Karşılaştırmayı Belirleyen Faktörler

Karşılaştırılabilirlik derecesini belirlemek ve uygun düzeltmeleri yapabilmek için işlemlerin ve şirketlerin emsallere uygun işlemlerdeki koşulları etkileyen özelliklerini dikkate alınmalıdır. Bunlar; mal ve hizmetin nitelikleri, tarafların yüklendikleri işlevler, içinde bulunulan ekonomik koşullar, şirketlerin ve kişilerin iş stratejileri gibi faktörlerdir. Bunlar ölçülmesi ve etkilerinin saptanması son derece güç olan özelliklerdir 172_.

170

Erdoğan, Ersu Ayşe Türedi, age sf. 49-53

171 _{Biyan,Özgür (2007) “Transfer Fiyatlandırması İle İlgili Bakanlar Kurulu Karar Taslağının}

Değerlendirilmesi”, Vergici ve Muhasebeciyle Diyalog, Sayı: 231, Temmuz, s. 92

73 2.2.2.2.1. Mal Yada Hizmetlerin Nitelikleri

Mal ya da hizmetlerin belirli nitelikleri arasındaki farklılıklar, bunların serbest piyasada sahip oldukları değerin farklılaşmasını kısmen de olsa açıklayabilmektedir173_.

Bu nedenle, bu niteliklerin arasında yapılacak karşılaştırma, ilişkili ve bağımsız işlemlerin karşılaştırılabilir olup olmadığının belirlenmesinde yararlı olabilmektedir174_.

Genellikle, teslim edilen mal ve hizmetlerin benzeyen yönleri, ilişkili ve bağımsız işlemlerin fiyatlarının karşılaştırılmasında, kâr marjlarının karşılaştırılmasına kıyasla daha büyük önem taşımaktadır. Dikkate alınması gereken belli başlı nitelikler şunlardır: Maddi varlıkların teslimi ile ilgili olarak, fiziksel özellikleri, kalitesi ve güvenilirliği, piyasada bulunabilirliği ve tedarik hacmi; hizmetlerin sağlanması ile ilgili olarak, hizmetlerin niteliği ve kapsamı; gayri maddi haklarla ilgili olarak, işlemin türü (ör. lisanslama ya da satış), gayri maddi hakkın türü (ör. patent, marka ya da know-how), korumanın süresi ve derecesi ve aktifin kullanılmasından elde edilmesi tahmin edilen menfaatlerdir 175

. 2.2.2.2.2. Üstlenilen İşlev Ve Risklerin Analizi

Gerek piyasa, gerekse piyasa dışında “hedging” düzenlemeleri, vadeli sözleşmeler, satma ve satın alma opsiyonları gibi araçlar, günümüzde yaygın bir biçimde uygulanmaktadır. Bu tür kur ya da faiz risklerini üstlenmek zorunda kalan bir vergi mükellefinin bu tür riskleri dikkate almaması, toplam risklerini ya da grubun maruz kaldığı toplam risklerin yalnızca bir bölümünü hedging kapsamına almak isteyen bir çok uluslu şirket grubunun benimsediği bir ticari strateji sonucu ortaya çıkabilir. Söz konusu durum, uygun bir biçimde gerekçelendirilmediğinde, çok uluslu şirket grubunun lehine önemli tutarlarda kâr ya da zarar doğabilir. Bu nedenle işlev ve risk analizi üzerinde hassasiyetle durulması gerekmektedir176_.

173_{Köse,Tunç ve Ferhatoğlu,Emrah age sf. 39.} 174 _{Erdoğan, Ersu Ayşe Türedi, age sf. 49-53}

175_{OECD, Çok Uluslu İşletmeler ve Vergi İdareleri İçin Transfer Fiyatlaması Rehberi I, s. 91.} 176 _{Erdoğan, Ersu Ayşe Türedi, age, sf. 49-53}

74 Birbirinden bağımsız iki şirket arasındaki işlemlerde, ücret genellikle (kullanılan varlıklar ve üstlenilen riskler dikkate alınarak) her şirketin gerçekleştirdiği işlevleri yansıtır. Bu nedenle, ilişkili ya da bağımsız işlemlerin ya da şirketlerin karşılaştırılabilirliklerinin belirlenmesinde, tarafların gerçekleştirdikleri işlevlerin de karşılaştırılması gerekmektedir.

Bu karşılaştırma, ekonomik açıdan önemli faaliyetleri ve bağımsız ve ilişkili şirketlerin üstlendikleri ya da üstlenecekleri sorumlulukları tanımlayarak karşılaştırma amacıyla uygulanan bir işlev analizi ile gerçekleşmektedir. Bu bağlamda, grubun yapısına ve organizasyonuna özellikle dikkat edilmesi gerekmektedir.

Bu özellik ayrıca, mükellefin hangi ülkenin vergi sistemi dâhilinde işlevlerini yerine getirdiğinin belirlenmesinde de yararlı olacaktır. Teorik olarak serbest piyasalarda, gerçek getirinin belirlenen risklerin gerçekleşip gerçekleşmediğine bağlı olarak artış gösterip göstermeyeceğine bakılmaksızın, yüksek risk olasılığının beklenen getiri tutarının yükseltilmesi ile dengelenmesi gerekir. Göz önünde bulundurması gereken risk türleri arasında, girdi maliyeti ve çıktı fiyatında dalgalanmalar; sabit kıymet, tesisat ve donanım yatırımları ve kullanımları ile ilişkilendirilen zarar riskleri; döviz kurlarında ve faiz oranlarında ortaya çıkan değişimlerden kaynaklanan finansal riskler; kredi riskleri vb. gibi piyasa riskleri de yer almaktadır.

İddia edilen bir risk paylaşımının ekonomik değerinin incelenmesinde göz önünde bulundurulması gereken bir diğer unsur da, söz konusu paylaşımın emsale uygun işlemler üzerindeki etkisidir.

Emsale uygun işlemlerde genellikle tarafların göreceli olarak daha yüksek kontrole sahip oldukları riskler için daha fazla payın verilmesi daha anlamlı olmaktadır. Örneğin, A Şirketinin B Şirketi için bir mal üreterek sevkiyatını gerçekleştirmek üzere bir sözleşme imzaladığını ve söz konusu malın üretim ve sevkiyat düzeyinin B Şirketi tarafından belirlendiğini varsayalım 177_.

75 Böyle bir durumda, A Şirketinin önemli düzeyde bir envanter riskini üstlenme olasılığı fazla yüksek değildir; zira bu şirketin envanter seviyesi üzerinde herhangi bir kontrolü bulunmamakta, buna karşın, B Şirketi böyle bir kontrolü elinde bulundurmaktadır.

2.2.2.2.3. İşlemin Gerçekleştiği Pazardaki Ekonomik Koşullar

Emsal fiyatlar ya da bedeller, aynı mal ya da hizmetleri ilgilendiren işlemlerde bile, farklı piyasalara göre değişebilmektedir. Bu nedenle, bir karşılaştırılabilirliğin elde edilebilmesi, bağımsız ve ilişkili şirketlerin faaliyet gösterdikleri piyasaların da birbirleriyle karşılaştırılabilir olmalarını ya da bu amaca yönelik düzeltmelerin yapılabilmesine imkân sağlanmalıdır. İlk aşama olarak, mevcut ikame malları ya da hizmetleri dikkate alarak ilgili piyasa ya da piyasaların belirlenmesi büyük önem taşımaktadır178_.

Ekonomik koşullar, piyasa karşılaştırılabilirliğinin belirlenmesine yardımcı olabilecek ekonomik koşullar, coğrafi konum, piyasaların büyüklüğü, piyasaların rekabet hacmi ve alıcıların ve satıcıların rekabet yönünden birbirlerine göre sahip oldukları konumlar, ikame mal ve hizmetlerin bulunup bulunmadığı, bir bütün olarak piyasada ve belirli bölgelerde arz ve talep seviyeleri, tüketicilerin satın alma güçleri, arsa, işçilik ve sermaye maliyetleri de dâhil olmak üzere üretim maliyeti, nakliye giderleri, piyasanın niteliği, işlemlerin tarihi ve zaman gibi unsurları kapsamaktadır179_.

2.2.2.2.4. Kurumların İş Stratejileri

İş stratejileri, karşılaştırma yapılırken dikkate alınması gereken önemli hususlardan biri olup, bu stratejiler arasında pazar payının arttırılması ve/veya korunması, yenileme ve yeni ürün geliştirilmesi, riskten kaçınma, portföy çeşitlendirmesi ve işin gündelik akısına ilişkin diğer faktörler sayılabilir 180_.

178 _{Erdoğan, Ersu Ayşe Türedi, age sf.49-53}

179_{OECD, Çok Uluslu İşletmeler ve Vergi İdareleri İçin Transfer Fiyatlaması Rehberi I, s. 91.} 180_{Demir, Hakan, age. sf.144}

76 Söz konusu iş stratejilerinin kontrol altındaki ve kontrol dışı işlemlerin karşılaştırılabilirliğini belirlerken göz önüne alınması gerekmektedir. Örneğin; pazara girmeye veya pazar payını arttırmaya çalışan şirket ile pazar payını korumaya çalışan şirketin izleyeceği stratejiler farklı olabilir. Dolayısıyla karşılaştırmada bu hususun da dikkate alınması gerekecektir181_.