Kanada ve Kanada Kamu Gözetim Kurulu (The Canadian Public

Dünya uygulamalarına baktığımızda gerek muhasebe standartları gerekse denetim standartlarına yönelik kuruluşların büyük ölçüde meslek örgütleri bünyesinde olduğu, buna karşın bu kuruluşların gözetiminin daha çok kamu ağırlıklı birimler tarafından yapıldığı gözlemlenmektedir. Ancak yaşanan finansal yolsuzluklar farklı arayışları gündeme getirmiş olup, bu kapsamda pek çok ülkede, muhasebe ve denetime ilişkin düzenlemelerin tamamen meslek kuruluşları tarafından gerçekleştirilmesinin artık kabul edilemez olduğu yönünde bir görüş oluşmuştur (Türkiye Denetim Standartları ve Kamu Gözetimi Kurumu Kanunu Tasarısı, Genel Gerekçe, Esas No: 1/619, Dönemi ve Yasama Yılı: 23/2, Meclise Geliş Tarihi: (25/06/2008), s.14).

Ülke uygulamalarına bakıldığında gözetim mekanizmalarının temel üç alanda nihai sorumluluklarının bulunduğu gözlenmektedir (Elgin, 2006: 34):

• Bağımsız denetime ilişkin standartların kabulü ve uygulaması konusunda nihai belirleyicisi durumunda olması,

• Bağımsız denetçilerin veya kuruluşların sundukları hizmetlerin kalite kontrollerinin sağlanması,

• Sürekli eğitim, etik, bağımsızlık gibi mesleki kalitenin sürdürülmesine ilişkin düzenleme ve uygulamaların devamlılığında en üst otorite olarak nihai karar ve uygulamaların sürdürülmesi şeklindedir.

Tablo 3.2: Ülkelerde Denetimin Gözetimi

Ülke Kamu Gözetimi ile Đlgili

Düzenleme Kamu Gözetim Sorumluluğuna Sahip Kurul ABD Sarbanes Oxley Yasası

Kamu Gözetim Kurumu (Public Oversight Board-POB)/Halka Açık Şirketlerin Kamu Gözetim Kurulu (Public Company Accunting Oversight Board-PCOAB)

Avrupa

Birliği Sekizinci Yönerge Avrupa Birliği Kamu Gözetimi Koordinasyon Grubu (EGAOB) Đngiltere Şirketler Yasası

Tanınmış Nitelik Kurul’u (The Recognised Qualifying Body- RQB)-Tanınmış Soruşturma Kurul’u (The Recognised Supervisory Body -RSB)-Muhasebecilik için Mesleki Gözetim Kurulu (Professional Oversight Board for Accountancy-POBA) Japonya

Gözden Geçirilen 3.Kanun- Teminat ve Mübadeleler Kanunu

Sertifikalı Kamu Muhasebecileri ve Denetim Gözetim Kurulu (Certified Public Accountants and Auditing Oversight Board- CPAAOB)

Avustralya

Şirketler Yasası Ekonomik Reform Programı (Corporate Law Economic Reform Program-CLERP-9)

Finansal Raporlama Konseyi (Financial Reporting Council- FRC)

Kanada Şirketler Yasası Kanada Kamu Gözetim Kurulu (The Canadian Public Accountability Board-CPAB)

Almanya Bağımsız Denetçiler Gözetim _Yasası Bağımsız Denetçiler Gözetim Kurulu- Auditor OversightBoard-_AOB)

Kaynak: POEL V. D. K., OPIJNEN, V. M. S. ve VANSTRAELEN, A.

(2009), “Public Oversight and Audit Quality: Evidence from Public Oversight of Audit Firms in the Netherlands”, European Auditing Research Network, Fifht Earnet Symposium, Valencia; s.8

Tablo 3.2’de görüldüğü üzere denetimin gözetimi ile ilgili olarak uluslararası sistemin ülkelerde farklılık göstermektedir. Tüm mali sektörün (bankacılık, sigortacılık, sermaye piyasaları ve diğer mali sektör şirketleri) denetim ve gözetimi Đngiltere ve Đsveç’te tek elden yapılırken, Kore’de denetim ve gözetim işlevi kendi kendini düzenleyen birkaç kurum dışında büyük ölçüde tek elden yerine getirilmektedir. Avustralya’da ise sermaye piyasalarının denetim ve gözetimi ASIC’de, bankacılık ve diğer mali sektör şirketlerinin denetim ve gözetimi ise APRA’da bulunmaktadır. Türkiye’de bankacılık ve özel finans kurumlarının denetim ve gözetimi BDDK tarafından yapılırken, sermaye piyasalarının denetim ve gözetimi SPK, sigortacılık ve diğer mali sektör şirketlerinin denetim ve gözetimi ise Hazine Müsteşarlığı tarafından yapılmaktadır.

Avrupa Birliği ülkelerinde durum biraz daha farklıdır. Hollanda gibi bazı Avrupa Birliği Ülkeleri denetim firmalarının faaliyetleri için kendilerine ait kamu

gözetim sistemini oluşturmuşlardır. Bunun yanında kamu gözetim sistemini oluşturmayan diğer ülkelerde ise 2006 yılından itibaren denetim mesleğinin gözetimi, Denetim Firmaları Gözetim Yasası (Audit Firms Supervision Act - AFSA) adı verilen bir yasa ile düzenlenen Finansal Pazarlar Kurumu’nun (Authority for The Financial Market -AFM) sorumluluğuna bırakılmıştır (Poel vd., 2009: 8).

Almanya’da işletme denetçileri ve yeminli muhasebe denetçileri mesleği, 1961 yılında çıkartılan “Đşletme Denetçileri Meslek Örgütü” yasasına göre yürütülmektedir. Denetim kuralları ve standartları Đktisat Bakanlığı tarafından belirlenmektedir. Bağımsız denetim sisteminde işletmeler sadece tüzel kişilikleri ile değil aynı zamanda gerçek kişi olarak da denetime tabi olmaktadırlar (Akgül, 2000: 20). Đşletme denetçileri ve yeminli muhasebe denetçileri Đktisat Bakanlığı gözetimine tabidir. Almanya’da bütün denetçiler WPK adlı denetim örgütünün üyesi olmak zorundadır (Güçlü, 2005: 93). Denetimin gözetimi ile ilgili düzenleme ise “Bağımsız Denetçiler Gözetim Yasası” ile 2005 yılında yapılmıştır. Bu yasa ile Bağımsız Denetçiler Gözetim Kurulu (Auditor Oversight Board-AOB) oluşturulmuştur (Elgin, 2006: 30).

Seçilmiş ülke uygulamalarında göze çarpan husus, bağımsız denetim kalitesi ve yeterliliğinin temin edilmesinde, gerek bağımsız denetim standartlarının oluşturulması ve uygulanması, gerekse söz konusu standartlara uyumun gözetilmesi noktasında bütüncül bir sistem dizayn edilerek, bağımsız denetime yönelik kalite kontrol çalışmalarının, sistemin bütününü kapsayacak veya sistemdeki önemli risklerin üzerinde yoğunlaşacak şekilde planlanması olmuştur (Okur, 2007: 2).

Enron ve diğer kurumsal skandallar ile Kanada piyasalarında da ciddi bir güven kaybı yaşanmıştır. Bu süreç doğrultusunda düzenleyici yapılar, bağımsız denetçiler ve halka açık şirketlerin finansal tabloların güvenilirliği ve doğruluğu konusunda kamu güvenini tekrar oluşturmak amacıyla, 2003 yılında Kanada Serbest Muhasebecileri ile birlikte Kanada Kamu Gözetim Kurulu’nu (The Canadian Public Accountability Board-CPAB) kurmuşlardır. Kurul üyelerinden 4’ü muhasebe mesleğinden iken 7’si muhasebe mesleği dışındandır. Toplam tam zamanlı 30 personel çalıştırılmakla birlikte bu personelin çoğu daha önce ulusal bir muhasebe

veya denetim ofisinde çalışmıştır. CPAB her yıl en az 100 denetim firmasını incelemektedir. Kanada’da denetim pazarının %97’sini dört büyükler olarak adlandırılan; Deloitte, Ernst&Young, KPMG ve Pricewaterhouse Cooper elinde tutmaktadır (Hunt, 2009: 3-4). Özel sektör ve kamunun birlikte temsil edildiği ve üyelerinin çoğunluğunun meslek dışından olması nedeniyle bağımsız olan ve kar amacı gütmeyen CPAB, Şirketler Yasası’na eklenen bir madde ile kurulmuştur. CPAB faaliyetlerini denetim birimleri aracılığı ile gerçekleştirmektedir. Ulusal denetim birimi, bağımsız denetimin etkinliğini artırmak üzere CPAB tarafından oluşturulmuş bir alt yürütme birimi şeklinde faaliyette bulunmaktadır. CPAB’nin temel sorumlulukları (Elgin, 2006: 29):

• CPAB başkanını ve ulusal denetim biriminin baş denetçisini atamak, • Halka açık şirketlerin yüksek kaliteli denetime tabi olmalarını sağlamak, • Halka açık şirketlerin denetimini yapan bağımsız denetçilerle ilgili ulusal

denetim biriminin kalite kontrol inceleme sonuçlarını değerlendirmek,

• Bağımsız denetçilere halka açık şirketlerin denetimini yapan kuruluşlara katılma hususunda yaptırımlar uygulamak veya bu alanda çalışmama yasağı getirmek,

• Gerekli görüldüğünde diğer düzenleyicilere ilgili hususları aktarmak,

• Muhasebe, kurumsal yönetim ve güvence standartları konusunda ilgili düzenleyicilere görüş ve tavsiyelerini bildirmek,

• Yıllık rapor düzenlemek suretiyle gözetim ile ilgili gelişme ve yaklaşımları ve ulaşılan sonuçları kamu ile paylaşmak,

• Diğer düzenleyici kurumlara tavsiyelerde bulunmak,

• Kalite kontrolü ve disiplin prosedürlerini güçlendirmek ve mesleki kurumlar arası düzenlemeleri uyumlaştırmak amacı ile ulusal denetim birimini yönlendirerek diğer düzenleyicilere tavsiyede bulunmak şeklindedir.

CPAB, Amerika’daki yapıya benzer şekilde kurula kayıtlı denetim firmaları tarafından finanse edilmektedir. Dolayısıyla dört büyükler CPAB’ye önemli

büyüklükte bir fon sağlamaktadır. Yabancı denetim firmaları da CPAB’nin koymuş olduğu gözetim ilkelerine uymak zorundadır (Peek vd., 2006: 23-24).

3.2. ABD’DE BAĞIMSIZ DENETĐMĐN GÖZETĐMĐ ĐLE ĐLGĐLĐ