Kazakistan Cumhuriyeti, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliğinin dağılmasından sonra 1991 yılında bağımsızlığını ilan etmiĢ bir ülkedir.
Kazakistan‟da 1991 yılına kadar Ḳazañ Sovyet Sosyalist Cumhuriyetinin Halka Bilim Verme Bakanlığı tarafından hazırlanan ana dili öğretimi programları kullanılmıĢ olup Kazak Türkçesinin bu öğretim programlarındaki yerini Sovyet Rusya‟nın izlemiĢ olduğu politikalar belirlemiĢtir (Jalpı Bilim Beretin Orta Mektep Bagdarlamaları, 1991).
“Sovyetler Birliği döneminde çok mükemmel olmasa da ücretsiz olarak halka sunulan sosyal hizmetler geçiĢ döneminde ciddi anlamda sekteye uğramıĢtır. Eğitim ve sağlık sektörleri geçiĢ dönemi sıkıntılarından en çok etkilenilen alanlar olmuĢtur”
(KuĢçu, 2014: 24). Siyaset, eğitim, tarım, ticaret, sağlık, iĢ ve daha pek çok alanda karĢılaĢılan bu sıkıntılar, Kazakistan‟ın atmıĢ olduğu önemli adımlarla muhakkak her geçen gün daha da azalmıĢ/azalmaktadır.
Kazakistan‟ın bağımsız olduktan sonra özellikle ana dili eğitim-öğretiminde yaptığı çalıĢmalar, ilk zamanlarda yavaĢ bir seyirde gerçekleĢmiĢtir. Çünkü Kazakistan‟ın yapacağı değiĢikliklerde dikkat etmesi gereken bir husus da Rus nüfusun ülke genelindeki oranı olmuĢtur. “1989 nüfus sayımına göre ülkeye adını veren etnik grup Kazakların genel nüfusa oranları ancak %39.7 idi. Ülkede azınlık olarak addedilemeyecek bir nüfus çoğunluğuna sahip Rusların oranı ise %37.4 idi”
41
(KuĢçu, 2014: 25). Bunun yanında ülkede diğer etnik unsurlar da bulunmakta ve tüm bu sayısal veriler eğitim-öğretimde özellikle ulus devlet çatısı altında ana dili öğretimi için yapılması istenilen değiĢikleri bir hayli zorlaĢtırmaktadır.
Uzun yıllar Sovyet idaresi altında yaĢayan Kazakistan‟ın hem millî hem de idarî olarak istikrara kavuĢması ve ülke genelinde etkili olması kolay olmamıĢ, her konuda karĢılaĢılan bu sıkıntılar eğitim-öğretimde daha çok kendisini göstermiĢtir.
Özellikle “bağımsızlık sonrası ilk yıllarda Sovyet sonrası topluma ve ekonomiye uygun müfredat geliĢtirmek, ders kitapları ve materyallerinin yenilenmesi gibi bir dizi sorun ortaya çıkmıĢtır” (KuĢçu, 2014: 26). Bu sorunlar “öğretmenlerin maaĢlarının son derece düĢük kalması ve öğretmenlerin modern müfredatlara uygun yetiĢtirilemeyiĢi de bağımsızlık sonrasında Kazakistan‟ın karĢı karĢıya kaldığı önemli sorunlardır” (KuĢçu, 2014: 26). Bu problemlerin çözülmesi muhakkak kolay olmamıĢ hatta uzunca bir süre bu uygulamalar Sovyet Rusya döneminden kalan usullerce devam etmiĢtir.
Kazakistan‟da eğitim-öğretim alanındaki düzenlemeleri “Oḳuw Bilim Ministrligi” olarak adlandırılan Eğitim ve Bilim Bakanlığı yapmaktadır. Eğitim ve Bilim Bakanlığının ana dilde eğitim-öğretim “alanını düzenleyen yasal düzenlemelerden ilki 1992 yılında kabul edilen Eğitim Kanunudur. Bu kanunun üçüncü maddesine göre eğitimin temel ilkeleri Ģunlardır: eğitim alma hakkında vatandaĢların eĢitliği, eğitim ve öğretim Ģekillerinde eğitim kurumlarının çeĢitliliği, eğitimde süreklilik, eğitimin bilimsel ve seküler olması ile eğitim sisteminin idaresinde demokratik anlayıĢ” olarak belirlenmiĢtir (KuĢçu, 2014: 27).
Bu yıllardan sonra 1993 ve 1996 yıllarında ana dili öğretimiyle ilgili müfredat programları hazırlanmıĢ; ama hazırlanan bu müfredat programları bir nevi önceki programların devamı niteliğinde olmuĢtur.
11 Temmuz 1997 yılında kabul edilen “Kazakistan Dil Kanunu” ile müfredat programları ve de özellikle ana dili öğretiminde Kazak Türkçesi derslerinin durumu yeni ve farklı bir değiĢime uğramaya baĢlamıĢtır (Kazakstan Respublikasındagı Til Turalı Zanı, 1997). Daha sonraki yıllarda da ana dili öğretimiyle ilgili çıkartılan kanunlar kapsamında 1997 müfredat programı hazırlanmıĢ ve bu program okullarda kullanılmıĢtır.
42
Kazakistan‟da 7 Haziran 1999 yılında kabul edilen 389 nolu kanun ile eğitim-öğretimde önemli değiĢikler yapılmıĢ, 2001 ve 2004 yıllarında bazı eklemeler ve düzenlemelerin yapıldığı bu kanun 27 Temmuz 2007 yılında 320 nolu kanunun çıkarılmasına kadar yürürlükte kalmıĢtır(http://adilet.zan.kz/kaz/docs/Z990000389_).
Okullardaki ana dili eğitim-öğretim müfredatları da çıkarılan bu kanunlardan sonra yeniden belirlenmiĢtir.
1999 yılında kabul edilen eğitim-öğretim hakkındaki kanun Kazakistan için ayrıca önem arz etmektedir. Çünkü bu kanunla birlikte “eski SSCB Sovyet Partisi‟ne hizmet eden eğitim sisteminin amaçlarının yerine, yeni çok seviyeli eğitim sisteminin amaçları yürürlüğe girmiĢtir” (Shuinshina, 2006: 33). Böylece okullardaki müfredat programları bu kanundan sonra yeni Ģeklini almaya baĢlamıĢtır.
KarĢılaĢılan ve yaĢanılan problemler sonucunda Kazakistan, Sovyetler Birliğinin uyguladığı sosyalist politikanın yerine Avrupa‟nın uygulamakta olduğu modern eğitim-öğretim sistemine geçmeye karar vermiĢ ve eğitim-öğretim müfredatında önemli değiĢiklikler yapmak için düğmeye basmıĢtır. “Kazakistan‟da eğitimin geliĢtirilmesi 2005-2010 Devlet Programı, eğitim sisteminin artık geçerliliği olmayan bir metodoloji ve içeriğe dayandığını kabul etmiĢ ve müfredatta önemli değiĢiklikler yapılmasını baĢlıca hedef olarak ortaya koymuĢtur” (KuĢçu, 2014: 28).
Bütün bu geliĢmelerin yanında “2007 yılında kabul edilen yeni Eğitim Kanununda da bu önceliklere vurgu yapılarak, Kazakistan eğitim sisteminin uluslararası standartlara yükseltilmesi gerekliliği vurgulanmıĢtır” (KuĢçu, 2014: 28).
Kazakistan Cumhuriyetinde ilerleyen yıllarda 1999, 2003, 2004, 2006, 2009 ve 2010 müfredat programları kullanılmıĢtır. Bu yıllarda hazırlanan müfredat programları daha önceki programların devamı ve tamamlayıcısı Ģeklinde olmuĢtur.
Kazakistan Cumhuriyetinde okullarda verilen genel eğitimin yanısıra öğrencilerin sağlık Ģartlarına göre özel olarak da dersler verilmektedir. Bu özel durumlar için Eğitim ve Bilim Bakanlığı Ibıray Altınsarin Bilim Akademisi özel bir müfredat programı hazırlamıĢ ve hazırlanan bu müfredat programında derslerin durumu ayrıntılı olarak belirtilmiĢtir (Arnayı Bilim Berüv Bagdarlaması).
Örneğin 2009 yılında hazırlanan “Özel Bilim Verme Programı” engelli olup okula gidemeyecek durumdaki öğrenciler için hazırlanmıĢtır. Bu müfredata göre öğretmenler, hastane raporuyla okula gitmesinde engel teĢkil eden öğrencilerin
43
evlerine belirlenen saatler içerisinde gitmekte ve derslerini özel olarak öğrencilere anlatmaktadır. Öğretmenler, müfredatta belirlenen konu ve baĢlıklarda öğrenciye dersini anlatıp sınav yapmakta ve daha sonra baĢarılı olanlara okul tarafından diplomaları verilmektedir.
Kazakistan Cumhuriyetinde ülkedeki eğitim-öğretim iĢlerinden sorumlu olan bakanlık Eğitim ve Bilim Bakanlığıdır. Bu bakanlığa bağlı olarak çeĢitli alt kuruluĢlar yer almakta ve okullardaki müfredat programlarını bu alt kuruluĢlardan biri olan Ibıray Altinsarin Millî Eğitim Akademisi hazırlamaktadır. “Ibıray Altınsarin Atındaġı Ulttıḳ Bilim Berüw Akademiyası” tarafından hazırlanan müfredat programları, Kazak okullarında ve Rus okullarında yapılan eğitim-öğretim türüne göre farklılık göstermektedir.
ġuan Kazakistan‟da 3 Nisan 2013 yılında Eğitim ve Bilim Bakanlığı Ibıray Altinsarin Millî Eğitim Akademisi tarafından hazırlanan müfredat programı kullanılmıĢ olup bu müfredat programı 10 Nisan 2013 tarihinde Kazakistan Adalet Bakanlığı tarafından onaylanarak kabul edilmiĢtir. Bu müfredat programına 18 Haziran 2015 yılında Eğitim ve Bilim Bakanının teklifiyle bazı değiĢiklikler ve ilaveler yapılmıĢtır. Yapılan bu değiĢikliler de 14 Temmuz 2015 tarihinde Kazakistan Adalet Bakanlığı tarafından onaylanmıĢtır (Negizgi Orta Bilim Berüw Dengeyinin 5-9. Sınıptarına Arnalgan Okuv Bagdarlaması, 2015).
Kazakistan Cumhuriyetinin tüm okullarında kullanılan 2013 Müfredat Programında, anaokulundan 11. sınıfa kadar tüm derslerin ders saatleri, materyalleri, konu dağılımları, örnekleri ve açıklamaları yazmaktadır.
Sonuç olarak Kazakistan Cumhuriyeti okullarında uygulanması gereken ders, konu, yöntem ve kazanımlar gibi hususları belirleyen müferadat programı; günden güne daha sistemli, daha çağdaĢ ve bir önceki programa göre daha kapsayıcı bir nitelik kazanmaktadır.
44
3. KAZAK DĠLĠ DERSĠNĠN MÜFREDAT PROGRAMINDAKĠ YILLIK METODU VE YÖNTEM ĠÇERĠKLERĠ