Kelime Farklılıkları

Mecmua metninin divanla karşılaştırılması sırasında en çok karşımıza çıkan durum kelime farklılıklarıdır. Mecmuada divandan farklı yazılmış bu kelimeler, bazen divandaki kelimeyle aynı anlama sahip olmakla beraber genellikle beytin anlam bütünlüğüne, aruz kalıbına, redif ve kâfiyeye uymamaktadır. Bu nedenle,

anlam bütünlüğünü bozmayan, aruz kalıbına, redif ve kâfiyeye uyan mecmuadaki kelimeler değiştirilmemiş; anlam bütünlüğünü bozan, aruz kalıbına, redif ve kâfiyeye uymayan kelimeler için divandaki kelimeler tercih edilmiştir.

İnceleme yaptığımız 93a-110b varakları arasındaki kelime farklılıklarının tamamı dipnotlarda gösterilmiş olmakla beraber, tezimizin bu kısmında mecmuadaki ilk 20 gazelde bulunan kelime farklılıkları gösterilmiştir:

Çekilür ķāfile-i ˘ömr diyār-ı ˘ademe

Nāle-i cān u dil ol ķāfileye bang-ı ceres (G. 1/3)

Mecmua metninde “dal” olarak geçen kelime, divanda “dil” şeklindedir. Günümüz Türkçesine uygunluğu sebebiyle divandaki kelime tercih edilmiştir.

˘Işķ-ı Leylā ile bir āteş-i sūzān idi Ķays

Bilmeyüp dirdi görenler neye ˘üryān idi Ķays (G. 2/1) Mecmuada “idi” olan kelime, divan metninde “iki” şeklindedir.

Yaģyā ĥaberin meygede-i ˘ışķda aldum

Her yerde bulunmaz didiler bāde-i bí-˘ışķ (G. 3/5)

Mecmuada “bí-˘ışķ” şeklinde olan kelime, divan metninde “bí-ġışş” şeklindedir.

Boyunca serv-i nāzum zülf-i müşkinin dırāz itmiş Meger pā-būsına ˘uşşaķ olan dilleri niśār itmiş (G. 4/1)

Mecmuadaki “˘uşşaķ” kelimesi, divanda “müştāķ”, “niśār” ise “niyāz” şeklindedir.

Cefālar cevrler kim eylemişdi Ķaysa Leylāsı

Mecmuadaki “sitemkārum” kelimesi, divanda “cefākārum” şeklindedir. “diye” kelimesi ise divanda “dirdi” şeklindedir.

Teeśśür gördüm ey Yaģyā gice şem˘-i şeb-ārāda Yanarken var ise pervāne āh cānıñ zār itmiş (G. 4/4)

Mecmuada “āh cānıñ zār” olan kelime grubu, divanda “āh-ı cān-güdāz” tamlaması şeklindedir.

Göstermedi ruĥun bize ol ġonce bir zamān Ŝoñra açıldı vechini bildik ki al imiş (G. 5/3)

Divanda “al imiş” şeklindeki kelime, mecmuada “anmış” şeklindedir. Anlam bütünlüğü bakımından divandaki kelime tercih edilmiştir.

Hemān ˘ālemde bí-nām ü nişān ol

Budur ˘ālemde Yaģyā saña maĥlaŝ (G. 6/5)

Mecmuadaki “˘ālemde” kelimesi, divanda “dünyada” şeklindedir.

Ġonceyi vaŝf eylese Yaģyā dehānuñdur murād

Sünbül-i ĥoş-būyı medģ eylerse būyuñdur ġaraż (G. 7/4) Mecmuada “būyuñdur” şeklindeki kelime, divanda “mūyuñdur” şeklindedir.

Rūy-ı dilber al kāġıd ˘anberín mū anda ĥaš

Sāyesi müjgānınuñ i˘rāb beñlerdür nuķaš (G. 8/1) Mecmuadaki “kāġıd” kelimesi, divanda “kāġaż” şeklindedir.

˘Iyşdan bí-behreyüz źevķ u ŝafādan bí-naŝīb

Çünki geldük ˘āleme itsek ne biz bir pāre ģažž (G. 9/3) Mecmuadaki “biz” kelimesi, divanda “var” şeklindedir.

Baġrınuñ yaġın eritdi ŝubģa dek aķıtdı dem˘

Yār öñünde çoķ tenezzül eyledi dün gice şem˘ (G. 10/1)

Divandaki “yaġın” kelimesi, mecmuada “yārin” şeklindedir. Anlam bütünlüğünü sağlaması bakımından divandaki kelime tercih edilmiştir.

Eşk-i díde cūy güller dāġ gülbinler elif

˘Āşıķ olmışdur benüm gibi meger kim serve bāġ (G.11/2) Mecmuadaki “kim serve” kelimeleri, divanda “bir sebze” şeklindedir.

Lāleyi ĥayli períşān-ģāl gördüm bāġda

Eylemiş sevdā-yı ĥālüñ anı muģtelü’d-dimāġ (G. 11/4) Mecmuadaki “ĥālüñ” kelimesi, divanda “zülfüñ” şeklindedir.

˘Ārıż-ı zíbāña virmiş ĥašš-ı miskínüñ şeref

˘Āşıķ-ı miskíniñüñ ārāmı oldı ber-šaraf (G. 12/1)

Mecmuadaki “miskínüñ” kelimesi, divanda “müşgínün” şeklindedir.

Sen ķarín-i şem˘-i meclis ben ģabíbümden ıraķ Bir midür pervāne-sūz-ı vaŝlla sūz-ı firāķ (G. 13/1)

Divandaki “şem˘” kelimesi, mecmuada “bezm” şeklindedir. Anlam bütünlüğünü sağlaması bakımından divandaki kelime tercih edilmiştir.

Biñ cāna virmese n’ola bir būsesini yār

Az olıcaķ metā˘ olur anuñ bahāsı çoķ (G. 14/3)

Divandaki “virmese” kelimesi, mecmuada “virse” şeklindedir. Anlam bütünlüğünü sağlaması ve aruz kalıbına uyması bakımından divandaki kelime tercih edilmiştir.

Bir gün esrār-ı maģabbet ide Yaģyā teˇśīr

Gün gibi ˘ālemi göstermez ola ĥayret-i ˘ışķ (G. 15/4)

Divandaki “Gün gibi” kelimesi, mecmuada “Gözüne” şeklindedir. Anlam bütünlüğünü sağlaması ve aruz kalıbına uyması bakımından divandaki kelime tercih edilmiştir.

Dilde deryā-yı maģabbet mevc-ĥíz olup yine Oldı peydā ķašre-i nā-çízde ˘ummān-ı ˘ışk (G. 16/2)

Divandaki “nā-çízde” kelimesi, mecmuada “nā-çízdür” şeklindedir. Anlam bütünlüğünü sağlaması bakımından divandaki kelime tercih edilmiştir.

Dilde ol šāķat mı var Yaģyā musaĥĥar olmaya

Ģükmüni icrāya āġāz idicek sulšān-ı ˘ışķ (G. 16/5)

“Ģükmüni” kelimesi, mecmuada “Ģkmeti” şeklindedir. Anlam bütünlüğünü sağlaması bakımından divandaki kelime tercih edilmiştir.

Penāh olursa n’ola mihr ü māha sāye-i ˘ışķ

Bülend mertebedür mihrüñ ile sāye-i ˘ışķ (G. 17/1)

Mecmuadaki “sāye-i ˘ışķ” tamlaması, divanda “pāye-i ˘aşķ” şeklindedir.

Hezār şíri bu deştüñ zebūn-ı pençesidür Ne şír virdi ˘aceb šıfl-ı cāna dāye-i ˘ışķ (G. 17/2)

Divandaki “dāye-i ˘ışķ” tamlaması, mecmuada “vāye-i ˘ışķ” şeklindedir. Anlam bütünlüğünü sağlaması bakımından divandaki kelime tercih edilmiştir.

Egerçi mihrüñ ile šoldı źerre źerre vücūd

Divandaki “vāye-i ˘ışķ” tamlaması, mecmuada “dāye-i ˘ışķ” şeklindedir. Anlam bütünlüğünü sağlaması bakımından divandaki kelime tercih edilmiştir.

Özüñ ey dil yuķardan šutma çün bir māh-pāreñ yoķ

Šutalum çarĥ-i ašlas kendü olmuşsun sitāreñ yoķ (G. 18/1)

Mecmuadaki “šutma” kelimesi, divanda “ŝanma”; “çarĥ-i” kelimesi ise “cām-ı” şeklindedir.

Seni ˘ārifler ilzām itmesün ey sāķí-i ķahve

Ķo baĥś-ı cām u fincānı bilürsin ĥod idāreñ yoķ (G. 18/2)

“idāreñ” kelimesi mecmuada “āvāreñ” şeklindedir. Anlam bütünlüğünü sağlaması bakımından divandaki kelime tercih edilmiştir.

Hele emvāc-ı deryāyı ġam-ı dünyāyı görmezsin

Senüñ dervíş eginüñde egerçi ŝof u ĥāreñ yoķ (G. 18/3) Mecmuadaki “görmezsin” kelimesi divanda “bilmezsin” şeklindedir.

Ķays çekmiş derd-i ˘ışķı aña ben irişmedüm

Kime iķrār ideyin ģāl-i dili hem-derd yoķ (G. 19/2)

Mecmuadaki “ben” kelimesi divanda “da”; “iķrār” kelimesi ise “šaķrír” şeklindedir.

Göz yaşın Yaģyā dükendi ŝabra šāķat ķalmadı

Serv-i nāzum çıķ ŝalın kūyuñda gil yoķ gerd yoķ (G. 19/5) Mecmuadaki “ŝabra” kelimesi divanda “āha” şeklindedir.

Dizilse yanına tāze civānlar tāze ˘āşıķlar

Divandaki “Dizilse” kelimesi, mecmuada “Dirlerse” şeklindedir. Anlam bütünlüğünü sağlaması bakımından divandaki kelime tercih edilmiştir.

İncelediğimiz sayfalar arasındaki gazellerde sayıca fazla olan bu kelime farklılıklarının temel nedeninin müstensihin dikkatsizliğinden kaynaklandığını düşünmekle beraber, mecmuanın divandan bu kadar kelime farkına sahip olmasının sebebini tam çözememiş bulunmaktayız. Mecmuadaki birkaç istisna hariç hemen her gazelde kelime farklılığının olduğunu görmekteyiz.