1- Mirasçılar Arasında AnlaĢma Sağlanmaması Durumunda
Mirasbırakanın hiç mirasçısının olmaması durumunda TMK hükümleri gereğince tereke tümüyle son mirasçı olan devlete kalmaktadır. TKAKK’nın 8/C maddesinin II nci fıkrasının c bendi “mirasa konu yeter gelirli tarımsal arazinin
kendisine devrini talep eden mirasçı bulunmadığı takdirde, hâkim satışına karar verir. Bu suretle yapılacak satış sonucu elde edilen gelir, mirasçılara payları oranında paylaştırılır.” Bu düzenlemenin aynı zamanda hiç mirasçı olmaması ve
devlet hazinesine kalan tarım arazisinin satıĢının yapılması gerektiğinin göstermektedir. Bu durumda devlete satıĢ sonucu elde edilen bedel ödenir.
TKAKK’da yapılan 6537 sayılı Kanun değiĢikliği öncesi terekede bulunan tarım arazileri TMK uyarınca mirasçıların özgüleme talebinde bulunması halinde talep eden mirasçıya özgülenmekteydi166. Birden fazla özgüleme talebinin olması ve
talepte bulunan mirasçıların kendi aralarında anlaĢamamaları halinde mahkeme özgüleme yapılacak mirasçıyı seçmekteydi. Ancak özgüleme talebinin bulunmaması
166
Eren / BaĢpınar, s. 195; Ayan, Mehmet, Miras Hukuku, 9. Baskı, Ankara 2016, s. 335; Gökçe, s. 867; Acar, Faruk, Miras Hukuku’nda PaylaĢma Kuralı, MÜHFD., C. 2, S. 1, 2006, s. 126; Zevkliler, Tahsis, s. 123; Sağlam, s. 211.
halinde terekede bulunan tarım arazisi üzerinde mirasçılık belgesi ile kurulan elbirliği mülkiyet devam etmekte ve tarım arazisinin özgülenmesini zorlayacak bir düzenleme bulunmamaktaydı167. 6537 sayılı Kanun değiĢikliğinden sonra TKAKK
8/B maddesinde mülkiyetin devrinin esas olduğu, mirasın açılmasından itibaren 1 yıl içinde devrin yapılması gerektiği düzenlenmiĢtir. Bu düzenleme terekede bulunan tarım arazisinin mirasçıların talepte bulunup bulunmamasına bağlı olmaksızın yapılmasını zorunlu kılmıĢtır. Mirasçılar, 8/C maddesinin I inci fıkra hükümlerine göre anlaĢabilecekleri gibi, anlaĢamadıkları takdirde 8/C maddesinin II nci fıkra hükümleri doğrultusunda mülkiyetin devrini talep edebileceklerdir. Talepte bulunan mirasçı olmaması halinde ise mahkeme tarafından tarım arazisinin satıĢı yapılarak terekede bulunan tarım arazisinin hesaplanan gelir değeri mirasçılara payları oranında ödenir. Ancak mirasçıların anlaĢamaması durumu ile Bakanlığın resen baĢvurusu hallerinde mirasın devri talebi farklı içeriklere sahip olmaktadır 168 . Mirasçıların aralarında anlaĢamadıkları durumda açtıkları dava, ortaklığın giderilmesi ve terekedeki tarım arazisinin paylaĢımının yapılması davası Ģeklinde oluĢacaktır169
. Aradaki tek fark, tarım arazisinin yeter gelirli büyüklüğün altında bölünememesi ve mirasçının belirlenmesi konusunda ehil olan mirasçıya mülkiyeti devir iĢleminin yapılmasıdır. Bakanlığın dava açması halinde TKAKK’nın 8/Ç maddesi uyarınca terekedeki tarım arazisinin istekli ehil mirasçıya, ehil mirasçı bulunmaması durumunda en fazla teklifi veren istekli mirasçıya, ehil ve istekli mirasçı bulunmaması durumunda üçüncü kiĢilere satıĢı yapılır. Her iki halde de mülkiyetin devrine karar verildikten sonra, devrin yapıldığı kiĢinin ya da mirasçının diğer mirasçıların miras paylarının ödenmesi için hâkim tarafından 6 ay süre verilir. Bu süre içerisinde ödeme yapılmadığı takdirde mülkiyetin devrini talep eden diğer bir mirasçıya devrin yapılmasına, istekli baĢka mirasçı olmaması durumunda da tarım arazisin açık arttırmayla satılmasına karar verilir170. TAMDĠY’in 10 uncu
167 Eren, Tahsis, s. 281; Bağatur, s. 869; Cin, s. 128. 168 Ġmre / Erman, s. 508; Özay, s. 177.
169
Oğuzman / Seliçi / Özdemir-Oktay, s. 377; Dural / Öz, s. 480; Ġnan / ErtaĢ / AlbaĢ, s. 545, Ayan, Mehmet, Miras Hukuku, 9. Baskı, Ankara 2016, s. 309; KocayusufpaĢaoğlu, Necip, Miras Hukuku, 3. Baskı, Ġstanbul 1987, s. 680.
170 TKAKK., m. 8/D., Sulh hukuk hâkimi, mülkiyetin devrini uygun bulduğu mirasçıya, diğer
mirasçıların miras paylarının bedelini mahkeme veznesine depo etmek üzere altı aya kadar süre verir. Mirasçı tarafından talep edilmesi hâlinde altı ay ek süre verilebilir. Belirlenen süreler
maddesinde belirtilen kriterler doğrultusunda değerlendirme sonucunda bir ehil mirasçının bulunması durumunda tarım arazisinin mülkiyetinin bu mirasçıya devrine karar verilir. Değerlendirmeler sonucunda birden fazla mirasçının ehil mirasçı olduğunun tespit edilmesi halinde mirasa konu tarım arazisi bölündüğünde oluĢan parseller yeter gelirli tarım arazisi büyüklüğünü sağlamaya devam edecek ise birden fazla ehil mirasçı arasında paylaĢtırılır. Ancak bölündüğünde, oluĢan parseller yeter gelirli tarımsal arazi büyüklüğünü sağlamıyor ise tespit edilen ehil mirasçılardan, asgarî geçimini bu yeter gelirli tarımsal araziden sağlayan mirasçıya devrine karar verilir.
Mirasçıların terekede bulunan tarım arazisinin mülkiyetinin devrini talep hakları Kanun’dan doğan bir haktır. Mirasçıların mülkiyetin devrini talep ederek açmıĢ oldukları dava hem ortaklığın giderilmesi davası niteliğinde hem de tescile zorlama davası niteliğindedir 171
. Bu sebeple taĢınmaz mülkiyetinin kazanımı mahkeme kararıyla kesinleĢmekte ve yapılan tescil açıklayıcı özellik kazanmaktadır.
Mirasçıların aralarında anlaĢamamaları halinde, uyuĢmazlığın çözümünü mahkemeden istemeyi uygun gören TKAKK gereğince talepte bulunan mirasçı ya da mirasçılar, mirasbırakanın son yerleĢim yerindeki sulh hukuk mahkemesinden mülkiyetin devrinin yapılacağı mirasçının belirlenmesini isteyebilirler. Mirasa konu tarım arazisinin mülkiyet devrinin kime yapılacağı, ehil mirasçı bulunup bulunmadığı, talepte bulanan mirasçının ekonomik olarak yeterli imkâna sahip olup olmamasına göre değiĢmektedir. Mirasçıların mülkiyetin devri konusunda aralarında anlaĢmamaları halinde, mahkeme tarım arazisinin mülkiyetini, mirasçıların kiĢisel yeteneklerini göz önünde bulundurarak ehil olan mirasçıya devrine karar verir. Devir, tarım arazisinin gelir değeri hesaplanarak bu değer üzerinden yapılır. Birden fazla istekli ehil mirasçı olması durumunda öncelikle asgari geçimini bu yeter gelirli tarım arazisinden karĢılayan mirasçıya, bunun bulunmaması halinde ise mirasçıların arasında en yüksek bedel teklif eden ehil mirasçıya, ehil mirasçı olmaması
içinde bedelin depo edilmemesi ve devir hususunda istekli baĢka mirasçı bulunmaması durumunda sulh hukuk hâkimi, tarımsal arazinin veya yeter gelirli tarımsal arazinin açık artırmayla satılmasına karar verir.
durumunda ise istekli mirasçıların arasında en yüksek teklifi veren mirasçıya devir yapılır 172 . Birden fazla istekli ehil mirasçı olması durumunda istekli ehil mirasçıların sahip oldukları miras dıĢı tarım arazisi bulunması halinde bu mirasçıların sahip oldukları miras dıĢı tarım arazilerinin yeter gelirli büyüklüğe ulaĢtırmak ya da miras dıĢı olan bu arazilerinin ekonomik bütünlüğüne katkı sağlaması sebebiyle tarım arazisinin yeter gelirli büyüklüğü sağlayıp sağlamadığına bakmaksızın talepte bulunan ehil mirasçıya devreder. Yeter gelirli tarım arazisi yeter geliri sağlayan tarım arazisi büyüklüğüne bölünebiliyorsa mahkeme yeter büyüklükteki tarım arazilerinin her birinin mülkiyetinin ayrı ayrı mirasçılara devrine karar verebilir 173 . Talepte bulunan mirasçılardan birinin asgari geçimini tarım arazisinden sağlıyor olması, diğer mirasçının ise yeter gelirli tarımsal araziye sahip olması durumunda TKAKK’nın 8/C maddesinin II nci fıkrasının b bendi gereğince asgari geçimini tarım arazinden sağlayan mirasçıya mülkiyetin devrinin yapılması gerekmektedir174.
Öğretide, mülkiyetin devrinin ehil mirasçıya yapılmasının TKAKK’nın amacına hizmet ettiği yönündedir. Ancak devrin yapıldığı ehil mirasçının daha sonra üçüncü kiĢiye devrinde ehil olma Ģartı aranmıyor olmasının önemli bir eksiklik olduğuna iĢaret edilmiĢtir 175
.
Talep eden mirasçı olmaması durumunda, hâkim satıĢına karar verir. SatıĢ
sonunda elde edilen miktarı mirasçılar arasında paylaĢtırır. Tarım arazisinin hâkim tarafından satıĢ yoluyla devredilmesi TKAKK’da iki Ģekilde düzenlenmiĢtir. Bunlardan birincisi, mirasa konu tarım arazisinin devrini almak isteyen hiç mirasçı olmaması durumu ikincisi ise, mülkiyetin devrine karar verilen mirasçının, diğer mirasçıların paylarının Kanun’da belirtilen süre içinde ödenmemesi durumudur176. TKAKK’nın 8/C maddesinde hâkim satıĢa karar verir demekle birlikte satıĢın nasıl gerçekleĢtirileceğine iliĢkin açıklamayı TKAKK’nın 8/D maddesi devrin yapıldığı
172 Özay, s. 180; Eren / BaĢpınar, s. 179. 173
Eren / BaĢpınar, s. 180.
174 Özay, s. 182. 175
Özçelik, s. 98; Doğramacı, s. 95.
mirasçının diğer mirasçıların paylarını ödememesi durumunda tarım arazisinin açık arttırmayla satılmasına karar verileceği anlaĢılmaktadır.
2- Yasal Süre Ġçerisinde Devrin Yapılmaması Durumunda
TKAKK’nın 8/Ç maddesi gereğince mirasçıların terekede tarım arazisi bulunması durumunda mirasın açılmasından itibaren 1 yıl içerisinde mülkiyetin devrinin gerçekleĢtirilmesi gerektiği düzenlenmiĢtir. Belirlenen süre içerisinde devrin gerçekleĢmemesi halinde durumu öğrenen kamu kurum ve kuruluĢları ile finans kurumlarının durumu Bakanlığa bildirilmesi gerekmektedir. Durumu öğrenen Bakanlık mirasçılara devri gerçekleĢtirmeleri için ihtarda bulunarak 3 aylık süre verir. Verilen 3 aylık süre içerisinde devrin gerçekleĢmemesi halinde Bakanlığın resen ya da bildirim üzerine bu yerlerin istekli ehil mirasçıya, ehil mirasçı olmaması durumunda en fazla teklifi veren istekli mirasçıya aksi halde üçüncü kiĢilere devrinin yapılması için sulh hukuk mahkemesinde dava açabileceği düzenlenmiĢtir.
TMK’nın 642 nci maddesinde “Paylaşmayı İsteme Hakkı” kenar baĢlığı altında “mirasçılardan her biri sözleşme veya kanun gereğince ortaklığı sürdürmekle
yükümlü olmadıkça her zaman mirasın paylaşılmasını isteyebilirler.” Mirasın
açılmasıyla birlikte terekede bulunan hak ve borçlar mirasçılara geçer. Bu durumda mirasçılar arasında miras ortaklığı oluĢur. Bu ortaklık elbirliği ortaklığıdır. Kanun tarafından mirasçıların iradelerine bağlı olmaksızın oluĢur (TMK. m. 640 / f. 1). Ancak Kanun mirasçılara, mirasın açılmasıyla birlikte kendiliğinden oluĢan miras ortaklığını, TMK’nın 642 nci maddesinde yer alan mirasın paylaĢımını istedikleri zaman talep etme hükmüyle ortaklığı sona erdirme hakkı tanımıĢtır177
.
II- TARIM ĠġLETMESĠNE BAĞLI YAN SINAÎ ĠġLETME VE TAġINIRLARIN DEVRĠ