Eğitimin verimli yöntemleriyle oluĢan deneyim, öğretmeni baĢarıya ulaĢtırmakta ve onun iyi bir eğitimci olmasını sağlamaktadır.
Öğretmenlerin çalıĢmalarında fark edilen en büyük problemlerden bir tanesi eğitimin bütün yöntemlerini belli bir sistem içerisinde dersin yapısına ve çağın isteklerine göre uygulamalarıdır.
Kitapta; öğretmenlerin uzun yıllar sonucunda öğrendiği tecrübelerinden, dersteki uygulamalarından ve kalıplaĢmıĢ yeni konu anlatım örneklerinden yararlanıldığı belirtilmiĢtir. Sistemin eskisi gibi olmayıp önemli ve zor görevleri
68
çözdüğü ve kısa bir sürede öğrenciye yeterince ilmî malumat verdiği bilgileri de yer almıĢtır. Aynı zamanda kitapta; hayattaki çeĢitli iliĢkiler, psikolojik özellikler, mantıksal iĢlemler, pedagojik ilkeler ve metot Ģekilleri ön planda tutulmuĢ ve dersin ilmî önemine ve düzenliliğine özellikle dikkat çekilmiĢtir. Bunlar:
Öğrencilerin eğitim isteklerinde devamlılığı sağlamak,
Öğrencilerin yeteneklerini geliĢtirmek,
Öğrencilerin öğrendiği bilgileri kendilerinin çoğaltmasını sağlamak ve bunları uygulatmak,
Öğrencilerin kendilerini idare edebilmelerini sağlamak,
Öğrencilerin manevî dünyalarını ve düĢüncelerini sürekli düzenleyebilmelerini sağlamak,
Öğrencilerin, bilimi büyük bir istekle öğrenmeye dair yeteneği olduğunu fark ettirmek,
Öğrencilerin güvenini arttırmak,
Öğrencileri okumaya motive etmek ve bahsedilen tüm bu bağları geliĢtirmektir (Okıtuv Adistemesi, 28-29).
Ders esnasında öğrenci, konuyu ne kadar kavradığını hissettiğinde ve ancak kendi kendisine hesap verdiğinde eğitim çalıĢmaları verimli olmaktadır.
Öğrencilerini böyle bir heves yolunda eğiten öğretmenlerin çalıĢmaları da muhakkak baĢarılı olmaktadır. Ders planını kurmak, seçilen yöntemlerin ve bunların kullanma sırasını düĢünmek ve bunların hepsini bir sisteme koymak öğretmenin eğitimine ve akıllıca davranıĢına bağlıdır.
Öğretmenlerin, derslerinde öğrencilerin doğru olanı anlayabilmesi için gerekli olan görme, duyma, anlama gibi algılama özelliklerini düĢünmesi ve bunları her zaman göz önünde bulundurması gerekmektedir. Ayrıca öğretmenlerin, öğrencilerine tüm bu özelliklerin genel eğitimle her yönden iliĢkili olduğunu hissettirerek anlatması da önemli noktalardan biridir.
Öğrencilere belli bir konuyu anlatmada onların psikolojik özellikleri dikkate alınmalıdır. Büyük Ģair Abay‟ın eğitimle ilgili kuralları kılavuz kitapta hatırlatılmaktadır. Öğrencilerin, Abay‟ın otuz birinci ve otuz ikinci nasihat sözlerini
69
aklında tutması ve bu öğütleri yerine getirmesi için de dört Ģarta uygun hareket etmesi istenmektedir. Bunlar:
Birincisi: Sana birisi öğüt verirken, onurunu yenebilecek kadar güçlü olman gerekmektedir.
Ġkincisi: Akıllı ve güzel sözleri içindeki harareti gideren bir ĢeymiĢ gibi kalbin ve ruhunla dinlemen gerekmektedir.
Üçüncüsü: Sana söylenenlerin aklında kalması için söylenenleri içinde tekrarlaman gerekmektedir.
Dördüncüsü: Ġnsan aklını yıpratan ve aklın kıymetli sıfatlarını kaybettiren Ģeylerden kaçınman gerekmektedir (Okıtuv Adistemesi, 30).
Ders düzenini hazırlamada böyle önemli kiĢilerin ifadeleri çok yararlıdır.
Hiçbir öğrenci geride kalmak istemez. Derslerde notu düĢük olanlar diğer öğrenciler gibi anlamak, öğrenmek ister; ama nasıl anlaması ve aklında tutması gerektiğini bilemez, bunun yöntemini bulamayarak zorlanır ve yorulur. Öğrenci konuyu anlamayınca alıĢtırmaları da haliyle yapamaz ve sinirlenir. Bu yüzden öncellikli olarak öğrencilere anlama yollarını öğretmek ve buna alıĢtırmak gereklidir. Kazak dili ders kitabında yeni konu anlatımında bu amaçla seviyeli ve aĢamalı anlatım düzeni uygulanmaktadır. Ders düzeni üç bölümden oluĢmakta ve birkaç aĢamayı kapsamaktadır.
I. Bölüm. Yeni Konuyu Anlatmaya Hazırlık: Üç aĢamadan oluĢabilir:
1. Dersin amacını belirlemek.
2. Kontrol: Tahtaya asılan, masaya yerleĢtirilen araç-gereçlere, tablolara dikkat etmek; ders için gerekli eĢyaları kontrol etmek.
3. Hatırlama: Konu ve dersler arasında bağlantı.
II. Bölüm. Yeni Konu Öğretmek:
1. Konu içeriğini tanıtma.
2. Yeni konu özelliklerini ve farkını anlatma.
3. Önemli yönlerini ve özelliklerini ispatlama (karĢılaĢtırma ve bağ kurma aracılığıyla doğruya ulaĢma).
70 III. Bölüm. Kavrama:
1. Didaktik Malzemeler ve Kitapla ÇalıĢma. Sözlü ve yazılı olan çeĢitli alıĢtırmalar yapmak.
2. DüĢünce: Kuralların öğrenciler tarafından anlatılması.
3. Ġstifade: Öğrencinin, öğretmen yardımını beklemeden tüm alıĢtırmaları yapması, yeni konuyu nasıl anladığına dair kendisine hesap vermesi ve dersin amacına ulaĢması.
4. Ev Ödevini Verme (Okıtuv Adistemesi, 30-31).
Yeni konu anlatımında öğretmenler yukarıdaki aĢamaları kullanmaktadır.
Bu aĢamaların amacını ve önemini fark edip alıĢkanlık hâline getiren öğrenci, aktif bir Ģekilde derse katılır. Öğrenci, biraz çalıĢtıktan sonra hangi aĢamadan sonra hangi aĢamaya geçileceğini kendisi hisseder. Bundan sonra öğrencilerin sınıfta dersi algılama kalitesi, öğretmene olan ilgisi ve öğretmenle öğrencinin birbirlerini takdir eden davranıĢları artar. Böylece öğrenci ve öğretmen arasında anlaĢma sağlanmakta, güvenilir düĢünce oluĢmakta ve her türlü çalıĢmalar yapılabilmektedir.
Geçen konu, ev ödevi, dersler arasındaki bağlantı ve konuları iliĢkilendirme kontrol edilerek konunun hangi öğrencilerin aklında kaldığı fark edilmektedir. Aynı zamanda öğrencilerin yeni konuyla eski konuyu karĢılaĢtırması ve konular arasında bir bağ kurması istenerek bu kontrol yapılabilmektedir.
Sınıftaki öğretmene yardımcı öğrenci, öğretmen gelmeden önce sınıf arkadaĢlarının ev ödevlerini nasıl yaptıklarını kontrol eder. Öğretmen onunla birlikte öğrencilerin ev ödevlerini değerlendirir. Öğretmen, bilgi konusundaki eksik veya fazlalıkları öğrencilere söyler. Dersin sonunda öğretmen, öğrencilerin derse katılımları ve istekleri hakkında konuĢarak bir değerlendirme yapar ve gelmeyen öğrencilerin adlarını nöbetçi öğrenciden öğrenerek sınıf defterine yazar.
Yukarıda söz edilen bütün aĢamalar gerçekleĢince öğrencilere verilen görev tamamıyla yerine getirilmiĢ olur, yani dersin amacı da tam olarak yerine getirilmiĢ olur. Öğrenciler, fikirlerini sıkılmadan ifade edebilir, çeĢitli alıĢtırmaları ve çalıĢmaları öğretmenin yardımını beklemeden kendisi yapabilir ve fikirlerini özgürce savunmayı da becerebilir.
Kılavuz kitapta öğretmenin, hangi konuyu anlatırsa anlatsın bütün eğitim yöntemlerini ve anlama aĢamalarını birbirinden koparmadan sürekli birbiriyle
71
bağlantı kurarak öğretmesi gerektiği yazılmıĢtır. Ayrıca, “Dersin amacını belirleme”
hakkında eğitim-öğretim aĢamalarının hepsinin bir eksen etrafında hareket edilerek amaca ulaĢılması ve bunun gerçekleĢmesini sağlayacak bir Ģekilde düzenlenilmesi gerektiği vurgulanmıĢtır.
Kazak dili kitabında söz edilen aĢamalar birbiriyle iliĢkili olup burada birçok yöntem kullanılmaktadır. Tespit edilen bu yöntemler:
Öğrencilerin dikkatini çekecek kısa ve ilginç hikâyeler,
Araç-gereçler,
Her türlü konu, ders ve sınıf arası iliĢkiler,
Soru-cevap yöntemi,
Tahlil,
Derleme,
Ayırma,
Tahtaya ve deftere yazma,
Kavramları karĢı karĢıya getirme,
KarĢılaĢtırma,
Örneklerle kanıtlama,
Sözlükle çalıĢma,
Sorun çözme,
Kesin ve genel alıĢtırmalar verme,
Kısa yazılar yazdırma,
Öğrencinin kendi kendisini kontrol etme,
Öğrencilerin birbirlerini kontrol etme,
Öğrencilerin birbirlerinin yazılarını tahlil etme,
Bildiri ve özet yazma gibi çeĢitli yöntemlerden bahsedebiliriz (Okıtuv Adistemesi, 32).
Bu yöntemleri çeĢitlendirerek düzenli bir Ģekilde uygulayan öğretmenler, öğrencilerinin tek baĢlarına çalıĢmalarını ve konuları hızlı bir Ģekilde öğrenmelerini sağlamaktadır. Ortaokul öğrencilerinin kompozisyon defteri, albümleri, sözlük defterleri ve konu özetleri bulunmaktadır. Öğrencilere kısa hikâye, makale, günlük, özgeçmiĢ, mektup ve kendi düĢüncelerini yazma öğretilmekte; öğrencilerin beğendikleri atasözleri, tekerlemeleri ve nasihat sözleri not etmeleri alıĢtırılmaktadır.
72
Kılavuz kitapta bu yöntemlerin uygulanmasıyla öğrencilerin birdenbire Ģair, yazar, düĢünür yapılmak istenmediği, amacın; öğrencilerin kendilerini tek baĢlarına sözlü ve yazılı olarak ifade etmelerini sağlamak olduğu belirtilmektedir.
Dersin her bölümü; öğrencilerin çalıĢmalarını organize etmeye, dersin içeriğine ve yöntemlerine bağlıdır. Ders ve kılavuz kitabında, yöntem türü belirlenmekte olup dersin her bölümünde öğretmenin ve öğrencilerin ne yapacakları da açıklanmaktadır. Hangi bölümde ne tür çalıĢma yapılacağı öğretmenin yönetimine bağlı olarak tüm sınıfla birlikte gerçekleĢir. Deneyimli öğretmenler, öğrencilerin tek baĢlarına çalıĢmalarını da planlar.
Kılavuz kitapta, Kazak dili dersinin ilginç geçmesi için edebiyat ve tarihle bağlı olması gerekliliği yazılarak Ģu noktalara dikkat çekilmiĢtir:
Yeni konu anlatımında edebiyat ve tarih derslerinde öğrenilen ya da biraz da olsa bilinen konulardan söz etmek ilgi çeker. Bilinen konularla bağlantı kurmak öğrencinin konuyu dikkatle dinlemesini sağlar ve bu durumda sınıfın tertibi de sağlanmıĢ olur. Sınıfta verilecek özel çalıĢmalar, kartlar ve her türlü didaktik araç-gereçler öğrencilerin algılama seviyelerine göre verilir. Sınıfın durumu, her öğrencinin özelliğinin dikkate alınmasıyla ve derste kullanılacak yöntemlerle verimli olacak Ģekilde belirlenmelidir (Okıtuv Adistemesi, 33).
7. KAZAK DĠL BĠLGĠSĠNDE ÖĞRETĠLECEK KONULAR VE