3.3.1. Genel Olarak
Dünya üzerinde benimsenen kaydi sistemler incelendiğinde uygulamanın tam kaydi sistem ve kısmi kaydi sistem olmak üzere ikiye ayrıldığı görülmektedir.
Tam kaydi sistem, genel olarak, sistem kapsamındaki tüm sermaye piyasası araçlarının kaydileştirildiği, kaydi sermaye piyasası araçları yanında fiziki sermaye piyasası araçlarının kullanımına izin verilmediği sistemdir. Kısmi kaydi sistemde ise, kaydi sermaye piyasası araçlarının kullanımı yanında, fiziki sermaye piyasası araçlarının kullanımı da mümkündür. Diğer bir ifade ile, kaydi sistem
65
kapsamındaki bazı sermaye piyasası araçları fiziki olarak elde
bulundurulabilecektir195.
3.3.2. Türkiye’de Uygulanan Kaydileştirme Sistemi ve Kaydileştirme Süreci
Türkiye’de tam kaydi sistem196
uygulanmaktadır. Çünkü Türkiye’de kaydi sistem kapsamındaki (kaydileştirilmesine karar verilen) sermaye piyasası
araçlarının fiziki olarak elde bulundurulmasına izin verilmemektedir197
.
Kaydi sisteme ilişkin sermaye piyasası mevzuatındaki ilk düzenleme198
558 sayılı
KHK199 ile, eSPK’nın 22’nci maddesine eklenen (n) bendi ile gerçekleştirilmiş ve
200
Kurul, bu düzenlemeden aldığı yetki ile Kaydileştirme Tebliği (Seri: IV, No:
22)’ni 201 yayımlamıştır. Ancak eSPK’nın 22’nci maddesinin (n) bendinin,
Anayasa Mahkemesi’nin 13.11.1995 tarih ve E.1995/45, K.1995/58 sayılı
195
Çeşitli ülkelerde uygulanan kaydi sistemlere ilişkin daha fazla açıklama için bkz. ÜNAL, s. 110 vd.; MANAVGAT, AÜHFD, s. 160; Özer, s. 798 vd.
196 Türkiye’de sermaye piyasası araçları için haksahibi bazında (direct model) tam kaydileştirme
“full dematerialization” modeli uygulanmaktadır. www.MKK.com.tr (erişim tarihi: 02.12.2018).
197 Kaydi Sisteme Geçiş ve Kaydi Sistem Hukuku, www.MKK.com.tr (erişim tarihi: 02.12.2018). 198 eBnK md. 33, Bankaların eTTK’ya göre ayırdıkları kanuni yedek akçelere karşılık gelen bir
meblağı kanuni karşılık olarak Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası nezdinde Hazine adına açılacak “Kanuni Yedek Akçeler Karşılığı Devlet Tahvili Hesabı”na yatırmalarını bildirmekteydi. Bankanın ilgili hesabı ile merkez bankası nezdinde kaydi devir işlemi yapılmasının Türk hukukunda kaydi sistemin uygulanmasına yönelik ilk düzenleme olduğuna ilişkin bkz. TEKİNALP, BATİDER, s. 15; MANAVGAT, AÜHFD, s. 160; VAROL, s.231, dpn. 1.
199 RG. T. 27.6.1995, S. 22326’da yayımlanan 558 sayılı, “Sermaye Piyasası Kanununda
Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Hükmünde Kararname”nin 6. maddesi ile, Kurul’un görev ve yetkilerini düzenleyen 22’inci maddesine "Sermaye piyasası araçlarının takası, saklanması veya kaydî değer haline getirilmesi, resmi sicil niteliğindeki sermaye piyasası araçları sicili ile bu sicili tutacak merkezin kuruluş ve çalışma esaslarını ve menkul kıymetlerin derecelendirilmesini düzenlemek ve denetlemek," hükmünü içeren (n) bendi eklenmiştir.
200 Turanboy, sermaye piyasası mevzuatında kaydileştirmeye ilişkin ilk düzenlemelerin dolaylı da
olsa “Yabancı Sermaye Piyasası Araçlarının Kurul Kaydına Alınmasına Ve Satışına İlişkin Tebliği” ,” İstanbul Menkul Kıymetler borsası Uluslararası Pazar Yönetmeliği” , “İstanbul Menkul Kıymetler Borsası Uluslarda Takas İşlemleri Esasları Yönetmeliği”nde yer aldığını ifade etmektedir. TURANBOY, AÜHFD, s. 40.
66 kararı202
ile iptal edilmesi üzerine, Danıştay 10’uncu Dairesi önce yürütmenin
durdurulmasına, ve sonrasında anılan Tebliğin iptaline karar vermiştir203. Bu
gelişmeler sonrasında, 15.2.1999 tarih, 4487 sayılı Kanun’un 204
10’uncu
maddesi205 ile, Kurul’un yetkilerini düzenleyen eSPK’nın 22’nci maddesinin (n)
bendi yeniden düzenlenmiş ve aynı Kanun’un 1’inci maddesi ile206
eSPK’ya, sermaye piyasası araçlarının ve bunlara ilişkin hakların kayden izleneceğine dair 10/A maddesi eklenerek, kaydileştirmenin sınırları tespit edilmiş ve Kurul da, bu
düzenlemeden aldığı yetki ile Kaydileştirme Tebliğ (Seri: IV, No: 28)207
’ni yayımlamıştır.
On iki yılı aşkın bir geçiş dönemi olan kaydileştirme sürecine, yeni SPK’nın 2012 yılında yürürlüğe girmesi ve 13’üncü maddesinde “Sermaye piyasası araçlarının senede bağlanmaksızın elektronik ortamda kayden ihracı esastır. Kurul, kayden ihraç edilecek sermaye piyasası araçlarını ve kayden izlenecek hakları belirler;
202 R.G. T. 24.11.1995, S. 22473. Anayasa Mahkemesi, kararında, 558 sayılı KHK’nin, 8.6.1995
günlü, 4113 sayılı Yetki Yasası'na dayanılarak çıkartıldığını, 4113 sayılı Yetki Yasası'nın 558 sayılı KHK'nin dayanağını oluşturan bölümünün Anayasa Mahkemesi'nin 19.9.1995 günlü, E.1995/44, K.1995/44 sayılı kararı ile iptal edilmesi üzerine, 558 sayılı KHK’nın anayasal dayanaktan yoksun kaldığını bildirerek, 24.6.1995 günlü, 558 sayılı "Sermaye Piyasası Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Hükmünde Kararname"nin Anayasa'ya aykırı olduğuna ve iptaline karar vermiştir. Mahkeme kararında, 558 sayılı KHK’nın 1., 6., 10. ve 12. maddeleriyle 2499 sayılı Sermaye Piyasası Yasası’nın 11. maddesinin ikinci fıkrasında, 22. maddesinde, 40. maddesinin birinci fıkrasında ve 46. maddesinin birinci fıkrasının (c), (g) ve (h) bentlerinde yapılan değişikliklerin iptali sonucu doğan hukuksal boşluğun kamu yararını bozacak nitelikte görüldüğünden bahisle, Anayasa’nın 153. ve 2949 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Yasa’nın 53. Maddesi gereğince bu kurallara ilişkin iptal kararının RG’de yayımlanmasından başlayarak dört ay sonra yürürlüğe girmesini kararlaştırmıştır.
203 Danıştay 10’uncu Daresinin 26.04.2000 tarih, E.1997/577, K.2000/1934 sayılı kararı. Danıştay
kararının değerlendirilmesine ilişkin olarak bkz. MANAVGAT, AÜHFD, s. 168 vd.; ÜNAL s.92
204
RG. T. 18.12.1999, S. 23910’da yayımlanan, 15.12.1999 tarih, 4487 sayılı, Sermaye Piyasası Kanununda Değişiklik Yapılması ile Ticaret Ve Sanayi Odaları, Ticaret Odaları, Sanayi Odaları, Deniz Ticaret Odaları, Ticaret Borsaları Ve Türkiye Ticaret, Sanayi, Deniz Ticaret Odaları Ve Ticaret Borsaları Birliği Kanununun Bir Maddesinin Değiştirilmesine Dair Kanun.
205 4487 sayılı Kanun’un 10’uncu maddesi ile eSPK’nın 22’inci maddesinin (n) bendi “Sermaye
piyasası araçlarının takası, saklanması ile sermaye piyasası kurumlarının ve sermaye piyasası araçlarının derecelendirilmesini düzenlemek ve denetlemek” şeklinde düzenlenmiştir.
206 4487 sayılı Kanun’un 1’inci maddesi ile eSPK’ya “Sermaye piyasası araçlarının
kaydileştirilmesi” başlıklı 10/A maddesi eklenmiştir.
67
türleri ve ihraççıları itibarıyla kaydileştirmesine, kayıtların tutulmasına ve üyelik şartlarını kaybeden ihraççıların paylarının kayden izlenmesinin sona erdirilmesine ilişkin usul ve esasları düzenler.” hükmüne yer verilmesi ile devam edilmiştir.
2014 yılında Kurul, Kaydileştirme Tebliği208’ni (II-13.1) yayımlamıştır.