Kendini Sorgulama (Self Questioning)

Öğretmenler, öğrencilerini kendi öğrenme yaşantıları hakkında sorular sormaya yönlendirmelidirler. Kendini sorgulama stratejisi, bireyin kendi öğrenmesine ve anladıklarına ilişkin kontrol yaptığı, kendi öğrenmesi ve öğrenme sürecine ilişkin bir farkındalık kazanmasını sağlayan bir süreçtir. Birey kendini sorgularken aslında önceki bilgileriyle yeni öğrendiklerini karşılaştırır, ön bilgilerini harekete geçirir, kendisinin konuyu anlamasında eksik olan tarafları görür hatta kendi zayıf ve güçlü yönlerini görür ve bunları en iyi nasıl tamamlayabileceğini düşünür. Bir görevi yerine getirirken izlediği adımları ve kullandığı yöntemleri ve bunların ona faydası ya da zararını görür, değerlendirir. Haller ve diğerleri (1988), kendini sorgulamanın en etkili izleme ve düzenleme stratejisi olduğunu belirtmektedir (Akt. King, 1991: 332).

Wilson ve Jan (1993: 76-77), deneyimle birlikte, öğrencilerin soruları kendi öğrenmelerini geliştirmek için içselleştireceklerini belirtmekte ve öğretmenlere yansıtıcı ve biliş ötesini içeren kendini sorgulamaya ilişkin bazı örnekler önermektedirler. Bunlar;

Yönlendirme

• Seçtiğim konu nedir? • Bu görev neyi içeriyor?

• Bu konu hakkında ne biliyorum? • Neyi öğrenmem gerekir?

İhtiyaçları ve Yaklaşımları Tespit Etme

• Bu görevi tamamlamak için neye ihtiyacım var? • İlk olarak ne yapmam gerekiyor?

• Bu ne kadar süre alacak? • Kullanacağım kaynaklar neler? • Bilgiyi nasıl bulacağım? • Bilgiyi nasıl kaydedeceğim? • Bilgiyi nasıl sunacağım?

• Sorulara bazı cevaplar bulamazsam ne yapacağım? Süreci İzleme

• Fikirlerim nasıl değişti?

• Yapmış olduğumu anlıyor muyum? • Sonra ne yapmam gerekir?

• İhtiyacım olan tüm bilgilere sahip miyim? • Soruyu anlayabildim mi?

• Süreci anlayabildim mi?

Ayrıca öğretmenler de sordukları soru tipleri ile öğrencilerin bir görevde kullandıkları stratejileri ifade etmelerini ve yansıtmalarını sağlayabilirler. Örneğin;

• Bunu nasıl yaptın?

• Bunu yaptığında ne düşünüyordun? • Bu metodu/yaklaşımı niçin seçtin?

• Bu görevde kullandığın tüm adımları açıklayabilir misin? • Bunu yeniden yapsaydın farklı olarak ne yapardın? Niçin?

Öğrenciler kendini sorgulayarak gerçekte hem düşünme becerilerini geliştirir hem de kendilerini daha kolay yansıtırlar. Sorgulama stratejisinin tek başına kullanılmasındansa bir öğrenme içeriğiyle kullanılmasının daha etkili olacağı düşünülmektedir. Çoğu işbirlikli öğrenme gruplarında her bir öğrenen kendi düzeyine göre katılımda bulunur, böylece işbirlikli grubun ulaştığı anlama ve başarı derecesini bireysel olarak bir grup üyesinin yakalaması mümkün olamaz (King, 1991: 333).

2.6.5. Anlaşmalı Öğrenme (Negotiated Learning)

Anlaşmalı öğrenme, öğrencilerin öğretme-öğrenme sürecinde verilecek kararlara katılımıyla gerçekleşir. Öğrenciler kendi öğrenmeleri hakkında öğretmenin rehberliğinde kararlar alırlar. Bu anlaşma, öğrencilerin ne öğrenecekleri, nasıl ve ne zaman öğrenecekleri gibi artan biçimlerde meydana gelen bir süreçtir. Anlaşma yapan taraflar, duruma, öğrencinin ve konunun yapısına göre değişebilir niteliktedir.

Anlaşmaya taraf olanlar açısından bakıldığında anlaşma şu şekillerde meydana gelebilir: (a) Öğretmen ve tüm sınıf arasında anlaşma yapılabilir. Bu genellikle eğitim- öğretim yılının başında yapılır. (b) Sınıfta oluşturulan gruplar arasında anlaşma yapılabilir. Bu anlaşma türü gruplar arası ilişkileri belirler. (c) Bireysel olarak tek öğrenci ile öğretmen arasında anlaşma yapılabilir. Bu ise genellikle öğrencinin bireysel çalışmalarını en iyi şekilde tamamlaması için yapılır. Sınıfın dışında ayrıca öğretmen de kendi meslektaşlarıyla anlaşma yapabilir. Bu ise öğretmenin mesleki gelişiminin

devamlılığını sağlamaktadır. Anlaşma yapılacak duruma karar vermede ise şu adımlar izlenir (Wilson ve Jan, 1993: 59-60):

1. Anlaşılacak konuyu tanımlamak ve sunmak. 2. Öncelikli konuları sınıfça değerlendirmek.

3. Öğrencileri tartışmada çift olarak çalışmaya teşvik etmek ve uygun çözüme karar vermek.

4. Her bir grubun hazırladığı kararlar listesini tüm sınıfla paylaşmak.

5. Bu kararların her birini tartışmak ve tüm önerileri değerlendirdikten sonra çözüme karar vermek.

Bu anlaşmalar sırasında anlaşmayı yapan taraflar arasında bir kontrat hazırlanır. Kontratlarda öğrenciden veya öğretmenden beklenilenler, öğrenme-öğretme sürecine ilişkin kararlar, öğrencilerde geliştirilecek becerileri kazandıran görevler ve kuralları gibi sayısız konu yer alabilir.

Anlaşmalı öğrenme, öğrencilerin bağımsız öğrenenler olarak, kendi öğrenmelerinin sorumluluğunu almalarını, kendilerini değerlendirmelerini sağladığı gibi grupla çalışma, işbirliği yapma, aktif dinleme, sorgulama, eleştirel düşünme gibi bazı becerileri de kazandırır.

2.6.6. Kendini Değerlendirme (Self Assesment)

Kendini değerlendirme, yansıtıcı düşünme becerilerinin geliştirilmesinde anahtar kavramlardan biridir. Çünkü birey kendini değerlendirirken, aslında kendine yönelik sorular sormakta, kendinin ve diğer arkadaşlarının nasıl öğrendiklerini anlamaya çalışmakta, kendinin zayıf ve güçlü yönlerinin farkında olarak bir işi nasıl yapabileceğine karar vermektedir. Kendini değerlendirebilen öğrenciler, amaçlar oluşturabilir, bu amaçlara nasıl ulaştığını izleyebilir ve elde ettiği sonucu değerlendirebilir, eksiklerini görebilir buna uygun çözüm yolları düşünebilirler. Kendini değerlendirme, biliş ötesi bilgi ve stratejileri içinde barındırır. Biliş ötesi stratejiler temelde üç öğeye sahiptir:

• Planlama; konuyla ilgili dersin sonunda ne öğrenmiş olmak istediğine karar verme.

• Kendini izleme; ders sırasında yaptığı eylemlerde kendinin nasıl öğrendiğini kontrol etme.

• Kendini değerlendirme; sonuçta ve kendini izleme neticesinde elde ettiklerini değerlendirme, zayıf ve güçlü yönlerini görme.

Öğrencilere kendilerini ve arkadaşlarını değerlendirebilecek ortamlar sağlanmalıdır. Yansıtıcı düşünme stratejilerinde özellikle de sorgulama ve kendini sorgulama burada destek olarak kullanılabilmektedir. Öğretmenler öğrencilerin kendilerini nasıl değerlendireceklerini modelleyebilir, örnek uygulamalar yapabilirler. Bu sayede öğrenciler kendilerini daha rahat değerlendirebileceklerdir. Öğrenciler kendilerini değerlendirirken şu ilkelere uymalıdırlar (Hancock ve Settle, 1990):

• Kendi öğrenme ve gelişiminden sorumluluk duyma.

• Kendini değerlendirirken dürüst ve gerçekçi olma. Ara sıra öğretmen, aile ya da arkadaşları ile kendine ilişkin görüşleri üzerinde konuşma.

• Kendi davranışlarını iyi öğrenci özellikleri ile karşılaştırma.

• Kendini değerlendirmeye başlamadan önce, buna kendini hazırlama ve uygun bir değerlendirme yapısı (değerlendirme araçları, zaman çizelgesi, değerlendirmeyi kaydetme biçimi v.b.) oluşturma (Akt. Ünver, 2003: 30).

Wilson ve Jan (1993: 78-79), Öğretmenlerin öğrencilerinin kendilerini değerlendirmeleri veya yansıtmaları için çeşitli sorularla onlara yol göstermeleri gerektiğini belirterek, öğretmenlere, öğrencilerin belli süreçlere ya da öğrenme durumlarına odaklanmalarını sağlayacak bazı soru biçimleri önermişlerdir. Bunlar:

1. Öğrenme durumu hakkındaki sorular: “Öğrenmemi engelleyen ya da yardım eden nedir?”, “En iyi ne zaman öğrenirim?”, ……hakkında öğrenmek için kendime nasıl yardım edebilirim?

2. Öğrenme süreci hakkındaki sorular: “Eğer bunu bir diğerine öğretmem gerekirse nasıl öğreteceğim?”, “…….nasıl öğrendim?”, “…..tekrar yapmam gerekse ne yapmam gerekir? Niçin?”

3. Grup süreci hakkındaki sorular: “Grubum niçin iyi çalışıyor?”, “Grubuma nasıl yardım edeceğim?”, “Grubumu nasıl geliştireceğim?”

4. Sorular hakkındaki sorular: “İnsanlar niçin soru sorar?”, “Hangi tip sorular bana yardımcı olur?”, “Kolay/zor soru nedir?”, “Öğretmen bana sorular sorduğunda nasıl hissediyorum?”

5. Belirli konulardaki sorular: Yazma; “Birinin imlaya dikkat etmesini ne sağlar?”, Okuma; “Okumama ne yardım eder?”, Matematik; “Kesirler hakkında kafamı karıştıran nedir?”, Bilim; “Gazlar hakkında ne öğrendim?”