Karaman Beylerbeyliği’nin İdari Teşkilatı ve İdari Taksimatı

Karamanoğulları’nın hâkimiyet sahasının Osmanlı idaresine girmesinin hemen ardından, burası bir beylerbeylik olarak teşkil edilmiştir127. Osmanlı taşra idari teşkilatında dördüncü beylerbeylik olan Karaman Beylerbeyliği’nin kuruluş zamanıyla ilgili 1468, 1470, 1483, 1512 tarihleri verilmektedir. Bu sebeple beylerbeyliğin 1468– 1512 yılları arasında kurulduğunu ifade edebiliriz128. Ancak Osmanlı hâkimiyetinin bu bölgede tam olarak 1476 yılında güçlendiğini belirtmek gerekmektedir129. Karaman Beylerbeyliği’nin geç kurulmasının en önemli sebebi ise, Karamanoğulları bakiyesi olan kabileler ile Osmanlı Devleti arasındaki anlaşmazlıktır. Osmanlı Devleti sürekli olarak problem çıkartan göçebe unsurları tam olarak itaat altına alabildiği zaman Karaman Beylerbeyliğini kurabilmiştir130. Dikkate alınması gereken bir diğer husus ise; Osmanlı Devleti’nde eyaletlerin tam anlamıyla oluşmasının, 40–50 senelik bir olgunlaşma sürecinin sonunda gerçekleşmiş olduğudur131.

125_{Karamanlı Nişancı Mehmed Paşa, Osmanlı Sultanları Tarihi, Osmanlı Tarihleri, C. I, (Hazırlayan:} Nihal Atsız), İstanbul 1949, s. 357–358.

126 _{İ. H. Uzunçarşılı, Anadolu Beylikleri, s. 35; M. C. Şehabettin Tekindağ, "II. Bayezid Devrinde} Çukurova’da Nüfuz Mücadelesi", Belleten, C. XXXI, S. 123, Ankara 1967, s. 345–347.

127_{M. T. Gökbilgin, “XVI. Asırda Karaman Eyaleti ve Larende (Karaman) Vakıf ve Müesseseleri”, s. 29.} 128_{H. İnalcık, Klasik Çağ, s. 110; Halil İnalcık, “Eyalet”, DİA, C. 11, İstanbul 1995, s. 549.}

129 _{Mehmet Akif Erdoğru, “Karaman Vilayetinin İdari Taksimatı”, Osmanlı Araştırmaları, S. XII,} İstanbul 1992, s. 426.

130_{M. A. Erdoğru, Beyşehir Sancağı, s. 53.} 131_{H. İnalcık, “Eyalet”, s. 549.}

Karaman Beylerbeyliği başlangıçta vali rütbeli şehzadelerin tasarrufunda ve idaresinde olduğu için vilayet olarak anılmıştır. Vilayet tabiri bu tasarruf şeklinin bir tezahürüdür. 1511 yılında şehzade Şehinşah’ın ölümü üzerine kısa bir süre oğlu Mehmed, Karaman vilayetini yönetmiş ve daha sonra buraya beylerbeyi ataması yapılmıştır132. Beylerbeylerin idaresinde olduğu zamanlarda ise beylerbeyilik olarak anılmıştır. İdari taksimat ve teşkilat açısından bakıldığında, Karaman, sancaklardan müteşekkil tipik ve klasik bir Osmanlı beylerbeyliğidir.

Karaman vilayeti ilk zamanlarda idari açıdan iç-el ve dış-el olmak üzere iki kısma ayrılmıştır. Bu idari taksimat coğrafya esas alınarak yapılmıştır. Toros dağlarının güneyinde kalan kısım İçel, dağlık taşlık olan kısım ise Taşeli ismiyle anılmıştı. Osmanlı Devleti, Karaman bölgesini ele geçirdikten sonra bu idari düzenlemeyi biraz daha geliştirmiştir. Askeri ve mali amaçları için bölgeyi daha küçük idari birimlere bölmüş ve bölgede merkezi denetimi sağlamlaştırmışlardır. Osmanlı idari teşkilatında, 15. yüzyılın ikinci yarısından itibaren, bu bölgeye Karaman veya Yunan Vilayeti133 adı verilmiştir. Karaman ismi Karamanoğulları beyliğinin kurucusu Karaman Bey’den gelmektedir. Karamanoğulları idaresinde kalan bölge ise Türkler arasında Karaman vilayeti olarak isimlendirilmiştir134.

Kanuni’nin ilk yıllarında Kayseri sancağı paşa sancağı135 olmuşsa da genellikle bu beylerbeyliğin paşa sancağı yani beğlerbeğilik makarrı Konya’dır136.

132

İsmail Hakkı Uzunçarşılı, “Sancağa Çıkarılan Osmanlı Şehzadeleri”, Belleten, C. XXXIV, S. 156, Ankara 1975, s. 662–663.

133 _{1518 yılına ait 63 numaralı defterde Karaman Vilayeti’nin Yunan Vilayeti olarak tanındığı} vurgulanmaktadır. Bkz. BOA, TD 63, s. 5. Şikâri, Konya, Aksaray, Larende ve Tarsus’u içine alan bölgeye Yunan memleketi denildiğini nakletmektedir. Şikâri, Karamannâme, s. 100–101. Akdağ, bir dönem Yunan Vilayeti’nin Antalya, Alâiye, Aksaray, Niğde, Kırşehir, Akşehir ve Konya’dan oluştuğunu söylemektedir. Bu sahanın Selçukluların merkeziyet usulü ile ve divan dairesi halinde idare ettiği en önemli kısım olduğunu aktarmaktadır. Yunan Vilayeti diye anılan saha, Karamanoğulları hâkimiyetine girdikten sonra Karaman Memleketi olarak anılmıştır. Mustafa Akdağ, Türkiye’nin İktisadî ve İçtimaî Tarihi, C. I, İstanbul 1995, s. 92–93. Yunan Vilayeti ile iligili olarak bkz. M. A. Erdoğru, Beyşehir Sancağı, s. 50–51; Tuncer Baykara, Anadolu’nun Tarihi Coğrafyasına Giriş I Anadolu’nun İdari Taksimatı, Ankara 1988, s.24.

134_{M. A. Erdoğru, “Karaman Vilayetinin İdari Taksimatı”, s. 425.}

135 _{1522 yılı muhasebe defterinde paşa sancağının Kayseri olduğu kaydedilmiştir. 387 Numaralı} Muhasebe Defteri, s. 2; M. A. Erdoğru, “Karaman Vilayetinin İdari Taksimatı”, s. 428.

1474 yılından sonra Karaman Beylerbeyliği Konya, Kayseri, Kırşehir, Bozok, Beyşehir, Akşehir, Niğde, Aksaray, Maraş, Tarsus ve İçil sancaklarından oluşmuştur137. 16. yüzyıl boyunca Karaman beylerbeyliğinin değişmeyen sancakları Konya, Beyşehir, Akşehir, Niğde, Aksaray ve Kayseri idi. Zaman zaman Kırşehir, Bozok, Maraş, İçil ve Tarsus sancaklarının da Karaman Beylerbeyliği’ne bağlandığı olmuştur. Maraş ve Bozok bölgesi, Dulkadirlilerden alındıktan hemen sonra Karaman vilayetine bağlanmıştı. Ancak 1522’de Dulkadir Eyaletinin kurulmasıyla Maraş buraya bağlanmış ve eyaletin paşa sancağı olmuştur. Bozok, ise Rum Vilayeti’ne dâhil olmuştur. Tarsus ve İçil Kıbrıs beylerbeyliğinin kurulmasıyla adı geçen eyalete aktarılmıştır. Kırşehir ise Kanuni döneminden itibaren Karaman Vilayeti’nde kalmıştır. Bunların yanı sıra Atçeken Kabilesi’nin yaşadığı bölge Turgud adıyla yeni bir sancak yapılarak Karaman vilayetine eklenmiştir138.

İncelediğimiz dönemin tapu tahrir defterleri kaza esasına göre düzenlenmiştir. Bu nedenle biz de incelediğimiz bölgedeki konar-göçerleri bulundukları kazalara göre inceledik. Ancak kaza olarak verdiğimiz birkaç yerin bazı yıllarda kaza olmadıkları görülmektedir. Bunlardan Turgud 1500 yılında kaza değildir. Ancak nahiye olduğuna dair de bir ifade yoktur. Bu tarihte burada bulunan tüm konar-göçerler kabail-i Turgud olarak kaydedilmiştir139. 1518 ve 1522 yıllarına ait defterlerde Turgud, kaza olarak görülmektedir140. Böyle özellik gösteren yerlerden biri de Bayburd’dur. Bayburd 1500 yılında hem kabail-i Bayburd hem de nahiye-i Bayburd olarak kaydedilmiştir141. Buradan hareketle 1500 yılında Bayburd’un nahiye olduğunu söyleyebiliriz. Bayburd, 1518 yılında Turgud kazasına bağlı bir nahiyedir142. 1522 yılında ise kaza olarak kaydedilmiştir. Söz konusu yerlere bağlı konar-göçer teşekküller her üç yılda da

137_{Mehmet Akif Erdoğru, “Kanuni’nin İlk Yıllarında Karaman Vilayeti”, Tarih İncelemeleri Dergisi, S.} VII, İzmir 1993, s. 37.

138 _{M. A. Erdoğru, “Karaman Vilayetinin İdari Taksimatı”, s. 427. Bu konuda yapılan araştırmalarda} Konya, Beyşehir, Akşehir, Niğde, Aksaray ve Kayseri’nin, Karaman Beylerbeyliği’nin değişmeyen sancakları olduğu görülmektedir. Bu çalışmalar için bkz. Ayni Ali Efendi, Osmanlı İmparatorluğunda Eyalet Taksimatı, Toprak Dağıtımı ve Bunların Mali Güçleri, (Çeviren: Hadiye Tuncer), Ankara 1964, s. 9; İ. Metin Kunt, Sancaktan Eyalete 1550–1650 Arasında Osmanlı Ümerası ve İl İdaresi, İstanbul 1978, s. 128; T. Baykara, Anadolu’nun Tarihi Coğrafyasına Giriş I, s. 101.

139_{BOA, TD 32, s. 178.}

140_{BOA, TD 63, s. 3–4; BOA, TD 1061, s. 149.} 141_{BOA, TD 32, s. 54.}

değişmediğinden çalışmamızda bütünlüğü bozmamak adına Turgud ve Bayburd’u kaza olarak verdik.

Bunlar dışında bir istisna da İçil sancağına bağlı Gülnar kazasında görülmektedir. 1500 ve 1518 yıllarında Anamur ve Selendi Gülnar kazasına bağlı birer nahiyedir143. Selendi, 1522 yılında kaza olarak görülmektedir. Ancak hem 1522 yılı defteri icmal bir defter olduğu için hem de anlatımı zorlaştırmamak maksadıyla Selendi’yi müstakil olarak değil Gülnar kazası içerisinde inceledik.

İncelediğimiz dönem içerisinde Karaman Beylerbeyliği kazalarından olan Akşehir, Çimenili ve Aladağ’da konar-göçer teşekküllere rastlanmadığı için bu kazalara çalışmamızda yer verilmemiştir.

İncelediğimiz defterlere göre 1500 yılında Karaman Beylerbeyliği’nde Konya144, Eskiil145, Akşehir146, İshaklu147, Ilgun148, Beyşehir149, Seydişehir150, Larende151, Belviran152, Aladağ153, Aksaray154, Ereğli155, Koçhisar156, Niğde157, Ürgüb158, Karahisar159, Kayseri160, Ermenek161, Gülnar162, Karataş163 ve Mud164 olmak üzere 21 kaza bulunmaktadır. 143_{BOA, TD 83, s. 460, 512.} 144_{BOA, TD 40, s. 188.} 145_{BOA, TD 32, s. 47, 379.} 146_{BOA, TD 40, s. 639, 731.} 147_{BOA, TD 32, s. 369, 380; BOA, TD 40, s. 733, 752.} 148_{BOA, TD 32, s. 301, 380; BOA, TD 40, s. 753, 785.} 149_{BOA, TD 40, s. 419, 637.} 150_{BOA, TD 40, s. 307,418.} 151_{BOA, TD 40, s. 891, 1012.} 152_{BOA, TD 40, s. 189, 267.} 153_{BOA, TD 40, s. 270, 306.} 154_{BOA, TD 32, s. 180, 380; BOA, TD 40, s. 787, 888.} 155_{BOA, TD 40, s. 1013.} 156_{BOA, TD 32, s. 217, 252, 380.} 157_{BOA, TD 32, s. 265, 279, 380; BOA, TD 42, s. 101.} 158_{BOA, TD 32, s. 254, 380.} 159_{BOA, TD 32, s. 285, 380.}

1518 yılında ise Karaman Beylerbeyliği kazalarını Konya165, Turgud166, Eskiil167, Akşehir168, İshaklu169, Ilgun170, Çimenili171, Beyşehir172, Seydişehir173, Larende174, Belviran175, Aladağ176, Aksaray177, Ereğli178, Koçhisar179, Niğde180, Anduğu181, Ürgüb182, Karahisar-ı Develü183, Ermenek184, Gülnar185, Karataş186 ve Mud187 oluşturmaktadır. Bu yıla ait kaza sayısı 23’tür. Kayseri ile ilgili bu yıla ait bir defter bulunmamaktadır. Ancak Kayseri’nin zikredilen yılda kaza olduğu muhakkaktır.

160_{BOA, TD 33, s. 7; BOA, MAD 20, vr. 4b.}

161_{BOA, TD 31, s. 16.} 162_{BOA, TD 31, s. 18, 264.} 163_{BOA, TD 31, s. 444, 487.} 164_{BOA, TD 31, s. 266, 442.} 165_{BOA, TD 63, s. 3–4; BOA, TD 455, s. 1, 119, 1003.} 166_{BOA, TD 63, s. 3–4; BOA, TD 1061, s. 149.} 167_{BOA, TD 63, s. 3–4; BOA, TD 1061, s. 1.} 168_{BOA, TD 63, s. 3–4; BOA, TD 455, s. 463, 1004.}

169_{BOA, TD 63, s. 3–4; BOA, TD 1061, s. 358; BOA, TD 455, s. 1005.}

170_{BOA, TD 63, s. 3–4; BOA, TD 1061, s. 354; BOA, TD 455, s. 543, 568, 1004.} 171_{BOA, TD 63, s. 3–4; BOA, TD 455, s. 531, 541, 1005.} 172_{BOA, TD 63, s. 3–4; BOA, TD 455, s. 365, 884, 1004.} 173_{BOA, TD 63, s. 3–4; BOA, TD 455, s. 891, 971, 1004.} 174_{BOA, TD 63, s. 3–4; BOA, TD 455, s. 149, 231, 1003.} 175_{BOA, TD 63, s. 3–4; BOA, TD 455, s. 233, 357, 1003.} 176_{BOA, TD 63, s. 3–4; BOA, TD 455, s. 121, 145, 1003.}

177_{BOA, TD 63, s. 3–4; BOA, TD 1061, s. 182; BOA, TD 455, s. 571, 642, 1005.} 178_{BOA, TD 63, s. 3–4; BOA, TD 1061, s. 370; BOA, TD 455, s. 257, 324, 1004.} 179_{BOA, TD 63, s. 3–4; BOA, TD 1061, s. 226, 245, 645, 649, 1005.}

180_{BOA, TD 63, s. 3–4; BOA, TD 1061, s. 316; BOA, TD 455, s. 651, 661, 740, 1005.} 181_{BOA, TD 63, s. 3–4; BOA, TD 455, s. 817, 1000, 1006.}

182_{BOA, TD 63, s. 3–4; BOA, TD 1061, s. 244, 346; BOA, TD 455, s. 781, 814, 1006.}

183_{BOA, TD 455, s. 743, 779, 1006. Bu kazanın adı aynı yıldaki diğer defterlerde Karahisar şeklindedir.} BOA, TD 63, s. 3–4; BOA, TD 1061, s. 282.

184_{BOA, TD 1061, s. 1; BOA, TD 83, s. 265, 322.} 185_{BOA, TD 1061, s. 1; BOA, TD 83, s. 323, 460, 563.} 186_{BOA, TD 1061, s. 1; BOA, TD 83, s. 215.}

1522 yılında Karaman Vilayeti, Konya, Beyşehir, Aksaray, Niğde, Kayseri ve İçil olmak üzere toplam 6 sancaktan oluşmuştur. Akşehir ve Larende livaları için sancaklıkdan bozulmuşdur kaydı bu iki yerin 1522 yılında sancak olmadığını göstermektedir188.

Bu yıl Karaman Vilayeti, Konya189, Eskiil190, Turgud191, Bayburd192, Akşehir193, İshaklu194, Çimenili195, Ilgun196, Belviran197, Aladağ198, Larende199, Beyşehir, Seydişehir, Aksaray200, Koçhisar201, Ereğli202, Niğde203, Ürgüb204, Anduğu205, Karahisar-ı Develü206, Kayseri207, Ermenek208, Mud209, Karataş210, Gülnar211, Selendi212 olmak üzere 26 kazadan oluşmuştur.

188_{387 Numaralı Muhasebe Defteri, s. 2.} 189_{387 Numaralı Muhasebe Defteri, s. 6.} 190_{387 Numaralı Muhasebe Defteri, s. 231.} 191_{387 Numaralı Muhasebe Defteri, s. 241.} 192_{387 Numaralı Muhasebe Defteri, s. 249.} 193_{387 Numaralı Muhasebe Defteri, s. 70.} 194_{387 Numaralı Muhasebe Defteri, s. 81.} 195_{387 Numaralı Muhasebe Defteri, s. 84–85.} 196_{387 Numaralı Muhasebe Defteri, s. 86.} 197_{387 Numaralı Muhasebe Defteri, s. 92.} 198_{387 Numaralı Muhasebe Defteri, s. 100.} 199_{387 Numaralı Muhasebe Defteri, s. 106.} 200_{387 Numaralı Muhasebe Defteri, s. 124.} 201_{387 Numaralı Muhasebe Defteri, s. 139.} 202_{387 Numaralı Muhasebe Defteri, s. 149.} 203_{387 Numaralı Muhasebe Defteri, s. 159.} 204_{387 Numaralı Muhasebe Defteri, s. 178.} 205_{387 Numaralı Muhasebe Defteri, s. 183.} 206_{387 Numaralı Muhasebe Defteri, s. 189.} 207_{387 Numaralı Muhasebe Defteri, s. 199.} 208_{387 Numaralı Muhasebe Defteri, s. 253.} 209_{387 Numaralı Muhasebe Defteri, s. 266.} 210_{387 Numaralı Muhasebe Defteri, s. 291.} 211_{387 Numaralı Muhasebe Defteri, s. 298.} 212_{387 Numaralı Muhasebe Defteri, s. 313.}