Türk Ticaret Kanunu’nda yer alan mal sigortaları ve can sigortaları ayrımı sorumluluk sigortalarının ortaya çıkması ve gelişmesiyle birlikte üçlü bir ayrıma dönüşmüştür. Mal sigortalarında rizikonun gerçekleşmesi üzerine bir tazminat ödenmesi; can sigortalarında genellikle poliçede yazılı olan meblağın ödenmesi ile karşılaşılırken; sorumluluk sigortalarında sigorta ettirenin sorumluluk nedeniyle malvarlığında meydana gelecek eksilmenin sigorta ile karşılanması amaçlanmaktadır10.
10 Çeker, M.: Yargıtay Kararları Işığında Sigorta Hukuku, Adana 2003, s. 12.
“Sorumluluk sigortalarını mal ve can sigortalarında ayıran birtakım özellikler bulunmaktadır.
Bunlar;
• Mal ve can sigortalarında belirli bir bedel olduğu halde, sorumluluk sigortalarında sigorta bedeli olarak sigortacının azami sorumluluğu saptanmakta ve bu bedel bir tahmine dayanmaktadır.
• Can ve mal sigortalarında, rizikolar bir teminat kapsamı içinde çoğu kez sayılarak belirlenmiştir. Sorumluluk sigortalarında zarara neden olan eylem veya işlemleri önceden belirlemek mümkün olmadığı için, sorumluluğu doğuran hal ve hareketlerin teminat kapsamında olduğu kabul edilmekte ve teminat dışı haller belirlenmek suretiyle teminata bir sınır çizilmektedir.
• Sorumluluk sigortaları, sigortalının kasten sebebiyet verdiği zararları teminat dışı bırakırken, ağır kusurlu hallerde ve bazen kusursuz hallerde dahi teminat vermektedir.
Sorumluluk sigortası en genel anlamı ile bir borçtan doğacak olan sorumluluğun teminat altına alınmasıdır11. Sorumluluk sigortası ile ana ilke olarak amaçlanan hedef, sigorta ettirenin üçüncü kişilere verebileceği zararlardan ötürü bu zararın giderilmesi için sigorta ettirenin mamelekindeki azalmayı önlemektir.
Bir kimse üçüncü kişilere verdiği zararlardan dolayı tazminat talepleri ile karşılaşabilir ve bundan dolayı mamelekinde bir azalma olabilir. Bu nedenle tazminat talebi ile karşılaşmasının iktisadi neticelerine karşı kişiler sorumluluk sigortası yaptırarak mameleklerini koruma yoluna gidebilmektedirler12. Sorumluluk sigortası, bir kişinin ödeyeceği prim karşılığında kendisinin tazmin etmekle yükümlü olacağı zararları güvence altına alınmasını sağlayan bir sigorta türüdür13.
Ancak şu da bir gerçektir ki; bu sigorta türü, sigorta ettirenin üçüncü kişilere olan sorumluluğunu ortadan kaldırmamakta; ancak, sigorta ettirenin malvarlığında oluşabilecek azalmayı en aza indirmeyi amaçlamaktadır. Bu çerçevede sorumluluk sigortası ile hem üçüncü kişilerin uğrayacağı zararların sigorta şirketince telafi
• Sorumluluk sigortalarında, zarar görenlerin maruz kaldığı zararların hesaplanmasında, mal sigortalarında yer alan eksik veya aşkın sigorta uygulamasına yer verilmemekte; gerçek zararın eksiksiz ödenmesi ana prensip olmaktadır.
• Mal sigortalarında, sigortacının ödediği tazminat miktarı kadar verilen teminatta azalma meydana gelirken, sorumluluk sigortalarında ise sigortacının sorumluluk limiti sigorta süresi içindeki her olay için ayrı ayrı geçerli kalmaktadır.” Çeker, nakden s.12-13.
11 Bu nedenle sorumluluk sigortası borç sigortası olarak da adlandırılmaktadır. Can, M.: Türk Özel Sigorta Hukuku, Ankara 2007, (Sigorta Hukuku), s.157.
12 Ulaş, s. 650; Karayalçın, s. 50; Çeker, s. 10.
13 Kubilay, H.: Uygulamalı Özel Sigorta Hukuku, İzmir 2003, s. 111.
edilmesi sağlanmakta hem de bu tür işleri yapan kişilerin tazminat ödemek suretiyle mağdur olmaları engellenmektedir14.
Sorumluluk sigortası sigortacının edim şekline göre yapılan zarar sigortası-meblağ sigortası15 ayrımında, bir zarar sigortasıdır. Zarar sigortası olması nedeniyle sorumluluk sigortalarında meblağ sigortalarında olduğu gibi üçüncü kişilere verilen zararlardan sigorta poliçesinde yazılı bulunan sigorta bedelinin tamamının ödenmesi söz konusu değildir. Üçüncü kişilerin gördükleri gerçek zararlar sigorta hukukuna hakim olan zenginleşme yasağı ilkesi16 gereğince sigorta limiti kapsamında karşılanır17.
14 Çeker, s. 162.
Sorumluluk hukukunda zarar görenin açacağı davalar nedeniyle uyuşmazlıkların azalması, pahalı ve uzun süren davalar devrinin sona ermesi ve zararların kısa ve güvenilir şekilde giderilmesi, sorumluluk sigortasının yararları olarak gösterilmektedir. Bu sigorta türünün yararları yanında dezavantaj oluşturan durumlar da bulunmaktadır. Bu sigorta türünün şahısları davranış ve girişimlerde dikkatli olmaya özendirmeği, haklı hiçbir sebep bulunmadığı halde bazı sigortalıların iradeleri dışında zararı paylaşmak zorunda kaldıkları, zarar görenini sorumluluk hukukuna göre zarara bizzat katlanması gerektiği durumlarda bile uğradığı zararın giderilmesini isteyebilmesi halleri dezavantaj olarak kabul edilmektedir. Kubilay, s.112-113.
15 Zarar sigortaları, sigorta ettirenin sigortalanan rizikonun gerçekleşmesiyle uğradığı ekonomik zararların sigortacı tarafından sözleşmede yer alan hükümler çerçevesinde tazminin borçlanıldığı sigortalardır. Meblağ sigortaları ise, sigortacının sigorta ettirene, sigortalanan rizikonun gerçekleşmesi sonucu ödemeyi ya da sözleşmede öngörülen diğer edimleri yerine getirmeyi taahhüt ettiği sigortalardır. Şenocak, Mesleki Sorumluluk Sigortası, s.18; Can, Sigorta Hukuku, s.31; Çeker, s.13.
16 Zenginleşme yasağı ilkesi Borçlar Kanunu 61 vd. maddelerinde düzenlenen sebepsiz zenginleşme ilkesinden farklılıklar göstermektedir. Sebepsiz zenginleşme ilkesi; geçerli bir hukuki sebep olmadan
Sorumluluk sigortası, sigortalanan menfaatin ilgili olduğu konuya göre mal sigortası -malvarlığı sigortası ayrımında bir malvarlığı sigortasıdır18.
Sorumluluk sigortası pasifin sigortasıdır. Bu sigorta türünde, sigorta ettirenin ilerde ortaya çıkması muhtemel zararları (borçlanmalar) yani pasifler sigorta koruması altına alınmaktadır19. Bu sigortalarda rizikoyu, sigortalının malvarlığının pasif kısmında artış meydana gelmesi riski oluşturmakta olup zarar görenin mal veya canına gelecek zararlar sonucunda sigorta ettirenin malvarlığında tazminat ödemek suretiyle azalma meydana gelmesini engellemek amaçlandığından pasifin sigortasıdır20.
Sorumluluk sigortası, hangi konuda yapılmış olursa olsun, üçüncü kişilerin sigortalıdan talep ettikleri haklı tazminatların karşılanması ve üçüncü kişilerin haksız olan taleplerinin engellenmesi suretiyle sigortalıyı koruyan bir sigorta türüdür. Bu
veya gerçekleşmeyen ya da sona eren bir sebep nedeniyle bir kazanım elde eden kimse, bu kazanımı iade etmekle yükümlüdür. Bunun yanında zenginleşme yasağı ilkesinde ise amaç sigorta ettirenin fiilen uğradığı zarardan daha fazla tazminat elde etmesini önlemektir. Şenocak, Mesleki Sorumluluk Sigortası, s. 20.
17 Ulaş, s. 650; Can, Sigorta Hukuku, s. 31-32.
18 Mal sigortaları, sigortalının malvarlığında yer alan bir mala ilişkin menfaatinin çeşitli risklere karşı teminat altına alındığı sigortalardır. Malvarlığı sigortasında ise sigortalının malvarlığı, çeşitli rizikoların ekonomik sonuçlarına karşı korunmaktadır. Mal sigortasında hasara uğrayan şeyin sadece maddi değeri karşılanırken; malvarlığı sigortasında doğrudan takip eden zararlar da güvence altına alınmaktadır. Can, Sigorta Hukuku, s. 49; Şenocak, Mesleki Sorumluluk Sigortası, s. 45.
19 Ulaş, s. 650.
20 Bozer, A.: Sigorta Hukuku, Ankara 2004, s. 40.
şekilde sorumluluk sigortasının iki fonksiyonu bulunmaktadır. Birinci fonksiyonu(tazminat fonksiyonu); üçüncü kişinin talebinin haklı olması halinde uğradığı zararın tazmin edilmesidir. İkinci fonksiyonu (hukuki himaye fonksiyonu) ise; üçüncü kişinin talebinin haksız olması halinde bu talebin önlenmesidir21.