A. Anadolu Beyliklerinin Kurulması ve Harezm Etkisi
5. Kayılar ve Harezmliler
Osmanlı Devleti’nin kurucu boyu olarak kabul edilen ve Anadolu’nun belli başlı bölgelerinde dağınık bir vaziyette yaşayan Kayıların bu coğrafyaya gelmeleri genel olarak 1230’lu yıllara tekabül etmektedir316. Rivayetlere bakacak olursak; Kayılara mensup olan Ertuğrul Gazi ve ailesinin adları, Celâleddin Harezmşah’ın Selçuklular ile Yassıçemen’deki mücadelesinden sonra geçmesine karşın Fuad Köprülü boyun Anadolu’ya daha önceden gelen Türkmenler olduğundan bahsetmektedir317. Hatta Artukoğullarını da Kayılardan sayarak Anadolu’ya sonradan gelenlerin Doğu’da kalmayarak Batı bölgelerine doğru ilerlediğini kaydetmektedir318. Köprülü’nün aksine Namık Kemal ise, Kayıların Celâleddin Harezmşah’ın ordusuna bağlı bir birlik 313 Şimşirgil, ‘’Saruhanoğulları Beyliği’’, s. 791.
314 Uzunçarşılı, Anadolu Beylikleri, s. 31-32; Şimşirgil, ‘’Saruhanoğulları Beyliği’’, s. 790. 315 Şimşirgil, ‘’Saruhanoğulları Beyliği’’, s. 790-791; Koca, ‘’Anadolu Türk Beylikleri’’, s. 724.
316 Neşrî, Kitâb-ı Cihan-nümâ, s. 59-61; Âşıkpaşazâde, Âşıkpaşazâde Tarihi, haz. Necdet Öztürk, İstanbul
2013, s. 6-8; Anonim, Tevârîh-i Âl-i Osmân, haz. Nihat Azamat, İstanbul 1992, s. 8.
317 Mehmed Fuad Köprülü, ‘’Osmanlı İmparatorluğunun Etnik Menşei Meseleleri’’, Belleten, C.7/S.28,
Ankara 1943, s. 272.
70
olduğundan ve onun ölümü ile Suriye’de bulunan Harezmlilerden oluştuğundan savunmaktadır319. Ayrıca Suriye’de bulunan Harezmlilere on bin atlı denilmesi üzerinde durmakta ve Kayıların Harezmlilerle birlikte hareket ettiğinden bahsetmektedir320. Vedat Turgut ise; Celâleddin Harezmşah’ın komutanlarından Kayır Han ile oğlu olduğunu iddia ettiği Seyfeddin Tuğrul’un aslında Ertuğrul Gazi olduğunu söylemektedir321. Osmanlı tarihi kaynaklarında genel olarak olaylar ise şu şekilde anlatılmaktadır; ‘’Orta
Asya’dan Anadolu’ya gelen Kayılardan Süleymanşah/Gündüz Alp’in oğlu Ertuğrul’un, Anadolu’da evvela Ahlat’a geldiklerinden ve ailenin bazı üyelerinin buradaki otlak sıkıntısından dolayı Gündoğdu komutasında eski yurtları Mahan’a döndüklerinden, boyun başına geçen Ertuğrul Bey’in Sürmeliçukur’da bulunduğu sıralarda, oğlu Savcı Bey’in Sultan I. Alâeddin Keykubad’ın huzuruna çıkarak ülkesinde oturma izni aldıklarından, bu sayede Karacadağ’ın yurt olarak verildiğinden ve daha sonrasında Selçukluların onların hizmetlerinden dolayı Eskişehir havalisini vermeleri itibariyle Ertuğrul Gazi’nin ölümünün ardından yerine geçen Osman Bey’e, Selçuklu Sultanı III. Alâeddin Keykubad tarafından hükümdarlık alametlerinin gönderilmesiyle Söğüt ve Domaniç dolaylarında beyliği teşekkül ettiklerinden’’ bahsedilir322. Osmanlı kroniklerinde bu şekilde bahsedilen Kayıların, Anadolu’ya Orta Asya’dan gelmeleri dışında Harezmlilere bağlı olup olmadıkları meselesi geçmemektedir. Ayrıca Kayıların Osmanlıların mensup olduğu boy olmadıkları, II. Murad’dan itibaren bir soya bağlanılmak istenmesiyle beraber meseleyi de daha farklı boyutlara taşımaktadır323. Fakat genel itibariyle Osmanlılar Kayı olarak kabul edildiğinden değerlendirmelerimiz Harezmlilerle olan bağları açısından incelenmiştir.
319 Namık Kemal, Osmanlı Tarihi, haz. Ulviye Ilgar-İhsan Ilgar, İstanbul 1971, s. 26-27. 320 Kemal, Osmanlı Tarihi, s. 27.
321 Vedat Turgut, ‘’Germiyanoğulları’nın Menşei Vakıfları ve Batı Anadolu’nun Türkleşmesi Meselesi
Üzerine’’, Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi, C. III/S. 5, Sakarya 2016, s. 6
322 Âşıkpaşazâde, Âşıkpaşazâde Tarihi, s. 5; Neşrî, Kitâb-ı Cihan-nümâ, s. 55-57; Anonim, Tevârîh-i Âl-i Osmân, s. 8.
323 Osmanlıların Kayılardan menşeili olduğunu tartışan Feridun M. Emecen ayrıca Kayır Han ile Ertuğrul
Gazi arasındaki bir bağı kendisinin tabiriyle ‘’Kayı ve Osmanlı hanedanının menşe hikayesine cılız bir mum ışığı tutacak vasat sağlar’’ olarak açıklamaktadır. Ayrıntılı bakınız: Feridun M. Emecen, ‘’Kayılar ve Osmanlılar: Sahte Bir Kimlik İnşası Mı?’’ 5. Uluslararası Türkiyat Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri, (Ankara, 21-23 Mayıs 2014), Ankara 2015, s. 237-244.
71
Büyük Selçuklu Devleti kuruluşundan Moğol istilalarının meydana geldiği vakte kadar baz alındığında Anadolu coğrafyasına büyük Türkmen göçleri yaşanmıştır324. Orta Asya’dan Anadolu’ya kitleler halinde gelen Türkmenler içerisinde Köprülü’nün bahsettiği gibi Kayıların da mevcut olduğu bilinmektedir. Fakat asıl soru Ertuğrul Gazi’nin bulunduğu ailenin Yassıçemen Savaşı’ndan önce mi yoksa sonra mı Anadolu’ya geldikleri meselesidir. Osmanlı kronikleri I. Alâeddin Keykubad’ın, Selçukluların Moğollarla mücadelesi sırasında başarılarından dolayı Ertuğrul Gazi’ye Karacadağ’ı ve ardından Söğüt ve Domaniç’i verdiğinden bahsetmektedirler325. Neşrî ise, bu savaşın Celâleddin Harezmşah ile yapılan Yassıçemen’deki muharebe olduğunu belirterek Ertuğrul Gazi’nin Harezmşahlara karşı Selçukluların yanında yer aldığından bahsetmektedir326. Fakat Kayıların Celâleddin Harezmşah ile birlikte Anadolu’ya geldiği ve ona karşı Selçukluların safında yer alması ihtimali olayın daha da karmaşık bir hale gelmesine neden olmaktadır. Kayılar ve Ertuğrul Gazi hakkında farklı kişilerden ele aldığımız bilgiler neticesinde şu sonuç ortaya çıkmaktadır; Kayılar Anadolu’ya ilk Türkmen göçleriyle beraber gelmiş bulunsalar da Ertuğrul Bey ve maiyetinin isimleri Yassıçemen Savaşı’ndan sonra geçmesinden dolayı ailenin Celâleddin Harezmşah’ın komutasında geldikleri görülür. Onun ölümünün ardından Selçuklulara bağlanan Harezmlilerle birlikte I. Alâeddin Keykubad’ın hizmetine girdikleri muhtemeldir. Celâleddin Harezmşah ile Anadolu’ya gelmemiş olsalar dahi isimlerinin ilk zikredildikleri tarihler göz önüne alındığında, Kayılara mensup olanların Harezmlilerin yıkılmasından sonra göç ettikleri ve Ertuğrul Gazi’nin Selçuklu hizmetine girdiği de diğer muhtemel bir durumdur. Her iki sonuç ele alındığında Harezmşahlarla ilişki içerisinde bulunan Ertuğrul Gazi’nin komutasındaki Kayıların sultanın yanında yer aldıktan sonra uç bölgelerini yurt edindikleri ve bölgenin Türkleşmesinde katkıda bulundukları bir gerçektir. Ertuğrul Gazi’nin Kayır Han’ın oğlu olduğu iddiası ise araştırmalar içerisinde diğerlerine göre kesinlik payı en düşük olandır. Osmanlı
324 Mehmet Altay Köymen, ‘’Selçuklular ve Anadolu’nun Türkleşmesi Meselesi’’, SÜ Selçuk Dergisi, S.
1, Konya 1986, s. 27-30; İlhan Şahin, ‘’Anadolu’da Oğuzlar’’, Türkler, C. 6, Ankara 2002, s. 247.
325 Âşıkpaşazâde, Âşıkpaşazâde Tarihi, s. 8; Anonim, Tevârîh-i Âl-i Osmân, s. 9. 326 Neşrî, Kitâb-ı Cihan-nümâ, C. I, s. 61-63.
72
kroniklerinde Ertuğrul Gazi’nin babasının adının, Süleymanşah/Gündüz Alp olarak geçmesinin yanında Osman Gazi devrinde basılan sikkelerde de Gündüz Alp’in biliniyor olması327, değerlendirildiğinde Kayır Han ve Ertuğrul Gazi arasındaki ilişkinin gerçekliği ortaya konulmasa da Ertuğrul Gazi’nin Kayır Han oğlu Seyfeddin Tuğrul olduğu iddiası yukarıda bahsettiğimiz gerekçelerden dolayı ihtimali en düşük olandır. Ertuğrul Gazi’nin maiyetinde bulunan Kayıların Harezmlilerle ilişkileri kesin bir şekilde dile getirildiği halde Batı Anadolu’da kurulan beylikler içerisinde Horzumlulardan fazlasıyla söz edilirken, Osmanlı Beyliği’nde bahsedildiğine rastlanmamaktadır.