Kan numuneleri

Tam kan (total kan): Serum veya plazması ayrılmamış kandır. Kan sayımı (hemogram) ve eritrosit sedimantasyon hızı (ESR) tayini, kan hücrelerinin (eritrosit, lökosit, trombosit) eldesi için gereklidir.

Serum: Pıhtılaşmış kandan şekilli elemanlar (eritrosit, lökosit, trombosit) ayrıldıktan sonra geri kalan sıvı kısımdır. Birçok analiz için tercih edilir.

Plazma: Pıhtılaşması antikoagulanlarla önlenmiş kandan şekilli elemanlar (eritrosit, lökosit, trombosit) ayrıldıktan sonra geri kalan sıvı kısımdır. Bazı özel analizler için gereklidir. Antikoagulanlar, pıhtılaşmayı önlerler; fakat elde edilecek plazmada yapılacak analizlerin bir kısmını bozabilirler.

16.2.1.1. Tam kanda yapılan analizler:

Na sitratlı tam kanda yapılan analizler: Aktive edilmiş parsiyel tromboplastin zamanı (APTT). Eritrosit sedimantasyon hızı (ERS, Sed. Hızı).

EDTA’lı tam kanda yapılan analizler: Hemogram [Eritrosit sayısı (RBC), Hematokrit (HCT), Total hemoglobin (Hb), Ortalama hücre hemoglobini (MCH), Ortalama hücre hemoglobin konsantrasyonu (MCHC), Ortalama hücre volümü (MCV), Lökosit sayısı (WBC), Platelet sayısı (trombosit sayısı, PLT)], Serotonin, Sickle Cell testi.

Heparinli tam kanda yapılan analizler: L-Laktat (Laktik asit), Osmotik frajilite testi (OF), Nitritler, Kan gazları ve pH, Fenil alanin

Hemolizatta yapılan analizler: Glukoz-6-Fosfat Dehidrojenaz (G6PD), Redüe glutatyon (GSH), Glutatyon peroksidaz (GSH-Px), Glutatyon redüktaz, Glikolize hemoglobin (Hemoglobin A1C), Hemoglobin elektroforezi.

16.2.1.2. Serumda yapılan analizler: Asit fosfataz, Prostatik asit fosfataz (PAP), Adenozin deaminaz (ADA), Alanin amino transferaz (ALT, SGPT), Albümin (Alb), Aldolaz (ALD), Alkalen fosfataz (ALP, AP) ve izoenzimleri, Amilaz, Serum amiloid A protein (SAA), Androstenedion, Anjiotensin konverting enzim (ACE), α1-Antitripsin, Apolipoprotein A-1 (ApoA-1), Apolipoprotein B (Apo B), Aspartat amino transferaz (AST, SGOT), Total bilirubin, Konjuge bilirubin, Kalsitonin (CT), İyonize kalsiyum, Total kalsiyum, Karsino embriyonik antijen (CEA), Seruloplazmin (Cp, bakır oksidaz), Klorür (Cl-), Total kolesterol, Kolin esteraz (S-psödokolinesteraz, SChE), Koriyonik gonadotropin (hCG), Bakır (Cu), C-Peptid, Kreatin kinaz (CK) ve izoenzimleri, Kreatinin, Dehidroepiandrosteron (DHEA), Dehidroepiandrosteron sülfat (DHEA-S, DHEA-SO4), Dihidrotestosteron (DHT), Enolaz, Nöron spesifik enolaz (NSE), Estradiol (E2), Serbest estriol (FE3), Total estriol (E3), Estron (E1), Ferritin, α-Fetoprotein (AFP), Folat, Fruktozamin, Gastrin, Glukoz, γ-Glutamil transferaz (GGT, glutamil transpeptidaz), Total Heksozaminidaz (β-N-Asetil glukozamin, NAG), Heksozaminidaz A, Heksozaminidaz B, Yüksek dansiteli lipoprotein kolesterol (HDL-C), 17-Hidroksi progesteron (17-OHP), Serbest insülin, Demir (Iron, Fe), Total demir bağlama kapasitesin (TIBC), İzositrat dehidrojenaz (ICD), Laktat dehidrojenaz (LD, LDH) ve izoenzimleri, Lösin amino peptidaz (LAP), Lipaz, Lipoprotein (a) [Lp(a)], Düşük dansiteli lipoprotein kolesterol (LDL-C), Magnezyum (Mg), Miyoglobin (Mb), 5^‘-Nükleotidaz (5^‘ -NT), Osteokalsin, Paratiroid hormon (Paratirin, PTH), İnorganik fosfor (Pi), Plasental laktojen (PL), Potasyum (K), Pregnenolon, Progesteron (P4), Prolaktin (PRL), Prostat spesifik antijen (PSA), Total protein, Protein elektroforezi, Pirüvat kinaz (PK), Sodyum (Na), Serbest testosteron, Total testosteron, Tirotropin (Tiroid stimülan hormon, TSH), Serbest tiroksin (FT4), Total tiroksin (T4), Transferrin (siderofilin), Trigliseridler (TG), Serbest triiyodotironin (FT3), Total triiyodotironin T3), Troponin-I (kardiyak spesifik), Troponin-T (kardiyak spesifik), Üre azotu (BUN), Ürik asit, Vitamin B12, Vitamin A (Retinol), Vitamin C, 1,25-Dihidroksi Vitamin D (1,25-Dihidroksi kalsiferol) Vitamin E (α-Tokoferol).

16.2.1.3. Plazmada yapılan analizler:

EDTA’lı plazmada yapılan analizler: Adrenokortikotropik hormon (ACTH), Aldosteron, Amonyak (NH3), Antidiüretik hormon (ADH), Anti-DNA, Antimitokondriyal antikor, Antinötrofilsitoplazmik antikor (ANCA), Antinükleer antikor (ANA), Glukagon, Plazma renin aktivitesi (PRA).

Na-sitratlı plazmada yapılan analizler: Antitrombin III (AT-III), Protein S, Protein C, Faktör II, V, VII, X, Faktör VIII, IX, XI, XII, Protrombin zamanı (PT), Fibrinojen, Plazminojen (PMG), Plazminojen aktivatör inhibitör (PAI-1).

16.2.1.4 Kan numunelerinin alınması: Kan analizleri için ven, arter veya kapillerden kan alınır.

Venöz kan, genel olarak tercih edilen kandır ve vene girilerek (flebotomi) alınır.

Arteriyel kan, kan gazları analizi için alınır.

Kapiller kan, periferik yayma (formül lökosit) yapmak için ve çocuklardan bazı analizler için alınır.

Venöz kan alınması: Tam kan, kan hücreleri veya plazma kullanılacaksa, eritrosit sedimantasyon hızı (ESR) tayini yapılacaksa antikoagulanlı tüplere kan alınır. Serum kullanılacaksa antikoagulansız tüpe kan alınır. Venöz kan, enjektör iğnesiyle alınıp tüplere boşaltılır veya iğne ucu ile vakumlu tüplere alınır. Kan alınacak vakumlu tüpler, kapak renklerine göre özellik gösterirler.

Venöz kan alınmasında dikkat edilecek hususlar: Hasta 10-12 saat aç olmalıdır. Hasta en az 15 dakika kadar rahat bir pozisyonda bulunmalıdır. Kol omuz hizasında düz durmalıdır. Hasta mastektomili ise kan sağlam taraftan alınmalıdır. Hem geniş hem yüzeye yakın damar seçilmelidir.Hastaya İV infüzyon yapılıyorsa infüzyona 5 dakika ara verdikten sonra kan alınmalıdır. Proksimale en fazla 1 dakika uygun sıkılıkta turnike uygulanmalıdır. Enjektöre alınmış kan, hemoliz olmaması için, iğne çıkarıldıktan sonra yavaşça ve tüp kenarından kaydırarak tüpe boşaltılmalıdır.

Hemoliz, eritrositlerin parçalanmasıdır. Hemoliz sonucunda, eritrosit içindeki maddeler seruma geçerler. Serumda hemoglobin konsantrasyonu 20 mg/dL’nin üzerinde olursa hemoliz olduğu gözle anlaşılır. Hemoliz olması durumunda hücre içindeki konsantrasyonları hücre dışındakinden yüksek olan maddelerin serumdaki konsantrasyonları anormal yüksek bulunur. Aldolaz, asit fosfataz, LDH enzimleri ile K, Mg ve fosfatlar hemoliz durumunda yüksek bulunur. Genel bir ifade olarak hemoliz, 400-500 nm arasında okunan deneyleri bozabilir.

-Hasta rahatça oturtulmalı ve kan almadan önce 20 dakika kadar bu pozisyonda kalmalıdır. -Hastanın kolunu omuzdan bileğe kadar düz uzatması sağlanmalıdır.

-Büyük yaralı veya hematomlu koldan, mastektomili kadınlarda memenin alındığı taraftaki koldan kan alınmamalıdır.

-Hastadan ne kadar hacimde kan alınacağı belirlenmeli, istenen testler için uygun sayıda ve türde tüp ve uygun iğne seçilmelidir. En sık kullanılan iğneler 19-22 numaradır (numara büyüdükçe çap küçülür, normal erişkinde genellikle 20 numara iğne tercih edilir).

-Uygun ven seçilir. Yetişkinlerde antekubital fossada kalın ve derinin yüzeyine yakın ven tercih edilir. Elle yoklama ven seçimini kolaylaştırır. İnfüzyon yapılıyorsa infüzyon 3 dakikalığına durdurulmalı ve sonra tercihan diğer koldan kan alınmalıdır.

-Kan alınacak bölgenin çevresi, %70’lik izopropanolle doymuş gazlı bezle, dairesel hareketlerle ve kan alma bölgesinden dışa doğru temizlenmelidir.

-Derinin kendi kendine kuruması beklenmelidir.

-Kan alma bölgesinin 10-15 cm üzerinden turnike uygulanır.

Turnikenin uzun süre tutulması kanın bileşimini belirgin değiştirir.

-Vene girilmeden önce yumruk açılıp kapatılmamalıdır; bu hareket, plazma potasyum, fosfat ve laktat konsantrasyonlarını arttırır.

Vakumlu kan tüpüne kan almak için, kan alma tüpü tutucusuna iğnesi vidalanır. Vene girmek için iğne, kan alınacak venle hizalanmalı ve deriye yaklaşık 15 derecelik açı yapacak şekilde venin içine itilmelidir.

İğne yerine yerleştikten sonra tüp, tıpayı delmek ve vakumu boşaltmak amacıyla ileri (adaptöre doğru) bastırılmalıdır. Kan tüpün içine akmaya başladığında iğne hareket ettirilmeden turnike gevşetilmelidir.

Vakum bitinceye kadar tüp doldurulur, sonra tüp adaptörden çekilir ve yerine başka tüp sokulur. Önce katkı maddesiz tüplere sonra katkı maddeli tüplere kan alınır.

Enjektöre kan almak için, iğne enjektörün ucuna sıkı bir şekilde yerleştirilir ve iğnenin üzerindeki kılıf çıkarılır.

Enjektör ve iğne kan alınacak vene paralel tutulur ve iğne deriye yaklaşık 15 derecelik bir açıyla venin içine itilir. Ven duvarı delinirken ilk anda hissedilen direnç ortadan kalktığı zaman, enjektördeki basınç gevşer ve piston geri çekilirken enjektöre kan dolar.

-İkinci enjektöre kan alınacaksa, iğne sabit tutularak takılı enjektör nazik fakat çabuk çekilir ve ikinci enjektör yerleştirilir, kan almaya devam edilir.

-Enjektöre alınmış kan, hemoliz olmaması için, iğne enjektörden uzaklaştırıldıktan sonra, hazırlanmış tüplere yavaşça ve tüp kenarından kaydırarak dikkatli bir şekilde aktarılmalıdır.

-Tüplerin ağzı kapatılmalı, tüplerin içinde katkı maddesi veya antikoagulan varsa tüpler yavaşça 5-10 kez ters çevirerek karıştırılmalıdır.

-Kan alma işlemi tamamlandığında, iğne geri çekilir ve sızıntı olmaması için hastaya kuru gazlı bez veya pamuk verilerek kan alınan bölgeye bastırması ve kolunu yukarıya doğru tutması söylenir.

-Kullanılan ve kirlenen malzemeler uygun atık kaplarına atılır.

Kapiller kan alınması: Kapiller kan, elin 3., 4. veya 5. parmak ucundan, kulak memesinin alt kenarından, bebeklerde topuktan veya ayak baş parmağından alınır.

-Kan alınacak bölge %70 izopropanol içinde bekletilmiş gazlı bezle temizlenir -Alkolün tamamen buharlaşması beklenir

-Lanset çabuk bir şekilde saplanır. Kesinin derinliği 2,5 mm’yi geçmemelidir.

-Parmak, kan alınmasını kolaylaştıracak ve yer çekiminden yararlanılacak şekilde tutulmalıdır. Kan akışını uyarmak için parmağa masaj yapılmamalıdır.

-Kanın ilk damlası silindikten sonra, ardından açığa çıkan damlalar, bastırılmadan nazik bir şekilde uygun tüplere alınır. Pıhtılaşmayı önlemek için tüp hızlı doldurulmalı, tüpün içine hava kabarcıklarının girmesi önlenmelidir.

-Kan, kapiler tüplere kapiler etki ile de alınabilmektedir.

-Yeni doğan taramaları için filtre kağıdına kan alma işleminde filtre kağıdı, büyük bir kan damlasına nazikçe bastırılır. Kan işaretli dairenin içini dolduruncaya kadar kağıda nüfuz etmesi sağlanır.

Arteriyel kan alınması: El bileğindeki radial arterden, dirsekteki brakial arterden, kasıktaki femoral arterden, yeni doğanlarda umbilikal arterden (kateter ile)

-Arter kanını hekim veya tecrübeli bir hemşire almalıdır.

-Uygun arter seçimi yapılır. Femoral arterden sızma olasılığı nedeniyle kol bölgesi tercih edilir.

-Bölge temizlenir, turnike gerekmez.

-Steril eldiven giyilerek damar 2. ve 3. parmaklarla palpe edilir ve iki parmak arasından enjektör dik olarak tutularak artere girilir.

-Heparinize enjektör kullanılır.

-Enjektör, arterin basıncıyla kendi kendine dolar ve hava kalmaz.

-Enjektörün iğnesi kıvrılmalı ve buz üzerinde olarak, hava alması engellenerek çabucak laboratuvara ulaştırılmalıdır.