“Katılımın, yurttaşa bakan yönüyle işlevleri türlüdür. Bunlar arasında, kişiliğini geliştirme, eğitim ve çıkarını koruma, kendini anlatabilme, kendini kabul ettirebilme gibi sosyalleşme işlevleri sayılabilir. Katılım olgusunun siyasal ve toplumsal düzlemde yerine getirdiği işlevler, hem bireyi hem de devleti ilgilendiren yönüyle çok çeşitlidir. Birey, yönetim, siyaset ve kültür gibi birçok konuda katılımın olumlu işlevleri vardır. Ancak, katılımın genel amacı, daha fazla demokrasidir.”99
96 a.g.e., s.80
97 Baykal, a.g.e., s.79
98 Kışlalı, Ahmet Taner, “Siyasal Katılma ve Seçimler”, http://www.haberbilgi.com/kitap/Ahmet-Taner-
Kislali/siyasal -sitemler/ss. 2-21.html., (10.08.2005)
Katılımın bireyle ve devletle ilgili işlevleri kısaca şunlardır:100 Bireyle ilgili işlevleri;
1- Eşitlik,
2- Yönetimi Denetleme,
3- Bireysel Hakların Korunması’dır, Devletle ilgili işlevleri ise; 1- Bütünleşme,
2- Meşruluk,
3- Doğru Karar Alma, 4-Etkinlik’tir.
1. 16. SİYASAL KATILMA VE SİYASAL KAYNAKLAR
Siyasal katılma, toplum üyelerinin siyasal sistemi desteklemek ve etkilemek için giriştikleri faaliyetler ve eylemlerin tümünü içermektedir. Bireyler siyasal sürece çeşitli seviyelerde ve çeşitli biçimlerde katılmaktadır. Bireylerin katılmaktan bekledikleri sonuçlar duygusal veya çıkarlarıyla ilgili olmaktadır.101
Siyasal katılmayı inceleyebilmek için öncelikle siyasal eylemleri zorluk derecesine göre sıralamak gereklidir. Bu tür bir sınıflandırmayı ilk defa, ayrıntılı bir şekilde geliştirip öneren Lesten Milbrath olmuştur. Milbrath’ın önerisine göre siyasal katılmaya konu olan eylemler zorluk sırasına göre aşağıdaki şekilde sıralanabilir. Bu şekilde sıralanan eylemleri üç sınıfa ayırabileceğimizi öneren Milbrath, en kolay eylemlere izleyici faaliyetleri, daha zor olan eylemlere geçiş faaliyetleri ve en zor eylemlere ise gladiyatör faaliyetleri adını vermiştir. Sadece seçimden seçime oy kullanan bir kişi izleyici faaliyetleriyle meşgul olan, izleyici rolü oynayan bir bireydir. Oy vermenin yanısıra siyasal liderlere istek ve şikayetlerini iletmek üzere onlarla temas ediyorsa, artık izleyici olmaktan çıkan birey geçiş faaliyetlerinde bulunan bir kişi olmaktadır. Nihayet, aynı birey bir seçim kampanyasında düzenli olarak, zaman ayırıp faaliyette bulunacak olursa, gladiyatör faaliyetlerinde bulunan bir kişi olacaktır.102
100 a.g.e., s.42
101 Turan, a.g.e., s. 91
Siyasal Katılma Göstergeleri:103 Gladiyatör Faaliyetleri:
• Kamuya veya siyasal partiye ait bir mevkiyi işgal etmek • Bir siyasal makam için aday olmak
• Siyasal fon temininde çaba göstermek
• Bir siyasal strateji toplantısına katılmak suretiyle siyasal parti faaliyetinde bulunmak
• Bir siyasal partinin aktif üyesi olmak
• Bir seçim kampanyasında faaliyette bulunmak Geçiş Faaliyetleri:
• Bir siyasal toplantı veya gösteriye katılmak
• Bir parti veya adayın kampanyasına para yardımı yapmak • Bir siyasal lider veya bürokratla temas
İzleyici Faaliyetleri:
• Bir parti(veya aday) rozeti taşımak
• Bir kimseyi belirli bir yönde oy kullanmak için ikna etmek • Bir siyasal konu hakkında konuşma başlatmak
• Oy vermek
• Siyasal dürtülere maruz kalmayı kabul etmek. Kayıtsızlar’dır.
Milbrath’ın sınıflandırmasında dikkat edilecek bir diğer husus da zor olan bir eylemi yapan kişinin daha kolay olan bir eylemde bulunması olasılığının fevkalade yüksek olacağıdır. Bir siyasal partide idari görevi olan bir bireyin oy kullanması olasılığı, sadece her sabah gazetesinin siyasal haberler yazan birinci sayfasını okuyan bireye oranla daha yüksek olacaktır.104
Siyasal katılmayı maddeler halinde şöyle özetleyebiliriz:105
¾ Politikacıyla temas sıklığı, ¾ Seçimde oy verme ve çalışma,
103 a.g.e., s.203
104 Kalaycıoğlu, Çağdaş Siyasal..., s.204
¾ Siyasal literatürü izleme, ¾ Siyasal tartışmalar, ¾ Siyasal örgüte üye olma,
¾ Siyasal eylem ve siyasal katılma ile, ¾ Bağışta bulunma’dır.
Siyasal kaynak ise, bireyin diğer bireylerin tutum ve eylemlerine kendi istediği siyasal yöne ve amaca yöneltebilmek üzere kullanabileceği nesnel veya öznel her araçtır.
Siyasal katılmayı etkileyen kaynaklar ise şunlardır; yaş ve cinsiyet, eğitim, kentleşme, meslek, kitle iletişim araçlarını izleme, örgüt üyeliği ve gelir.
1.16.1. Yaş ve Cinsiyet: Siyasal katılma eylemi, orta yaş grubunda diğerlerine oranla daha yüksektir. Gençler ise bunalımlı dönemlerde yüksek oranda siyasal katılma eğilimi gösterse de, daha sonraları tekrardan ilgileri azalmıştır.
Hemen hemen tüm toplumlarda özellikle 16-20 yaş arasındaki gençler, her düzeyde politikaya fazla ilgi duymamaktadırlar. Bunun nedenleri ise, bu yaş grubundaki gençler, iş arama, eğitim ve meslek edinme gibi nedenlerle sık sık yer değiştirmektedirler. Henüz bekardırlar ve belli bir mesleğe sahip olmadıklarından henüz bir yere yerleşememişler ve herhangi bir örgüte üye olamamışlardır.106
Kadınlar, erkeklere oranla daha az siyasetle ilgilidirler. Ev işleri, çocuk doğurma ve bakma görevleri kadınları siyasetten uzak tutmuştur. Ayrıca, toplumların kafasında hep, siyasetin erkek işi olduğu fikri vardır. Dolayısıyla, kadınlar siyasetten kendilerini uzak tutmakta ve erkeklerin verdikleri kararları onamışlardır.
Günümüzde ise bu olgu değişmiştir. Ve kadınlar artık siyasal hayata daha ilgili davranmışlardır. Kamusal alanlarda faaliyet göstermişlerdir. Eğitim düzeyinin yükselmesiyle beraber siyasal katılma oranı da yükselmiştir.
1.16.2. Eğitim: Eğitim, siyasal katılmayı arttırıcı güçlü bir değişkendir. Ve eğitim düzeyi arttıkça siyasal yaşama katılmanın daha yoğunlaşacağı beklenir.107
Eğitimin üst düzeyleri bir yana bırakılsa bile, yalnızca okur yazar olmak, birçok siyasal hakkın kullanılabilmesi için vazgeçilemeyecek bir zorunluluktur.108
1.16.3. Kentleşme: Dar anlamda kent sayısının ve kentlerde yaşayan nüfusun
106 Öztekin, a.g.e., s.228 107 Çukurçayır, a.g.e., s.70
artması olarak tanımlanır. Ancak bu sadece bir nüfus hareketini anlatır. Kentleşmenin ekonomik ve toplum yaşamındaki değişmelerden doğduğunu söyleyen Keleş, kentleşmeyi, “sanayileşme ve ekonomik gelişmeye koşut olarak kent sayısının artması ve bugünkü kentlerin büyümesi sonucunu doğuran, toplum yapısında artan oranda örgütleşme, iş bölümü ve uzmanlaşma yaratan insan davranış ve ilişkilerinde kentlere özgü değişikliklere yol açan bir nüfus birikimi süreci” şeklinde tanımlamıştır.109
Kentleşme, siyasal katılmayı önemli ölçüde etkileyen değişkenlerden biridir. Çünkü örgütlü demokrasi, kentsel yaşamın bir ürünüdür. Kentte yoğunlaşma yüksektir. Toplumsal etkileşmenin farklılaşması, yoğun iletişim ve grup dinamikleri kente özgü niteliklerdir ve bu nitelikler kentlilerin siyasal yaşama daha fazla katılımını sağlarlar.110
1.16.4. Meslek: Meslek, bir anlamda parayı kazanma biçimidir. Ne var ki, aynı gelir düzeyinde olanlar arasında bile, siyasal katılma eğilimi mesleklere göre farklılıklar gösterebilmiştir. En etkin siyasal katılma genellikle serbest meslek gruplarında görülmüştür. Bu arada iş çevresi de siyasal katılma açısından önem taşıyabilmektedir.
Eğitim düzeyinin düşük olduğu aile etkisinin azaldığı durumlarda ise iş çevresinin etkisi artmaktadır.111
1.16.5. Kitle İletişim Araçlarını İzleme: Günümüzdeki kitle iletişim araçlarının siyasal yaşamda önemli bir rolü vardır. Kitle iletişim araçlarını izleyebilen birey, çevresindeki olaylar hakkında bilgilenir ve bu bilgilenmeyle bireyin yaşam çevresini algılaması daha bir kolaylaşır. Kitle iletişim araçlarını daha çok izleyenlerin siyasal yaşama yoğun katıldığı, ilgilendiği ve siyasal yaşam hakkında tartıştığı gözlenmiştir.112
1.16.6. Örgüt Üyeliği: Örgüt üyeliği, siyasal görevler üstlenme bakımından anahtar bir rol oynar. Kentlileşmiş bir toplum, örgütlenme özelliğini kazanmış bir toplumdur.113
1.16.7. Gelir: Gelirinde öteki siyasal kaynaklar gibi siyasal katılmanın üzerinde önemli etkileri vardır. Düşük gelir düzeyinde insanlar sadece seçimlere katılma eğiliminde bulunurken, yüksek gelir düzeyindekiler, daha üst düzeydeki katılma türleriyle de ilgilidirler.
109 Görmez, Kemal, Kent ve Siyaset, Gazi Kitabevi, Ankara, 1997, s.11 110 Çukurçayır, a.g.e., s.68
111 Kışlalı, Ahmet Taner, “Siyasal Katılma ve Seçimler”, http://www.haberbilgi.com/kitap/Ahmet-Taner-
Kislali/siyasal -sitemler/ss. 2-21.html., (02.01.2005)
112 Çukurçayır, a.g.e., s.72 113 a.g.e., s.73
Katılmada rol oynayan bu değişkenler, birey üzerinde aynı yönde bir etki yapıyorsa güçlü bir siyasal katılım beklenebilir. Fakat ters yönde etkilerin birbirlerine yakın düzeyde olduğu hallerde, hangi yönde davranacağını bilemeyen birey, kararsızlığa sürüklenip katılmamayı yeğleyebilir. Örneğin sandık başına gitmeyen seçmenlerin bir bölümü ilgisizlikten böyle davrandığı gibi, bir bölümü de karar vermekte zorluk çektiği için oy vermemeyi tercih etmektedir.114