenlerin derneklerinin rolleri

Birçok durumda yerel yönetimlerin geleneksel rolleri, sürekli olarak büyüyen özel küçük yönetimler biçimleriyle tehdit edilmektedir. Özel konut yerleşimleri örneğin ev sahipleri birliği, perakende satış yerleşmeleri (eğlence kompleksi içeren) ve sanayi yerleşmeleri (sanayi parkları içeren ) hepsi özel belediye yönetimi biçimine girmektedir. Bunların hepsi vatandaş yararı (koruma, temizlik, çevresel gelişme, vb…) özel olarak zorla toplanan birkaç çeşit ödeneklerle sağlanır. Özel bireyler anlaşma düzenlemelerini seçerek, hiçbir yerde tahminen daha iyisi elde edilmemiş belediyesel ihtiyaçlarının sağlanmasını garanti ettiğini göstermektedirler. Birçok durumda ikamet edenlerin kapılı yerleşmelerin müşterisi olması durumunu, belediyeye ait ihtiyaçları için özel sağlayıcılarla anlaşma yapmayı yerel yönetimle yapmaya tercih ettikleri belirtilmiştir (Webster 1999). Postmodernizmin sloganı olan ama kentsel gelişmede ‘Bırakın Yapsınlar’ ‘Laissez-Faire’ tutumunu ima etmektir. )

Reville ve Wilson (1999) şu konuda dikkat çekmektedir: Geleneksel şehir mahallelerinde daha güçlü, iyi organize olmuş gruplar kendi kaynaklarını kullanarak kent hayatını herkes için geliştirirler. Eğer suç bir konuysa bu gruplar, endişelerini polis merkezlerine, polis memurlarına ve kamusal mahkemelere bildirirler.

- 36 -

Değişiklikler toplumun tamamındaki yararı arttırır. Bununla birlikte onlara göre mahallelerin özelleştirilmesi, kapılı yerleşmeler olarak meydana gelir bu da bu ideallerini engeller. Bu tür sitede yaşayan vatandaşla yapılan konuşma sonucunda burada yaşayanların bakış açısı olarak verilen söylemden, problemler ve konular içeriden mi ya da dışarıdan mı ortaya çıkmaktadır. Bu açıdan ikamet edenler kendi mahalleleri için telaşlanarak şehrin geri kalanından ayrılacak ve dışlanacaktır. Kapılı yerleşmeler, ikamet edenlerin güçlü dernekleriyle potansiyel güçlü özel yönetimler kurmaya devam etmektedir. Böylece geleneksel duyarlılıkta yerel yönetimin varlığını tehdit edilebilecektir. Kapılı yerleşmelerin en önemli özelliği kapıları değildir ama ona gerekli olan idari sistemin altını çizmektedir. Kapılı yerleşmeler kendilerini yöneten ev sahiplerinin derneğiyle yönetilmektedir ( Landman 2000b). Bu gelişmelerin çoğunda ortak alanlar özelleştirilmiştir. Her mülkiyet sahipleri, kapıların içerdiği sokakların, yaya yollarının ve diğer ortak faaliyetlerin yasal paylaşımcısı olarak tüm ev sahibi arkadaşlarıyla paylaşmaktadır. Seçilmiş kurul bu ortak mülkiyetleri kontrol eder, bakımını yapar ve her ev sözleşme, koşullar ve sınırlamalarla kurula gelebilir (Blakely ve Snyder 1997). Özel ev sahipleri derneğinin koruma altında bir yerleşmede yaşamak ek bedeller gerektirmektedir. İkamet edenlerin büyük miktarda; örneğin dernek aidatları, buna ek olarak yerel vergileri ödemesi gerekmektedir ve aynı zamanda bu derneklerin şiddetli düzenleyicilerden dolayı özgürlüklerinden feragat etmeleri lazımdır (Lagerfeld 1998). Sonuçları problemli olabilir. Bu kuruluş ne harekete geçirse de ne de talep etmese de kendi kontrol yapısını sorgulamaya başlayabilir. Böylece yerel vergileri ödemeyi reddedebilirler.