Karabağ ve Hocalı’nın Etnik ve Dini Yapısı

Osmanlılar, herhangi bir bölgeyi ele geçirdiklerinde o bölgedeki arazi ve vergi verecek nüfusu kayıt altına almışlardır. Revan ve civarı da ele geçirildiğinde, hemen arazi ve vergi verecek nüfusu kayıt altına alınmıştır. Bu nüfus kayıtlarında hata payı çok azdır. Çünkü Osmanlı Devleti, Müslim ve gayri Müslim unsurlardan farklı vergiler aldığından, alınan vergiler aynı dine mensup olup olmamakla bağlantılı olduğundan ve Ermenilerin, İslam inancında olmaması sebebiyle, Cizye adı ile bilinen verginin onlardan ayrıca tahsil edildiği göz önüne alındığında, Osmanlı tahrir defterlerindeki kayıtların gerçeğe çok yakın olduğu anlaşılmaktadır. Bu nedenle, 1590 ve 1728 yılına ait Osmanlı kayıtlarında, Revan Eyaletinin (Bugün Ermenistan olarak adlandırılan ülke)

demografik yapısı içerisinde, Türk nüfusun büyük bir çoğunluk oluşturduğu görülmektedir51.

Ermenilerin Dağlık Karabağ üzerindeki hak iddiaları burada nüfusun çoğunluğunu oluşturdukları kabulünden yola çıkmaktadır. Ermenilerin mevcut durum itibariyle Dağlık Karabağ’da çoğunluğu teşkil ettikleri bir gerçektir. 1989 sayımına göre Dağlık Karabağ nüfusunun %75’i Ermenilerden, %25’i Azerilerden oluşmaktadır. Ancak burada Ermeni sayısının artmasının temel nedeni Rusya’nın Kafkaslarda izlediği politikadır. Ayrıca Rusya için Kafkasya politikasında Ermenistan ve genel anlamda Ermenilerin vazgeçilmez oluşu Ermenilerin Dağlık Karabağ tezini güçlendirmektedir.

Rusya bölgede bir Ermeni devletinin kurulması planlarını uzun yıllardan beri yapmaktaydı. 1967 yılında Ermenistan’ın başkenti Erivan’da basılan “XVIII yüzyılda Ermeni-Rus ilişkileri” isimli kitapta şöyle denilmektedir: Daha 19 Mayıs 1783’de Knyaz Potyomkin, II Yekatrina’ya yazdığı mektubunda “fırsat bulunca Karabağ’ı hemen Ermenilerin kontrolüne vermek ve böylece Asya’da bir Hıristiyan devleti ortaya çıkarmak için gerekenleri yapacaklarından” bahsetmiştir52 .

Karabağ'da olan bütün Ermeni ahalinin sayısını tayın etmek mümkün değildir. Belgede 1823'de Karabağ'da ahalinin sayısı ve milli terkibi aşağıda gösterildiği gibidir:

Tablo 1. 1823 yılı verilerine göre Karabağ’ın nüfus yapısı.

Milletler Ailelerin sayısı Şehirde Kentte

Azerbaycan Türkleri 15.729 1.111 14.618

Ermeni 4.366 421 3.945

Toplam 20.095 4.532 18.563

Görüldüğü gibi, 1823'e kadar Karabağ'a getirilenler sayesinde, eyaletteki Ermenilerin umumi sayısı artıp 4.366 aileye varmıştır. Ermenilerin Karabağ'a göçürülmesi devam ettirilmiş, 1825-26 yıllarında Rus-İran muharebesi esnasında, 18.000 Ermeni ailesi daha Karabağ'a getirilip (şimdiki Dağlık Karabağ'a) yerleştirilmiş ve Marağalı, Çanyatag, Yukarı Çaylı, Aşağı Çaylı vs. köyleri kurulmuştur. Diğer

51 _{Halil İNALCIK, Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi 1300–1600, Eren}

Yayıncılık , İstanbul , 2000, s. 145–150; Aygün ATTAR, Karabağ Sorunu Kapsamında Ermeniler ve Ermeni Siyaseti , A.K.D.T.Y.K. ,Ankara,2005, s.7-11.

52 _{Dursun YILDIRIM ,18. Yüzyılda Ermeni-Rus ilişkileri, Erivan , 1967, s.204-205; Cihat ÖZÖNDER,}

kaynak Zengezur'da Ahlatian, Pirnahot ve Şianatag köylerinden başka bütün Ermeni köylerinin 1828-1829 yıllarında Karabağ'dan, Görmeli, Hoy ve Salmas'tan gelmiş olduğunu kaydetmektedir.53

Rus hâkimiyetine girmeden önce, bu yöredeki demografik dağılım yoğun şekilde Müslüman Türklerin lehine idi. Çukur Saad yöresinin 1590 yılı kayıtlarına göre, Revan Eyaletinde, (Iğdır ve civarını da içine alan Çukur Saad yöresinin Erivan, Nahçivan ve Şüregel mıntıkaları kapladığı alanda) 120 bin kişi yaşamıştır. 1728 yılında ise aynı yörede, 183 bin kişinin yaşadığı kayıtlardan anlaşılmaktadır. 1590 yılına ait olan kayıtta, bu nüfusun, %77,5’ini Türkler, %22,5’ini Ermeniler, 1728 yılına ait kayıtta ise bu bölgede yaşayanların %76,5’ini Türkler, %23,5’ini ise Ermenilerin oluşturduğu tespiti yapılmaktadır. Revan eyaletine ait verilen bu iki nüfus kayıt bilgileri, Osmanlıların bölgeye hâkim olduğu devre aittir.

Bu nedenle bu kadar büyük göçlerin gerçekleşmesinde Rusya’nın çıkarları bulunduğunu da unutmamak gerekiyor. Bunun yanında buradaki Müslümanlardan da (Türklerden de) önemli bir miktar Gacar yönetimi altındaki topraklara göç ettirilmiştir. Bu büyüklükteki göçe rağmen, 1832 yılındaki Çarlık Rusya’sı resmi sayımlarında Karabağ bölgesi nüfusunun %64,8’i Müslüman (Azerbaycan Türkü), %34,8’i Ermeni olarak kayda geçmiştir.

1887 yılında Fransa’da yayınlanan “Nouveau Dictionnaire de Geographie Universelle” (“Yeni Evrensel Coğrafya Sözlüğü”) isimli kitabın “Karabağ” maddesinde, 250.000 olarak gösterilen toplam nüfusun en az yarısının Azerbaycan Türklerinden, geri kalanının Ermenilerden ve bazı İranlı ve Ruslardan oluştuğu kaydedilmektedir.54

Hatta Ermenistan kaynakları bile Karabağ meselesine ilişkin göreceli olarak sessizliğin yaşandığı dönemlerde, 19. yüzyıl başlarında Karabağ bölgesinde Ermeni nüfusun azınlıkta kaldığını ifade etmişlerdir. Nitekim, 1972 yılında Erivan’da yayınlanan “Batı Ermenistan’ın Rusya’yla birleştirilmesi” isimli bir kitapta, bu yıllar için Karabağ’da 12 bin ailenin bulunduğu ve bunların sadece 2500–3000’in Ermeni ailesi olduğu belirtilmiştir. Ermenilerin buraya sonradan geldiğinin kendilerince bir başka ifadesi de, 1978 yılında Karabağ’ın Akdere reyonunda, “Bölgeye Gelişlerinin

53 _{Yakup HURÇ , ” Türkiye’nin Karabağ Politikası”, (Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler}

Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Kahramanmaraş ,2008,s.5

54 _{Cemalettin TAŞKIRAN, Tarihi Akış İçinde Karabağ Meselesi ve Türkiye’nin Karabağ Politikası,}

150. Yılı” anıtını dikmeleri olmuştur. 1980’lerde olayların yeniden tırmanmasıyla bu anıt Ermeniler tarafından yıkılsa da, onunla ilgili video görüntüleri ve fotoğraflar mevcudiyetini korumaktadır.

19. yüzyıl sonlarında ve 20. yüzyıl başlarında çeşitli isyanlar baş gösterdiyse de, 1918 yılına kadar Karabağ bölgesi, Çarlık Rusya’sında Azerbaycan’ın bir bölgesi olarak (Gence Guberniya’sına bağlı ) yer almaya devam etmiştir.

Hocalı’nın Etnik ve Dini Yapısı, Karabağ’ın bir parçası olan Hocalı’da etnik yapı bölgeye Rusların gelmesi ile değişmiştir.1825-1826 yılları arası yapılan antlaşmalar sonucunda 8.249 ermeni ailesi Karabağ ve çevresine yerleştirilmiştir. Ayrıca 1828-1830 yılları arasında da Osmanlı topraklarından 84.000 ermeni bölgeye yerleştirilmiştir.1897 nüfus sayımında 54.841 aileden 29.350’si Türk,18.616’sını ise Ermeniler oluşturuyordu. 1917 yılında Karabağ’da yaşayan 574.194 kişiden 317.861 kişi Türk, 243.627 kişi ise Ermeni idi, geriye kalan kısım ise farklı milletlerdi. Yaklaşık 100 yıl boyunca Karabağ’ın genelinde bu bölgeye göç eden Ermeniler sayesinde nüfus Ermenilerin lehine değişmiştir. Ermeniler ve Türkler Hıristiyan ve Müslüman unsurlar oldukları için nüfus oranları doğal olarak bölgedeki dini yapıyı da göstermektedir.

III. BÖLÜM

3. KARABAĞ VE HOCALI MESELESİNİN TARİHİ TEMELLERİ