Alt iĢverenlik iliĢkisi iĢ hayatında önemli bir yer iĢgal ettiğinden, üretimin yapıldığı her alanda ve her ülkede alt iĢveren iliĢkisine rastlayabilmek mümkündür. Uluslararası platformda devletlerin ve uluslararası örgütlerin alt iĢverenliğe iliĢkin önemli çalıĢmalar ortaya koyamamasından ötürü, alt iĢverenlik iliĢkisi her ülkenin mevzuatında farklı Ģekillerde karĢımıza çıkmaktadır86
.
Almanya‟da alt iĢveren iliĢkisini düzenleyen özel bir yasa bulunmamaktadır. Alman Borçlar Kanunu çerçevesinde alt iĢverenlik iliĢkisi düzenlenmiĢtir. Alman Hukuku‟nda alt iĢveren, baĢka bir iĢverenin iĢletmesinin bir bölümünde ya da uzmanlık isteyen bir iĢte istisna sözleĢmesi veya hizmet sözleĢmesi ile iĢi yapan ifa yardımcısı rolündedir. Alt iĢveren iĢçilere karĢı tek baĢına sorumludur. Asıl iĢverenin alt iĢverenin iĢçilerine karĢı sorumluluğu yoktur. Dolayısıyla Alman Hukuku‟nda alt iĢveren iliĢkisinde dayanıĢmalı sorumluluk bulunmamaktadır. Bununla birlikte, Alman Hukuku‟nda yapılmıĢ olan alt iĢverenlik sözleĢmesinin, kanuna karĢı hile kabul edilmesi halinde, alt iĢverenin iĢçilerinin haklarından asıl iĢveren sorumlu tutulmaktadır87
.
Fransa‟da 1970‟lerde ödünç iĢ iliĢkilerinde görülen artıĢ sonucunda, yasa koyucu bu tip iliĢkilerinin sınırlandırılması için çeĢitli düzenlemeler yapmıĢtır. 1973 tarihli bir yasa ile iĢçilerin normal ücretin altında çalıĢtırılması, haklarının kısıtlanması, iĢ hukuku ve toplu iĢ hukuku hükümlerinden faydalanmalarını engelleyen emek ticareti yasaklanmıĢtır. Söz konusu düzenlemenin ihlaline karĢı cezai yaptırım öngörülmüĢtür. Buna göre, yasaya aykırı hareket edenler „„insan ticareti‟‟ suçuyla suçlanacak88
ve mahkemeler bu kiĢiler hakkında 2 ile 10 yıl arasında alt iĢverenlik faaliyetlerini yasaklayabilecektir89. Fransız Hukuku‟nda alt iĢverenlik iliĢkisine farklı bir sorumluluk anlayıĢı getirilmiĢtir. Söz konusu
85 Y9HD, E. 2008/13508, K. 2008/9251, T. 21.4.2008 (Kazancı Mevzuat ve Ġçtihat Bilgi Bankası). 86 Ayrıntılı bilgi için bkz. GÜZEL, s. 34; AYDINLI, s.240; AYKAÇ, s.195.
87
AYDINLI, s.244-245.
88 “Görünürdeki alt iĢverenin sadece kendi iĢçilerinin emeğini baĢka iĢverenin hizmetine sunması, hiçbir organizasyona sahip olmaması, uzmanlık gerektiren bir iĢin yapılmaması halinde insan ticareti suçu söz konusu olacaktır.” (GÜZEL, s.35).
89
35
düzenlemeye göre, asıl iĢveren ile alt iĢverenin dayanıĢmalı sorumluluğu yoktur. Ancak asıl iĢveren tamamen sorumsuz hale de getirilmemiĢtir. Alt iĢverenin iĢçileri ancak alt iĢverenden haklarını alamadıkları takdirde asıl iĢverene baĢvurabileceklerdir. ġayet alt iĢveren esnaf, sanatkâr veya ticaret siciline kayıtlı ise alt iĢverenin iĢçilerine karĢı asıl iĢverenin hukuki sorumluluğu yoktur. Bir baĢka deyiĢle alt iĢverenin esnaf, sanatkâr veya ticaret siciline kayıtlı olması ödeme konusunda bir karine teĢkil etmektedir. Öte yandan asıl iĢverenin sorumluluğu kapsam bakımından Türk Hukuku‟nda olduğu gibi sınırlandırılmıĢ ve alt iĢverenden talep edilenden fazlası asıl iĢverenden talep edilememektedir90
.
Ġspanya‟da 2006 yılından itibaren özellikle inĢaat iĢlerinde görülen ölümlü iĢ kazaları neticesinde, alt iĢverenlik konusunda bir dizi yasal düzenleme öngörülmüĢtür. 32/2006 sayılı Kanun ile inĢaat sektöründe alt iĢverenlik iliĢkisi sınırlandırılmıĢ, dikey olarak yapılan alt iĢverenlik zincirinin sayısı üç ile sınırlı tutulmuĢtur. Öte yandan yine inĢaat sektöründe çalıĢan alt iĢverenin iĢçilerine karĢı alt iĢverenlik sözleĢmesinin uygulanmasından doğan haklardan asıl iĢveren ile alt iĢveren dayanıĢmalı olarak sorumlu tutulmuĢtur. Ġspanya‟da çıkarılan 43/2006 sayılı Kanun ile de alt iĢverenlik iliĢkileri ĢeffaflaĢtırılıp, sınırlandırılmıĢtır. Söz konusu Kanun çerçevesinde alt iĢveren ile asıl iĢveren aynı iĢyerini paylaĢmaları halinde iĢçi temsilcilerine bilgi vermek zorundadırlar. Ġspanyol Hukuku‟nda yargı kararları ile yasal alt iĢverenlik - yasadıĢı alt iĢverenlik ayrımını öngören bazı kıstaslar ortaya konmuĢtur. Bu kıstaslara göre, sadece iĢçi temini için öngörülen alt iĢveren iliĢkileri iĢgücü ticareti sayılmakta ve yasadıĢı alt iĢverenlik iliĢkisi olarak kabul edilmektedir. Alt iĢverenin iĢçilerine karĢı yönetim hakkını kullanamaması da yasadıĢı alt iĢverenlik olarak kabul görmektedir. Ġspanya Ceza Kanunu, yasadıĢı iĢgücü ticareti hallerinde 6 aydan 3 yıla kadar hapis ve para cezası öngörmektedir91
. Ġtalya‟da 1960 yılında alt iĢveren iliĢkisinin sınırlandırılması için 1369 sayılı Yasa yürürlüğe konmuĢtur. Bu Yasa‟ya göre, asıl iĢveren iĢin niteliği ne olursa olsun, muvazaalı olarak alt iĢverenin iĢçilerine kendi asıl iĢini yaptıramaz. Ġtalyan Yargıtay Hukuk Genel Kurulu da alt iĢverenin iĢçileri üzerinde asıl iĢverenin otorite ve yönetim yetkisi olması halinde, alt iĢveren iliĢkini yasak kapsamında kabul
90 ESENER, s.81; CAMERLYNCK, Guillaume Hubert: Le contrat de travail, 1966, No.52, s.93; CAEN, Gérard Lyon: Manuel de droit du travail, 1955, No.211, s.230.
91
36
etmektedir92. Ġtalyan Hukuku‟nda alt iĢveren iliĢkilerinde, ĠĢ Kanunumuzdaki düzenlemede olduğu gibi, asıl iĢveren ile alt iĢverenin, alt iĢverenin iĢçilerine karĢı dayanıĢmalı sorumluluğu kabul edilmiĢtir. ĠĢ Kanunumuzdaki düzenlemeye kıyasla Ġtalyan Hukuku‟nda dayanıĢmalı sorumluluğun kapsamı daha geniĢ tutulmuĢtur. EĢitlik ilkesi ve iĢin sürekli olup olmamasına bağlı olarak farklı haklar ve sorumluluklar tespit edilmiĢtir. Örneğin, asıl iĢverenin faaliyet alanına iliĢkin olarak sürekli bir iĢte çalıĢan, alt iĢverenin iĢçileri, asıl iĢverenin iĢçilerinin yararlandığı her türlü haktan yararlanmaktadır. Alt iĢverenin iĢçileri, asıl iĢverenin iĢçileri kadar ücret alıp, asıl iĢverenin taraf olduğu toplu sözleĢmeden de faydalanmaktadır. Asıl iĢveren bu iĢçilerin her türlü haklarından doğrudan sorumludur. Ancak alt iĢverene verilen iĢ sürekli değilse veya uzmanlık gerektiren bir iĢ ise iĢ müfettiĢlerinin kararları doğrultusunda eĢitlik ilkesi uygulanmayabilir93. Görüldüğü üzere Ġtalyan Hukuku‟nda alt iĢverenlik iliĢkisine daha radikal sonuçlar bağlanmıĢ ve böylece alt iĢverenlik iliĢkisi sınırlandırılmaya çalıĢılmıĢtır.
Ġsviçre‟de 1999 tarihli Asgari ÇalıĢma ve Ücret KoĢullarına ĠliĢkin Kanun‟da alt iĢverenlik iliĢkisi düzenlenmiĢtir. Söz konusu Kanun‟da bu iliĢkinin kurulma Ģartları ve Ģartlara uyulmaması halinde tarafların karĢılaĢacakları yaptırım ve sorumluluklar hüküm altına alınmıĢtır. Ġsviçre Hukuku‟nda da asıl iĢveren ile alt iĢverenin, alt iĢverenin iĢçilerine karĢı dayanıĢmalı sorumlulukları vardır. Ancak söz konusu dayanıĢmalı sorumluluğun kapsamı dar tutulmuĢtur. Asıl iĢveren ile alt iĢverenin dayanıĢmalı sorumluluğu sadece ilgili Kanun‟un 2. maddesinde belirtilen haklar ile sınırlıdır94
.
Ġngiliz Hukuku‟nda alt iĢverenlik iliĢkisine yönelik doğrudan bir düzenleme bulunmamaktır. 1947 tarihli ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Kanunu iĢverenlere iĢyerlerinde çalıĢtırdıkları iĢçilerin iĢ sağlığı ve güvenliğini sağlama sorumluluğu yüklemiĢtir. Söz konusu Kanun‟a göre, iĢverenler iĢyerlerinde sadece kendi çalıĢanlarının değil, kendi iĢlerinin yürütülmesi için gerekli olan iĢler ile yardımcı iĢ niteliğindeki iĢlerin görülmesinde çalıĢan iĢçilerin de iĢ sağlığı ve güvenliğini sağlamakla görevlidirler. Kanun söz konusu sorumluluğun koĢulu olarak, iĢin asıl iĢverenin iĢyerinde yürütülmesi gerekliliğini öne sürmüĢtür. Ġngiliz Hukukunda,
92 GÜZEL, s.35. 93 AYDINLI, s.242. 94
37
1999 tarihli ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Yönetimi Kanunu‟na göre ise aynı iĢyerinde iĢlerini yürüten birden fazla iĢverenin bulunması halinde, bu iĢverenler ortaya çıkabilecek risklere karĢı birlikte hareket edip, iĢbirliği ve koordinasyonu sağlamakla yükümlüdürler95
.
Amerikan Hukuku‟nda iĢçiye karĢı doğrudan iĢvereni sorumlu tutulmaktadır. Alt iĢverenlik iliĢkisine benzer olarak mahkeme kararlarında birlikte-müĢterek-ortak iĢveren kavramı öne çıkarılmıĢtır. Yüksek mahkeme iki iĢverenin dayanıĢmalı sorumluluğunun olup olmadığını tespitinde beĢ temel faktöre göre karar vermektedir. Bu faktörler; 1. iĢe alma, iĢten çıkarma; 2. disiplin; 3. ödeme, sigorta, kayıtlar; 4. iĢçiyi denetim ve gözetim; 5. toplu pazarlık sürecine katılmadır96
.
IX. Ġġ HUKUKUNDA ALT ĠġVERENLĠK ĠLĠġKĠSĠNE BENZER