Karlılık Oranları

İşletmenin faaliyet sonuçları doyurucu mu? İşletme, inceleme döneminde ölçülü, yeterli kar elde etmiş mi? Mali tablolar, tek başlarına bu soruları cevaplayamazlar. Söz konusu tablolar, ancak işletmenin incelenen dönemdeki elde ettiği kar miktarını gösterirler ( Akgüç, 1987: 374-375).

Karlılık oranları, işletmeye gerek ortaklar tarafından getirilen fonları (öz sermayenin), gerekse dış kaynaklardan borçlanma ile elde edilerek yatırıma tahsis edilen toplam fonların (yatırımların) ne kadar etkin ve kar getirici biçimde kullanıldığını ve işletmenin finansal yükümlülüğünü karşılama gücünü belirlemede kullanılır (Usta,2005: 100).

toplanabilir. Bunlar; yatırıma göre karlılığı gösteren oranlar, satışlara göre karlılığı gösteren oranlar ve finansal yükümlülüğü karşılama gücüne göre karlılığı gösteren oranlardır. Bu oranlar birlikte, işletmenin faaliyetindeki verimliliği ortaya koyarlar. Günümüzde kullanılan bazı oranlar şöyledir ( Akgüç, 1998: 63-76):

2.6.4.1. Yatırıma Göre Karlılığı Gösteren Oranlar

Net Kar/Öz sermeye oranı; işletmenin elde ettiği kar ile işletmenin sahip veya sahiplerinin sağladığı sermaye arasındaki ilişkiyi belirler. Yani yatırılan sermayeye karşılık elde edilen net karı göstermektedir. İşletme sahip veya sahipleri tarafından sağlanan sermayenin bir birimine düşen kar nispetini ortaya koyar. Eğer işletme, sermayesini daha karlı bir alanda kullanma olanağına sahipse, anılan oran yüksek olsa dahi bu durum yeterli bir netice olarak görülmemelidir. Daha karlı alanlar; devlet tahvili almak, karlı anonim şirketlerinin hisse senetlerini almak vb. olabilir.

Vergi Öncesi Kar(Dönem Karı)/Öz sermaye oranı; işletmenin vergiden önceki karını ile işletmenin sahip veya sahipleri tarafından sağlanan sermaye arasındaki ilişkiyi belirler. Bu oran yardımıyla vergi oranlarındaki değişikliklerin işletmenin net karına etkisini görebiliriz. Vergi oranlarının yükselmesi gibi tamamen işletme dışı bir nedenden dolayı bu oranın düşük çıkması ileri gelebilir.

Net Kar/Net Varlık oranı; işletmenin yaptığı yatımın karlılığını yani varlıkların ne kadar verimli kullanıldığını gösterir. Varlıklarını yabancı kaynaklarla finanse eden işletmelerde anılan oran, varlıklarını öz kaynaklarla finanse eden işletmelerden daha düşüktür. Gerçekten net kar, faizler ve vergi indirildikten sonra kalan tutarı ifade ettiğinden dolayı bir firmanın finansman şekline göre, bu oran yüksek veya düşük görülebilir.

Faiz ve Vergiden Önceki Kar/Kaynaklar oranı; ekonomik rantabilite olarak da adlandırılmaktadır. Bu oran, işletmenin kaynaklarını ne ölçüde karlı kullandığını

göstermektedir. İşletme ucuz kaynak elde etmiş ise, daha pahalı kaynak temin eden işletmeye kıyasla daha karlı görülecektir.

Dağıtılmamış Karlar/Varlık oranı; birikmeli karlılık oranı olarak da anılan oran, işletmenin uzun süreli karlılığını göstermekle birlikte, kar dağıtım politikası hakkında da ışık tutmaktadır.

Faaliyet Karı/Varlık oranı; varlıkların esas faaliyetlerde ne kadar verimli kullanıldığını gösterir. Eğer işletme karının büyük bölümünü diğer faaliyetlerden elde ediyorsa veya esas faaliyetlerine ilişkin giderler yüksek ise bu oranın düşük çıkması olağandır.

2.6.4.2. Satışlara Göre Karlılığı Gösteren Oranlar

Brüt Satış Karı/Net Satış Tutarı oranı; satışların maliyetinin net satışlar içerisinde ne kadar yer tuttuğunu yani net satışların yüzde kaçı oranında brüt kar elde edildiğini gösterir. Net satışlar ile satılan malın maliyeti arasındaki olumlu fark, brüt satış karını ifade eder. Bir işletmenin brüt satış karının, faaliyet ve diğer giderleri karşılayarak işletme sahiplerine normal düzeyde kar bırakabilecek miktarda olması olumlu bir durumdur. Bu oranın yüksek çıkması satışların maliyetinin düşük olduğunu ifade eder. Ya da brüt satış karının faaliyet giderlerini karşıladıktan sonra işletmeyi yeterli bir faaliyet karına ulaştıracağı şeklinde yorumlanabilir. İncelenen işletmenin brüt satış karı oranının yükselme eğiliminde olması işletme lehine olumlu bir gelişmedir. Brüt satış karı oranının yükselmesi; satış fiyatlarının artması, maliyetlerin düşmesi, satış fiyatlarının maliyetlerden daha hızlı artması, maliyetlerdeki düşüşün satış fiyatlarındaki düşüşten daha hızlı olması ve brüt kar oranı yüksek olan malların, işletmenin satış hacmi içindeki payının artmasından ileri gelebilir.

arasındaki ilişkiyi gösterir. Bu oranın düşmesi olumlu olarak nitelendirilirken yükselmesi olumsuzluk olarak nitelendirilmektedir.

Faaliyet Karı/Net Satış Tutarı oranı; iş hacmi rantabilitesi olarak da adlandırılmaktadır. Bu oran, işletmenin esas faaliyetinin ne kadar karlı olduğunu yani başarılı olduğunu ortaya koyar. Başka bir ifadeyle, faaliyet karının net satışların yüzde kaçı oranında gerçekleştiğini ifade eder. Yani bu oran brüt satış karından faaliyet giderleri indirildikten sonra kalan faaliyet karı yüzdesini verir. Bu nedenle anılan oranın yüksek olması işletme açısından lehte bir sonuçtur. Bu oran; satış fiyatındaki değişiklik, satılan malın maliyeti, satış ve yönetim giderlerinin değişmesi ve satışların bileşiminin değişmesi nedeniyle dalgalanma gösterebilir. Faaliyet karı, vergi ve faizler ödendikten sonra, faaliyet dışı gider ve zararları karşıladıktan sonra işletme sahip veya sahiplerine yeterli ölçüde kar sağlayacak düzeyde bulunmalıdır.

Finansman Giderleri/Net Satışlar oranı; finansman giderleri ile satışlar arasındaki ilişkiyi göstermektedir. Bu oranın düşük düzeyde olması tercih edilir. Oranın yüksek olması satışlar sonucu elde edilen gelirin finansman giderlerine karşı düşük olduğunu gösterir. Düşük olması ise satışların finansman giderlerini karşılayabileceğini ve makul düzeyde de bir gelir bırakabileceğini ifade eder.

Net Kar/Net Satış Tutarı oranı; satışlar ile kar arasındaki ilişkiyi yani satışların yüzde kaçlık net kar içerdiğini gösterir. Bu oran işletmenin faaliyetinin ve faaliyet sonuçlarının daha iyi kavranmasını sağlar. Net kar oranı ne kadar yüksek çıkarsa o kadar iyidir.

Faaliyet Giderleri/Net Satış oranı; esas faaliyetler için yapılan giderlerin satışlar içindeki payını göstermektedir. Oranın düşük düzeylerde çıkması; işletmenin az faaliyet giderine katlanarak satışlarını gerçekleştirdiğini yani faaliyetler için yaptığı gideri

verimli bir şekilde kullandığını ifade eder.

2.6.4.3. Finansal Yükümlülüğü Karşılama Gücüne Göre Karlılığı Gösteren Oranlar

Faiz ve Vergiden Önceki Kar/Finansman Giderleri oranı; faiz ve vergiden önceki karın, finansman giderlerini karşılama gücünü göstermektedir. Bu oranın 8 : 1 ya da 7 : 1 olması yeterli olarak kabul edilmektedir (Akgüç, 1987: 387).

Faizden Önceki Kar/Finansman Giderleri oranı; işletmenin vergiyi ödedikten sonraki karının finansman giderlerini karşılama gücünü göstermektedir. Bu oranın 4 : 1 ya da 3 : 1 olmasının yeterli olacağı düşünülmektedir (Akgüç, 1987: 387).