Sivas katliam 2 Temmuz 1993 günü saat 13.30 s ralar nda ba lam ve tüm dünyan n gözü önünde gece 21.00 saatlerinde sonlanm t r. Sekiz saate yak n süren bu olaylar daha iyi anlayabilmemiz için katliam öncesine bak lmas gerekir.
4. Pir Sultan Abdal etkinliklerinin iki gün Sivas ta iki gün ise Banaz da gerçekle ece i kesinle tikten sonra her kesimden insan bu etkinlikler için haz rlanmaya ba lam t r. Bu haz rl klar n bir k sm ; air ve sanatç lar n ça r lmas , semah ekiplerinin haz rlanmas , film gösterileri, foto raf sergilerinin düzenlenmesi için gerçekle tirilmi tir. Ancak bu haz rl klar n bir ba ka yönü daha bulunmaktad r. O ana kadar daha sessiz bir biçimde gerçekle tiren etkinliklerin Sivas ta yap lacak olmas bir tak m kimseleri rahats z etti ini ileri sürebiliriz. Etkinlik program n n kesinle mesiyle yazar Aziz Nesin in etkinli e kat laca duyurulmu tur. Bu do rultuda etkinliklerin ba lamas ndan yakla k 15 gün önce Türkiyeli Müslümanlar imzal bir bildiri55 yay nlanm ve gizli olarak da t lm t r. 30 Haziran 1993 günü bu kez sadece Müslümanlar imzal ikinci bir bildiri56 da t lm t r. Her iki bildiri de Hint kökenli ngiliz vatanda yazar Salman Rü di nin eytan Ayetleri adl kitab n tefrika halinde Ayd nl k gazetesinde yay nlayan Aziz Nesin i hedef al yor ve Aziz Nesin i slam dinine ve Kuran- Kerim e hakaret etmekle suçluyordu.
El yaz s ile yaz lm olan, besmeleyle ve bir ayetle ba layan bildiriler, Aziz Nesin in slam dinine, mukaddes de erler dil uzatt n , Hazreti Peygamberin han mlar na fahi e demek cüretinde bulundu unu yazmaktad r57 . Bu
bildirilerden de anla laca gibi daha etkinlikler ba lamadan Sivas ta gergin bir ortam n yarat lmaya çal ld söylenebilir.
55
Yay nlanan birinci bildiri için bkz. KALEL , s. 16.
56
Yay nlanan ikinci bildiri için bkz. KALEL , s. 17.
57
23
1 Temmuz 1993 Per embe günü, Kültür Merkezinde Pir Sultan Abdal Dergisinin sahibi Ali Balk z n sunuculu u ile etkinlikler ba lam t r. Birinci günün etkinlikleri, Dernek Ba kan Murtaza Demir in konu mas , Vali Ahmet Karabilgin in konu mas , yazar Aziz Nesin in konu mas58, Anadolu sanat ortam halkevi halkoyunlar ekibinin gösterisi, Buruciye Medresesinde düzenlenen kitap imzalama etkinli i, Ça lar n Pir Sultanlar ndan Günümüz Pir Sultanlar na isimli panel ve halk gecesi eklinde gerçekle tirilmi tir59. Etkinliklerin ilk günü görece sakin geçmesine ra men Sivas n merkezinde, bakanl a ait bir arsa üzerinde dikilen ozanlar heykeli60 gerginlik yaratm t r. Sivas n yerel gazetelerinden biri olan Hürdo an gazetesi; heykelin gizli dikildi ini ve â klar ehri Sivas ile kangal köpe ini temsil eden heykelin asl nda sadece Pir Sultan Abdal temsil etti ini ve bu nedenden dolay halk n tepkisinden korktuklar için gece gizlice dikildi ini yazm t r61.
Katliam n gerçekle ti i 2 Temmuz sabah yerel bas n n kulland man etler Sivas taki gerginli i yans t r biçimdeydi. Bu man etlere bakt m zda bir gün önce gerçekle tirilen etkinliklerin ve Aziz Nesin in konu mas n n bamba ka amaçlar için kullan ld n görüyoruz. Hürdo an gazetesi Sivas ta ne yap lmak isteniyor man etini atarak Aziz Nesin aptall kta indirim yapt diye devam etmi tir.
58
Sivas katliam sonras nda Aziz Nesin in Sivas ta yapt konu ma k k rt c unsur olarak ileriye sürülecektir.(bkz. enal Sar han, Sivas Katliam Davas Cilt II, Ankara, 2002, s. 61.) Konu ma metnine bakt m zda tahrik edici bir unsurun bulunmad aç kça görülmektedir. Aziz Nesin in yay nlad tefrika ve dü ünceleri sebebiyle Nesin in Sivas a gelmesi k k rt c bir durum olarak önceden lanse edilmi tir. Nitekim kültür merkezindeki konu mas ndan çok önce Aziz Nesin aleyhine bildiriler yay nlanm t r. Aziz Nesin in konu mas için bkz. Haydar GÖLBA I, Aleviler ve Sivas olaylar , stanbul, 1997,s. 17-25
59
Sivas katliam sonras nda birinci gün gerçekle tirilen etkinliklerin Türk ve Müslüman halk rencide etti i söylenmi tir. ( bkz. TBMM ARA TIRMA KOM SYONU RAPORU, KALEL ) oysa program n içeri ini inceledi imizde gerek Aziz Nesin in konu mas n n gerekse gün boyunca sürdürülen di er etkinliklerin hiçbir ekilde tahrik edici herhangi bir unsur ta mad n görüyoruz. Etkinli in içeri i ile ilgili ayr nt l bilgi için bkz. DO AN, s. 45-83, YILDIRIM, s. 19-56.
60
Ozanlar heykeli Sivas katliam s ras nda belirgin bir rol oynayacakt r. Halk yat t rmak maksad ile yerinden sökülen heykel, halk n daha çok tahrik olmas na yol açacakt r. DO AN, s. 150.
61
24
Bizim Sivas gazetesi Rezaletin Daniskas ba l n kullanarak Pir Sultan Abdal Kültür enlikleri ad alt nda sosyalistlerin bir araya geldiklerini ve kanunsuz yürüyü ve gösterilerin haz rland n yazm t r. Hakikat gazetesi Müslüman mahallesinde salyangoz satt lar ba l yla Aziz Nesin in konu mas nda dinsizlik propagandas yapt n ve Müslümanlar rencide etti ini yazm t r. 2 Temmuz günü yay nlanan be yerel gazeteden sadece Anadolu ve Yeni Ülke gazeteleri yans z habercilik yapm t r. Anadolu gazetesi Tahriklere Kap lmay n ba l alt nda eskiden ya anm mezhep çat malar n hat rlatarak halk n tahriklere kap lmamas konusunda uyarm t r. Yeni Ülke gazetesi ise bir gün önceki etkinlikleri oldu u gibi anlatarak tarafs z bir tutum izlemi tir62.
Olaylar n gerginle ti ini gösteren bir ba ka i aret ise TGRT muhabirinin Aziz Nesin ile gerçekle tirdi i röportajd r63. Röportaj boyunca muhabirin Aziz Nesin in söylemedi i eyleri ima ederek ve devaml ayn sorular farkl
ekillerde sorarak Aziz Nesin i sinirlendirmeye ve halk tahrik edecek bir eyler söyletmeye çal t n görüyoruz.
D- 2 Temmuz 1993 olaylar n kronolojik s ralamas64 Hiçbir ey eyleme geçen cehaletten daha korkunç olamaz65
Bu bölümde ya anan olaylar n geli imini daha iyi anlatabilmek için katliam n kronolojik s ralamas yap lm t r. Bu s ralamaya göre:
62
Yerel bas nda yer alan haberleri ayr nt l bir ekilde incelemek için bkz. Hürdo an gazetesi 2 Temmuz 1993, Bizim Sivas gazetesi 2 Temmuz 1993, Hakikat gazetesi 2 Temmuz 1993, Anadolu gazetesi 2 Temmuz 1993, Yeni Ülke gazetesi 2 Temmuz 1993.
63
Atilla A UT, Sivas Kitab Bir Topluöldürümün Öyküsü, Ankara, 1994, s. 311-318.
64
Olaylar n kronolojik s ralamas için üç kaynak temel olarak ele al nm t r. Kaynaklar için bkz. Hüseyin KARABABA, Sivas Davas , Ankara, 2008, s. 4-5; Do an, s. 131-135; enal SARIHAN, Sivas Katliam Davas Cilt I, Ankara, 2002, s. 23-25.
65
Genco Erkal, Sivas 93 Tiyatro Oyunu, stanbul Muammer Karaca Tiyatrosu (e.t.: 23 Kas m 2008)
25
Saat 13.30: Cuma namaz ndan sonra Pa a camii ve Meydan camisiden ç kan 500- 1000 kadar ki iden olu an grup dört koldan ilerleyerek Valili e do ru ilerlemi lerdir.
Saat 13.40: Valili in gerisinde olu turulan polis barikat n a an yakla k 2000 ki i, meydanda, Vali stifa , Zafer slam n , eytan Aziz , vb. sloganlar atm lard r.
Saat 13.50: Kalabal kla maya ba layan grup valili i ta larken polis müdahale etmi , kalabal k kültür merkezine yönelmi tir.
Saat 14.00: Kültür Merkezinin önüne gelen grup, panelin iptal edilmesini, etkinliklerin düzenlenmemesini istemi lerdir. O s rada kültür merkezi önünde aç lan kitap stad ndaki sat c larla eylemciler aras nda sürtü me ç km t r.
Saat 14.20: ki grup aras nda kar l kl sloganlar ve küfürle meler sonucu çat ma ç km t r
Saat 14.40: Göstericilerin da lmas için Fatiha okunmu tur.
Saat 14.50: Olay yerine gelen Belediye Ba kan Temel Karamollao lu göstericilerin da lmas için bir konu ma yapm t r.
Saat 15.00: Göstericiler stasyon Caddesi ile Buruciye Medresesi arkas ndan olmak üzere iki ayr koldan meydana ilerlemi lerdir. Mad mak oteli ile meydan aras ndaki kalabal k üç bini geçmi tir.
Saat 15.30: Otelin önüne polis taraf ndan barikat kurulmu tur. Göstericiler mad mak oteli önünde birikmeye ba lam lard r. Polis barikat n a amayan göstericiler oteli ta lamaya ba lam lard r66.
Saat 15.40: Göstericiler Aziz Nesin i isteyerek Aziz e ölüm , Sivas Aziz e mezar olacak sloganlar atmaya ba lam lard r.
66
Otelin önünde yakla k 15 günden beri bir kald r m çal mas n n yürütüldü ü fakat katliam n meydana gelmesinden yakla k 4 gün önce çal malar n durduruldu u ve yeni dö enmi kald r mlar n üzerinde dahi kald r m ta lar n n y larak sanki haz rl k yap ld belirtilmi tir. ( Makbule Çimen) Ahmet KOÇAK, Sivas Katliam n n Onuncu Y ldönümü Onlar I k Oldular,
26
Saat 15.55: Kalabal k ozanlar an t na sald rarak ilk tahribini vermi tir. K zg n kalabal k hem slogan atm hem de an ta sald rm t r.
Saat 16.00: Göstericiler ozanlar an t ndan uzakla arak tekrardan Kültür Merkezine yönelmi lerdir. Otelin önündeki kalabal k be bini geçmi tir.
Saat 17.30: Mesai saatinin bitimiyle otelin önündeki kalabal k on bini geçmi tir.
Saat 18.00: Validen gelen istek üzerine Belediye Ba kan Temel Karamollao lu ikinci konu mas n gerçekle tirir ve halka seslenir67
Saat 18.30: tfaiye araçlar hükümet meydan na getirilmi tir.
Saat 19.14: Kültür merkezi önünde tahrip edilen heykel göstericilerin iste i ve valinin emri üzerine belediye garaj na konulmak amac yla meydandan geçirilirken, topluluk taraf ndan mad mak otelinin önüne getirilmi tir.
Saat 19.50: Mad mak otelinin önünde bulunan araçlar ve heykel ate e verilmi tir.
Saat 20.00: Otele yakla mak isteyen itfaiye araçlar na göstericiler yerde yatarak engel olmak istemi lerdir.
Saat 20.10: Yang n otele s çram t r.
Saat 20.20: Otelin arka taraf ndan ilerleyen itfaiye yang n söndürmeye ba lam t r.
Saat 20.40: Hükümet meydan na gelen göstericiler, bu kez hükümet kona n ta lamaya ve sloganlar atmaya ba lam lard r.
Saat 20.50: Güvenlik güçleri havaya ate açmaya ba lam ve göstericiler da lmaya ba lam t r.
67
Müslüman karde lerim... Gazan z mübarek olsun. Amaca ula lm t r. YILDIRIM, s. 150, Büyük bir ço unlu a göre bu konu ma ters etki yapm , kalabal k bu konu madan sonra daha çok galeyana gelmi tir.
27
Saat 21.00: Kalabal k küçük gruplar halinde ehrin çe itli yerlerine da lmaya ba lam t r.
Saat 21.40: Atatürk- Kongre ve Etnografya müzesi önünde bulunan Atatürk büstü tahrip edilmi tir.
Saat 22.00: çi leri Bakan Mehmet Gazio lu Valili e gelerek olaylar ile ilgili bilgi alm t r.
Saat 23.00: Valilik taraf ndan soka a ç kma yasa ilan edilmi tir.
Saat 01.00: Yang nda 35 ki inin öldü ü, 60 ki inin yaraland , yaral lardan dördünün durumunun a r oldu u bildirilmi tir.