Kazancı Baba Türbesi:

Resim: 123 – 127

Ġnceleme Tarihi: Mart 2006, Ekim 2007, Nisan 2008

Yeri: Kalecik ilçe merkezinde, Ahi Kemal Mahallesi‟nde inĢa edilmiĢtir. Kalecik Kalesi‟nin doğuya bakan cephesinde yapılan Kazancı Baba Türbesi‟nin 500 m. güneyinde Horasan‟dan gelen ve NakĢibendî Tarikatı ġeyhi olan “Ali ġeyhoğlu” türbesi vardır.72

Mimari değeri olmayan Ahi ġeyhoğlu Türbesi‟nden baĢka, 200 m. kadar doğusunda Has Bey Camii bulunur. Türbede, Fatih Sultan Mehmet‟in, Tüfekçi baĢı ve Rufai ġeyhi olan Kazancı Baba yatmaktadır.73

Mimari: Kare planlı olan türbe, beden duvarları üzerine, pandantiflerle geçilen çokgen bir kasnağa oturmaktadır.

Kazancı Baba Türbesi, kare planlı olup, giriĢ kapısı doğudadır. Ana duvarlarda hiçbir pencere izi yoktur. Yalnız iç mekânın güney duvarından, dikdörtgen bir niĢle “dualık” denilen ve hemen hemen her türbede olan, bir kör pencere açılmıĢtır. Kare gövdeden çokgen kasnağa geçiĢ pandantiflerle sağlanmıĢtır. Oldukça yüksek bir ongen kasnak üzeri kiremit çatı ile örtülüdür.

Yapının aydınlanması ancak kubbe kasnağında bulunan yuvarlak kemerli oldukça küçük pencereler sayesinde olmaktadır. Yapının özgününde kubbe kasnağının her cephesinde birer adet sivri kemerli tuğladan pencereler vardır.74

Ancak mevcut yapıda sadece güney, kuzey ve doğu cephelerdekiler kalmıĢtır. Pencerelerde ahĢap Ģebekelerin kullanıldığı da kalıntı ve izlerden anlaĢılmaktadır. Ancak dıĢarıdan demir Ģebekelerle kaplanmıĢtır.

Çokgen kasnak, bir sıra taĢ, üç sıra tuğla, tekrar bir sıra taĢ, üç sıra tuğla dizisi Ģeklinde örülmüĢtür. Son tuğla dizisi kirpi saçakla nihayetlenir.

Kazancı Baba Türbesi‟ne açılan giriĢin solunda, zeminde oldukça küçük bir açıklık bulunur. YaklaĢık 50 x 50 cm. geniĢliğindeki bu açıklıktan mezar odasına

72 _{OK. M.K., 1974, 7.} 73 _{OK. M.K., 1974, 7.}

inilmektedir. Yapının gövde bölümünde, oldukça büyük taĢ ve tuğla ile yapılmıĢ bir sanduka yer alır. Sanduka, dar olan iç mekânı oldukça daraltmıĢtır.

Yapının batı cephesi günümüzde üst örtüye kadar toprakla kapanmıĢ durumdadır. Üst örtünün kasnak kısmı ile kiremit örtüsü bu cepheden açıkça izlenmektedir. Kubbe kasnağında bulunan iki adet pencereden biri bu cepheye açılmıĢtır. Pencerelerden diğeri ise güney cephededir.

Yapının kuzey cephesi için; duvar örgüsünden anlaĢıldığına göre, eskiden sundurmalı bir kısmın yıkılarak ortadan kalkmıĢ olması nedeniyle fazla bir Ģey söylenememektedir.75

Söz konusu duvarın önüne bugün, beton bir perde duvar çekilerek, bu sundurma izleri de tamamen yok edilmiĢtir.

Türbe meyilli bir alana yapıldığı için üç cepheden de sadece kasnağı ve kubbenin çatısı görülebilirken, güney cephesinden tamamı görülmektedir. Yapını aydınlatılması için tasarlanan, kuzey cephe ve doğu cephede de var olan yuvarlak pencere uygulaması bu cephede de tekrarlanmıĢtır. Pencereyi demir bir Ģebeke kapatmaktadır.

Yapının doğu cephesi aynı zamanda türbeye giriĢin sağlandığı cephedir. Doğu cephenin önüne sonradan yapıldığı anlaĢılan betonarme bir oda eklenmiĢtir. Bu odadan yuvarlak kemerli, çift kanatlı ahĢap bir kapıdan mezar odasına geçilmektedir. Bu ahĢap kapı, ceviz ağacından olup, geometrik motifli, kündekari tekniği ile yapılmıĢtır. Kapının iki kanadında çok kollu yıldızlardan oluĢan geometrik süsleme vardır. Bu ahĢap kapının süslemeleri, bugün yeĢil renkte yağlı boya ile boyanarak yok edilmiĢtir.

Malzeme ve Teknik: Yapı malzemesi olarak temelde ve duvarlarda moloz taĢ, kubbe kasnağında ise kesme taĢ ile tuğla birlikte kullanılmıĢtır. Yapı duvarlarında bağlayıcı malzeme olarak horasan harcı kullanılmıĢtır. Kubbede ise sadece tuğla malzeme vardır. Çatı alaturka kiremit kaplıdır. Türbe içeriden çimento harcı ile sıvanmıĢ üzeri badana yapılmıĢtır.

Süsleme: Kazancı Baba Türbesi‟nde, dıĢ cephede çokgen kasnaktaki almaĢık örgü biraz hareket sağlarken gövde duvarları, düz, süslemesiz moloz taĢ örgü üzeri badanalıdır.

Yapıdaki tek ve en önemli süsleme unsuruna hakiki kündekari tekniğinde yapılan giriĢ kapısında rastlamaktayız. Ġki ahĢap kapı kanadında çoğu dökülmüĢ olsa da geometrik geçmeler çok kollu yıldızlar ve kabaralar dikkati çeker. Ancak son yapılan boyamada yeĢile boyanmıĢ ve neredeyse yok olmuĢ bir güzellik olarak karĢımıza çıkmaktadır

Kitabe: Türbenin herhangi bir inĢa kitabesi ve onarım kitabesi bulunmamaktadır.

Tarihlendirme ve Yapılan Onarımlar: Osmanlı Türbe mimarisi özellikleri taĢıyan eserin, yapılıĢ tarihi kesin olarak bilinmemekle birlikte yapı özelliklerinden XV. yy‟a ait olduğu vakıflar tarafından belirtilmiĢtir.76

Osmanlılarda türbeler; kare ya da çokgen (genelde sekizgen) planda, kubbeli yapılar olarak tasarlanmıĢlardır. Bu yapıların küçük bir çıkıntı yapan taç kapıları ya da bir revakları olur. Genelde üç açıklıklı olan revaklar da açıklıklar tonoz ve kubbe ile yüksek bir seki ile giriĢten ayrılır ve sofa oluĢturur. Mezar odasında yaptıranın ve yakınlarının mezarları bulunur.77

Kazancı Baba Türbesi de kare gövdesi, yükseltilmiĢ kasnağı, üst örtüsünün kubbe olması bakımından 15. yüzyıla tarihlendirilebilir. Türbe 1969 yılında ve sonraki yıllarda birkaç kez, Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından onarılmıĢtır. Bu onarımdan yapının iç mekân duvarları sıva ve badana yapıldığından var olduğu söylenen yazı izleri kaybolmuĢtur78

.

GiriĢ kapısı üzerindeki boĢaltma kemeri bugün sıvanmıĢ durumdadır. 1990 yılında Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından onarım geçirmiĢtir. Üst örtüde akan kiremitler onarılmıĢ, dıĢ cephedeki taĢ ve tuğla örgü ile aralarındaki derzler sağlıklılaĢtırılmıĢ ve türbe içi badanası yenilenmiĢtir. Kirpi saçağın dökülen kısımları tamamlanmıĢtır79

.

Türbenin, batı ve kuzey cephesi, kubbe kasnağına kadar zamanla toprakla dolmuĢtur. Vakıflardan elde edilen 1990 tarihli fotoğraflardan bu kısımların yapının diğer cepheleriyle birlikte beyaz badana ile boyanmıĢ, özgün duvar örgü malzemesi görülmemektedir. GiriĢ cephesine bir betonarme oda yapılmıĢtır. Bu odada türbeyi

76 _{VGM, 1972, 458.} 77

Kuban, 1998, 64.

78 _{Biber, 2003, 53.}

ziyaret edenlerin dinlenmesi amaçlanmıĢtır. Kündekari olan giriĢ kapısı yeĢil bir boya ile boyanmıĢtır. Aynı zamanda türbenin iç kısmında kubbe geçiĢleri de yeĢil boya ile boyanmıĢtır.