Emsal Fiyat Tespitinde Kullanılan Yöntemler

Emsal fiyat tespitinde kullanılan yöntemleri dört ana başlık altında inceleyebiliriz. Bunlar;

-Karşılaştırılabilir Fiyat Yöntemi -Maliyet Artı Yöntemi

-Yeniden Satış Fiyatı Yöntemi -Diğer Yöntemler

olarak sıralanabilir.

2.2.2.3.1. Karşılaştırılabilir Fiyat Yöntemi

Karşılaştırılabilir fiyat yöntemi, bir mükellefin uygulayacağı emsallere uygun satış fiyatının, karşılaştırılabilir mal veya hizmet alım veya satımında bulunan ve aralarında herhangi bir şekilde ilişki bulunmayan gerçek yada tüzel kişilerin birbirleriyle yaptıkları işlemlerde uygulayacağı piyasa fiyatı ile karşılaştırılarak tespit edilmesini ifade etmektedir182_.

Bu yöntemin uygulanabilmesi için ilişkili kişilerle yapılan işlemin, birbiriyle ilişkili olmayan kişilerin yaptıkları işlemler ile karşılaştırılabilir nitelikte olması gerekmektedir 183_.

181_{Demir Hakan, age sf. 144} 182

Ufuk M.T.;(2006) “5520 Sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu’na Göre Transfer Fiyatlaması Yoluyla Örtülü Kazanç Dağıtımı”, Vergici ve Muhasebeciyle Diyalog, sayı 220, Ağustos, s. 9.

183_{Çak,Murat Uluslar arası Vergi Rekabeti Transfer Fiyatlaması ve Vergilendirme T.C. Maliye}

77 Burada karşılaştırılabilir nitelik kavramı, işleme konu mal veya hizmet ile işlemin koşullarının gerek ilişkili kişiler arasındaki işlemlerde, benzer nitelikte olmasını ifade etmektedir. Söz konusu işlemler arasında, ölçülebilir nitelikte küçük farklılıklar varsa, bu farklılıklar düzeltilerek yöntemin uygulanması mümkündür. Ancak, farklılıkların büyük olması yada farklılıkların ölçülebilmesinin yani somut bir biçimde tespit işlemlerinde dikkate alınabilme olanağının mümkün olmaması halinde, yönteminde uygulanabilmesi mümkün olamayacaktır. Doğrudan karşılaştırma yapılmasına olanak veren bu yöntem, karşılaştırılabilir kontrol dışı işlemler için uygulamada en sık kullanılan yöntemdir184_.

2.2.2.3.2. Maliyet Artı Yöntemi

Maliyet artı yöntemi, emsallere uygun fiyatın, ilgili mal ya da hizmet maliyet bedelinin uygun bir brüt kar oranı kadar artırılması suretiyle hesaplanmasını ifade etmektedir. 185

Buradaki uygun brüt kar oranı, söz konusu mal veya hizmet alım veya satım anında ilişkisiz kişilere satılması halinde uygulanacak fiyatı yansıtan kar oranını ifade etmektedir. Eğer koşullar uygunsa, işlemi yapan mükellefin bu mal veya hizmetlere ilişkin olarak ilişkisiz kişilerle yaptığı işlemlerde uyguladığı genel brüt kar marjı (iç emsal),ideal oran olacaktır.

Karşılaştırma için gerekli işlem sayısı yetersizse, uygun brüt kar oranı kıstası, söz konusu mal veya hizmetin ilişkisiz kişilere satılması halinde uygulanacak fiyatı yansıtan kar oranı olarak dikkate alınacaktır. Bu yöntem özellikle hammadde ve yarı mamuller ile imal edilen mallara ilişkin işlemlerde uygulama alanı bulmaktadır 186_.

2.2.2.3.3. Yeniden Satış Fiyat Yöntemi

Yeniden satış fiyatı yöntemi, emsallere uygun fiyatın, işlem konusu mal veya hizmetlerin aralarında herhangi bir bağlantı bulunmayan gerçek veya tüzel kişilere yeniden satılması halinde uygulanacak fiyattan uygun bir brüt satış karı düşülerek hesaplanmasını ifade etmektedir 187_.

184 _{Çak, Muratage sf. 77-78}

185 _{Ufuk, M.T. (2007) “5520 Sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu’na Göre Transfer Fiyatlaması Yoluyla}

Örtülü Kazanç Dağıtımı”, Lebib Yalkın Mevzuat Dergisi, sayı 40, Nisan, s. 23.

186 _{Çak, Murat age sf. 77-78}

187 _{Gümüş,E. ve BilgeS. (2006) “ 5520 Sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu’nda Yer alan Vergi Güvenlik}

78 Bu yöntemde emsallere uygun fiyat ya da bedele ulaşmak için temel alınan unsur, aralarında herhangi bir bağlantı bulunmayan gerçek veya tüzel kişilere yapılması muhtemel satış ve bu satışta uygulanacak fiyat yada bedeldir.Varsayımlara dayalı olarak saptanan söz konusu fiyat yada bedelden uygun fiyata ulaşılacaktır. Buradaki uygun brüt satış karı, söz konusu mal ya da hizmet için işlem anında uygulanabilecek, piyasa koşullarına göre belirlenen ya da belirlenebilecek objektif nitelikte bir oran ile saptanan karı ifade etmektedir. Bu kar tutarı düşüldükten sonra mal ya da hizmetin ilişkili kişilere satılmasında uygulanabilecek emsallere uygun fiyata ulaşılacaktır188_.

Emsallere uygun fiyat ya da bedele ulaşmak için bu yöntemlere başvurulmasında en güvenilir karşılaştırma unsuru olması açısından öncelikle, mükellefin ilişkisiz kişilerle yaptığı işlemlerde kullandığı fiyat ya da bedel karşılaştırmaya esas ölçü ve olarak anılacaktır. Bu şekilde kullanılan fiyat ya da bedellerin bulunmaması ya da güvenilir olmaması halinde doğrudan benzeri nitelikteki mükellef ya da kurumların işlemleri (dış emsal)karşılaştırmada esas alınacaktır. Bu belirleme, iç emsallerin yada dış emsallerin birbirlerinin karşıt seçeneği olduğu, yani bu emsallerden yalnızca birisinin kullanılması gerektiği anlamına gelmemektedir. Emsallere uygunluğun saptanması emsallerin birlikte kullanılması her zaman mümkündür. Amaç en doğru ve güvenilir şekilde emsallere uygun fiyat ya da bedeli tespit etmektir 189_.

2.2.2.3.4. Diğer Yöntemler

Emsallere uygun fiyata ulaşmada bu yöntemlerin hiç birisi uygulanamıyorsa mükellef kendi belirleyebileceği ve daha doğru sonuç verdiğine inandığı bir yöntemi de transfer fiyatlandırmasına konu işlemlere uygulayabilmektedirler190_.

188

Gümüş, E. ve BilgeS. (2006) “5520 Sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu’nda Yer alan Vergi Güvenlik Önlemleri ve Gereklilikleri”, Vergi Sorunları, Sayı 219, Aralık, s.129

189_{Çak, Murat age sf. 77-78}

79 Mükellefler, bu kapsamda uygulayabilecekleri yöntemleri tamamen kendileri belirleyecekleri gibi, maddede sayılmayan ancak OECD’nin “Uluslararası Şirketler ve Vergi İdareleri İçin Transfer Fiyatlandırması Rehberi’nde belirtilen ya da diğer ülkelerin uygulamalarında karşılaşılabilen yöntemleri de kullanabilmektedirler191_.

2.2.2.3.4.1. Kar Bölüşüm Yöntemi

Kâr bölüşüm yönteminde (profit split method) bağımsız bir şirketin bir işten beklediği kâr ile aynı işin ilişkili şirketler ile yapılması durumunda ortaya çıkacak kâr paylaşımını karşılaştırmaktadır. Yöntemin gereği ilk olarak ilişkili şirketler arasındaki paylaştırılacak ilişkili işlemlerdeki kâr belirlenmelidir. Sonraki aşamada işlem emsallere uygun gerçekleşmiş olsaydı kârın dağıtımı doğru olarak yapılıp yapılmadığı, ekonomik durumda ilişkili şirketler arasında doğru dağıtılıp dağıtılmadığına bakılmaktadır. Bu dağılım şirketlerin işlemlerinin farklılığına ve pazara göre değişebilir 192

.

Bu değerlendirme, ilişkili her mükellefin faaliyet kârı ya da zararına yaptığı katkının göreceli değerine başvurularak yapılır. Birleştirilmiş faaliyet kârı ya da zararı, ilişkili mükellefin en dar biçimiyle tanımlanan iş faaliyetinden çıkartılır ve böylece hesaplanır.

Bu yöntemin en güçlü olduğu yönü doğrudan karşılaştırılabilir işlemlere dayanmamasıdır. Kârın paylaşımı, ilişkili şirketlerin kendi aralarındaki fonksiyon bölüşümüne dayanmaktadır193_.

2.2.2.3.4.2. İşletme Net Kar Marjı Yöntemi

İşleme dayalı net kâr marjı yönteminde (transartional net margin method), mükellefin ilişkili bir işlemden elde edeceği net kâr marjı göreli olarak seçilmiş maliyet, satışlar veya varlıklar gibi değerlere göre hesaplanır. Nesnel olarak seçilmiş kâr düzeyi göstergeleri esas alınarak ilişkili ve bağımsız işlemler karşılaştırılır. Bu nedenle bu yöntem, maliyet artı ve yeniden satış fiyatı yöntemine benzer194_.

191_{Çak, Murat age sf. 77-78} 192

Erdoğan, Ersu Ayşe Türedi, age sf.58-60

193_{Kapusuzoğlu,Tuncay (1999) “Transfer Fiyatlandırmasına İlişkin ABD’de Yapılan Yasal}

Düzenlemeler II” Vergi Dünyası, Sayı: 215, Temmuz, s. 103.

80 Yöntemde kullanılan kâr düzeyi göstergeleri; kullanılan sermayenin getiri oranı, faaliyet gelirlerinin satışlara oranı, brüt karların brüt faaliyet giderlerine oranı vb. şeklindeki göstergelerden oluşur. Ancak işlemsel kâr marjı ile ilgili fonksiyonları benzer olan iki şirket her zaman otomatik olarak karşılaştırılamaz. Ekonomideki rekabet düzeyine ve pazar payı elde etme stratejilerine göre farklılık gösterebilir. Net kârın işlemlerdeki farklılıklardan fiyatlara nazaran daha az etkilenmesi yöntemin olumlu yanıdır. Ancak, vergi yükümlüsünün elde edeceği net kâr, brüt kârı veya fiyatları etkilemeyen ya da asgari düzeyde etkileyen bazı unsurlardan etkilenebilir. Bu nokta emsallere uygun net kârın doğru ve güvenilir olarak belirlenmesini güçleştirir 195_.