Katı Atıklar

Katı atık, T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı internet sitesinde, şu şekilde tanımlanmaktadır: ‘’ Tüketiminin ardından atılmak istenen, toplum sağlığı ve refahı ile ekolojik unsurların korunması için düzenli olarak bertaraf edilmesi lazım gelen katı maddeler ve arıtma çamurlarının tamamıdır.’’ (https://csb.gov.tr/sss/kati-atik, E.T.: 21.10.2018).

Çalışma dahilinde katı atıklar; evsel katı atıklar, inşaat katı atıkları, tehlikeli katı atıklar, endüstriyel katı atıklar, tıbbi katı katı atıklar ve ambalaj atıkları olmak üzere 6 grupta incelenecektir.

2.2.1.1.1. Evsel Katı Atıklar

Belediyeler tarafından verilen hizmetlerle toplanıp taşınmak suretiyle depolama tesislerinde bertaraf edilebilen ev ve ofis kaynaklı atıklardır. Ayrı yöntemi e geri kazanılmaları mümkündür. Kompost ve yakma işlemlerine elverişli atıkladır. Bu atıklara örnek olarak, ev ve ofis çöpleri verilebilir (Sayar, 2012:4).

2.2.1.1.2. İnşaat Katı Atıkları

Binaların yapım, yıkım ve onarımı sonucu ortaya çıkan hafriyat ve moloz atıklarının tamamıdır. Örnek olarak evde yapılan bir tadilat ortaya çıkan hafriyat atığı verilebilir (Sayar, 2012:7).

2.2.1.1.3. Tehlikeli Katı Atıkları

2 Nisan 2015 tarih ve 29314 sayılı resmî gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Atık Yönetimi Yönetmeliği, tehlikeli atıkları özelliklerine göre 14 gruba

ayırmıştır. Bunların içerisinde H3-B’nin tamamı ve H3-A’nın d maddesi katı atık grubunda olmadığından aşağıda yer almamaktadır.

• H1 Patlayıcı: Ateş etkisiyle patlayabilen veya dinitrobenzenden daha çok şoklara ve sürtünmeye duyarlı olan madde ve preparatlar ile kendi kendisine kimyasal reaksiyona girerek belirli bir sıcaklık ve basınçta hızla gaz oluşumuna sebep olacak madde ya da katı atıklardır.

• H2 Oksitleyici: Diğer maddelerle özellikle yanıcı maddelerle teması durumunda yüksek oranda reaksiyon gösteren katı madde ve preparatlardır.

• H3-A Yüksek Oranda Tutuşabilenler:

a) Aşırı tutuşabilen sıvılar da dahil olmak üzere 21 derecenin altında tutuşabilen katı maddeler ve preparatlardır.

b) Herhangi bir enerji kaynağına ihtiyaç duymaksızın ortamda sıcaklığındaki hava ile temas etmesi ile ısınıp tutuşabilen katı madde ve preparatlar,

c) Ateş ile kısa süreli temas ettiğinde hemen tutuşabilen ve sonrasında yanarak tükenen katı madde ve preparatlar,

d) Su ile ya da havadaki nemle teması halinde yüksek oranda yanıcı gazlara dönüşen katı madde ve preparatlardır.

• H3-B Tutuşabilenler: 21 derece ya da üzeri veya 55 derece ve üzeri parlama noktası olan sıvı madde ve preparatlardır.

• H4 Tahriş Edici: Cilt ile veya balgam mebranı ile ani, uzun süreli ve tekrar eden temaslar sonucunda yanığa yol açan ve korozif olmayan katı madde ve preparatlardır.

• H5 Zararlı: Yenilmesi, solunulması ya da temas edilmesi halinde, belirli bir sağlık riski içeren katı madde ve preparatlardır.

• H6 Toksik: Yenilmesi, solunulması ya da temas edilmesi halinde, sağlık yönünden ciddi, akut veya kronik risk oluşturan, hatta ölüme dahi sebep olan katı madde ve preparatlardır.

• H7 Kanserojen: Yenilmesi, solunulması ya da temas edilmesi halinde, kansere yol açan ya da etkisini arttıran katı madde preparatladır.

• H8 Korozif: Temas edilmesi durumunda canlı dokuları tahrip eden katı madde ve preparatlardır.

• H9 Enfeksiyon Yapıcı: İnsanlarda ya da diğer canlılarda hastalığa yol açtığı bilinen ve geçerli sebeplerden ötürü güvenli olduğuna inanılan sürdürülebilir mikroorganizmaları ya da toksinleri içeren katı maddelerdir.

• H10 Üreme Yetisini Azaltıcı: Yenilmesi, solunulması ya da temas edilmesi halinde, doğuştan gelen kalıtımsal olmayan hastalıklara yol açan ya da yol açma riskini arttıran katı madde ve preparatladır.

• H11 Mutajenik: Yenilmesi, solunulması ya da temas edilmesi halinde, doğuştan gelen kalıtsal genetik bozukluklara yol açan ya da yol açma riskini arttıran katı madde ve preparatladır.

• H12: Havaya, suya veya bir asite temas etmesiyle zehirli ya da çok zehirli gazları serbest bırakan katı madde ve preparatlardır.

• H13: Yukarıda sıralanan özelliklerden herhangi birisine sahip olan atıkların bertaraf edilmesi sırasında oluşan katı madde ve preparatlardır.

• H14 Ekotoksik: Çevrenin bir ya da birden çok bölgesinde ani ya da gecikmeli zararlı etkiler meydana getiren veya bu riski taşıyan katı madde ve preparatlardır (AYY, 2015: madde 4/jj).

2.2.1.1.4. Endüstriyel Katı atıklar

Endüstriyel faaliyetler neticesi ortaya çıkan katı atıklardır. Endüstriyel faaliyetler devam ederken ya da faaliyet sonucu ortaya çıkmaktadırlar (Sayar, 2012:7).

2.2.1.1.5. Tıbbi Katı Atıklar

25. 01. 2017 tarih ve 29959 sayılı Resmî Gazete’ de yayımlanarak yürürlüğe giren Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği’nde tıbbi atıklar; ‘’Birimlerden ortaya çıkan, enfeksiyon ve patolojik unsur barındıran atıklarla kesici-delici atıklarının tamamı’’ olarak tanımlanmıştır (Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği (TAKY), 2017: madde 4/o).

2.2.1.1.6. Ambalaj Katı Atıkları

27. 12. 2017 tarih ve 30283 sayılı Resmî Gazete’ de yayımlanarak yürürlüğe giren Ambalaj Atıkları Kontrolü Yönetmeliği’ne göre ambalaj,’’ ürünün üreticiden tüketiciye ulaştırılması sırasında, taşıma, koruma, saklama ve satışa sunum işlemleri kullanılan her tür malzemeden yapılabilen, geri dönüşümü mümkün ve geri dönüşümü mümkün olmayan malzemelerin tümü’’ şeklinde tanımlanmaktadır (Ambalaj Atıkları Kontrolü Yönetmeliği (AAKY), 2017: madde 4/a). Ambalaj atıkları ise, ‘’üretim artıklarının hariç tutulması şartıyla, ürünün üreticiden tüketiciye ulaştırılması sırasında ürünün müşteriye arzı amacı ile kullanılan ve ürünün kullanılması sonucu ortaya çıkan, miadı dolmuş yeniden kullanılabilir ambalajlar da dahil olmak üzere

çevreye bırakılan ya da atılan, satış, ikincil ve nakliye ambalaj atıkları’’ olarak tanımlanmaktadır (Sayar, 2012:8-9).

Ambalaj atıkları 2 ayrı unsur göz önünde bulundurularak sınıflandırılabilir. Bunlar, ticari açı ve malzeme cinsi bakımıdır.

Ticari açıdan ambalaj atıkları, satış ambalajı, dış ambalaj ve nakliye ambalajı olmak üzere 3’e ayrılmaktadır.

• Satış Ambalajı: Satın alma konusunda tüketici için bir satış ünitesi meydana getirmeye uygun olarak yapılmış olan ambalajı ifade etmektedir. • Dış Ambalaj: Ürünün üreticiden tüketiciye ulaştırılması sırasında, taşınması, saklanması, korunması ve satışa arz olunması amacıyla kullanılan her tür malzemeden yapılmış tüm ürünleri ifade etmektedir. • Nakliye Ambalajı: Ürünün üreticide satıcıya nakliyesi esnasında nakliye

ve stoklama işlemlerini kolay hale getirmek amacı ile kara, deniz, demir ve hava yolu taşımacılığında kullanılan konteynırlar hariç tutulmak kaydıyla, belirli bir sayıdaki satış ambalajının ya da ikincil ambalajın nakliye ve stoklama işlemleri esnasında korunmasını sağlamak maksadıyla kullanılan ambalajı ifade etmektedir (AAKY, 2017: madde: 4/dd).

Ambalaj atıkları malzeme cinsi bakımından ise, kâğıt, plastik, metal, cam, ahşap, kompozit ambalaj olarak 6’ ya ayrılmaktadır.

• Kâğıt Ambalaj: İnsanlığın geçmişinden bugününe en çok kullanılmış olan ambalaj çeşidi kâğıt ambalaj olmuştur. Selüloz isimli değerli bir hammaddeden kâğıt ve karton üretilmektedir (Gündüzalp ve Güven, 2016:4).

• Plastik Ambalaj: Plastikler, molekül ağırlıkları fazla olan organik moleküllerden veya polimerlerden meydana gelmektedir (Çobanoğlu ve Güler, 1997:14). Plastik ambalaj, petrol türevi maddelerin petrokimya tesislerinde işlenmesi yolu ile elde edilir. Dünya genelinde elde edilen toplam petrolün yalnızca %4’ü plastik üretimi için kullanılmaktadır. Ayrıca petrol üretimi için kullanılan bu %4 oranın da yalnızca %3’ü plastik ambalaj yapımında kullanılmaktadır (Öztürk, 2001:24).

• Metal Ambalaj: İnce çelik saclar olan alüminyum ve tenekeden yapılmaktadır. Çeliğin doğrudan yiyecek maddeleri ile temasını önlemek amacı ile çeliğin yüzeyi kalay ya da organik laklar ile kaplanır. Böylece korozyona dayanıklı hale gelmiş olurlar (Sayar, 2012:15).

• Cam Ambalaj: Cam ambalajın diğer ambalaj türlerine oranla olumlu yönleri vardır. Cam, çevre dostu, tamamen doğal, sürekli geri kullanımı mümkün ve sağlıklıdır. İçindeki ürünle kimyasal bir etkileşime girmez. Raf ömrü uzundur ve yüksek ısıya ve basınca dayanıklıdır. Gelişimlere açık olan cam, en eski ambalaj malzemelerindendir.

• Ahşap Ambalaj: Sert ve dayanıklı olması sebebiyle büyük ve ağır yüklerin ambalajlanmasında kullanılmaktadır. Ayrıca, havalandırma özelliği sebebi ile taze sebze ve meyvelerin ambalajlanmasında kullanılmaktadır. İçerisinde olduğumuz 21. yüzyılda ise bunlardan farklı olarak, büyük makine ve motorlu araçlarla çeşitli ürünlerin ambalajlanmasında kullanılmaktadır.

• Kompozit Ambalaj: Kompozit ambalaj, birbirinden farklı malzemelerden yapılmış ve elle birbirinden ayrılamayan ambalaj türüdür (AAKY, 2017: madde 4/çç).