Kamusallığın Derecesine Göre Küresel Kamusal Mallar

Sandler, kamusallığın derecesine göre küresel kamusal malları, Tablo 1’de görüleceği üzere, dört başlık altında toplamaktadır¹⁹⁷.

— Küresel Tam Kamusal Mallar: Bu gruptaki mallar, tamamen rakip olmayan ve dışlanamayan faydalar sağlar. Örnek olarak, küresel ısınmanın önlenmesi, bulaşıcı hastalıkların kontrolü, ozon tabakasındaki incelmenin yavaşlatılması çabaları verilebilir.

Okyanus kirliliğinin önlenmesi, şimdiki nesilere küresel dışsal faydalar sağlar. El Nino fırtınsına yönelik hava tahmini, bir küresel kamusal malı temsil eder çünkü bu sorun dünyanın geniş bir kesimini etkiler. Hava tahmini aynı nesil içindedir çünkü bu tür hava durumları kısa ömürlüdür. Ancak daha yerel nitelikteki diğer hava tahminleri küresel değil bölgeseldir. Atmosfer ve gözlem istasyonları da, aynı nesil içindeki kamusal mallara örnektir.

Küresel tam kamusal mallarla ilgili en önemli sorun, bu malların nasıl finanse edileceğidir. Dışlama ve rekabetin olması nedeniyle, tüketiminde bedavacılık sorunu ortaya çıkmaktadır. Kolektif finansman yöntemine gidilmesi, gönüllü ulusal finansman çabalarını dışlamaktadır. Bunun nedeni, bir ülkenin yaptığı üretimin, diğerlerinin yapacağı üretimi tam ikame etmesinden kaynaklanır¹⁹⁸.

— Küresel Yarı Kamusal Mallar: Bu mallar, tüketiminde kısmen rakip ve ya dışlanamaz özellikler taşımaktadır. Örneğin okyanuslardaki balık rezervleri, yarı kamusal maldır. Okyanuslardaki balık rezervlerinden dışlamak mümkün değildir ancak kullanımında rekabet bulunmaktadır. Buna karşılık, uydu yayını hizmetinde kullanıcılar arasında rekabet yoktur ancak uydu alıcısı olmayanlar dışlanabilmektedir. Dışlamanın kısmi olması, bu malların gönüllü finansmanını teşvik etmektedir¹⁹⁹.

197 Sandler Todd; Intergenerational Public Goods (Strategies, Efficiency And İnstitutions), İçinde:

Kaul, Inge, Isabelle Grunberg, And Marc A. Stern, Eds. (1999). Global Public Goods: International Cooperation İn The 21st Century. New York: Oxford University Press. ss. 20-50, ss.23-27.

198 Binger, Albert, Global Publıc Goods And Potentıal Mechanısms For Fınancıng Avaılabılıty, Background Paper Prepared For The Fifth Session Of The Committee For Development Policy Meeting, April 7-11, 2003,s.11.

199 Binger, a.g.m., s.11.

Yarı kamusal mallarda kalabalık ya da tıkanıklık, hizmetten yararlanma kalitesini azaltır. Bir su kanalında ne kadar çok gemi çalışırsa, geçiş süresi o kadar artacaktır. Gürültü ve parazit, elektromanyetik tayf için tıkanıklığı belirleyen öğelerdir. Kullanıcı sayısının artışı, kullanıcılar için daha küçük band genişliği ayrılmasına yol açar. Antibiyotikleri ele alırsak, günümüzde bağışıklığı artıran bakterilerin hayatta kalma olasılığını artıran antibiyotiklerin daha geniş kullanımı durumlarında, zamanlar arası tıkanıklık ortaya çıkmaktadır. Antibiyotiğin gelecekteki etkinliği azaltacaktır.

Balık rezervlerinin ve av alanlarının sömürülmesi, popülâsyonun küçülmesine ve hatta soylarının tükenmesine yol açtığı için, bu malların kullanımı nesiller arası sonuçlar içerir.

— Küresel Kulüp Mallar: Bu mallarda bir dışlama mekanizması vardır ve yararlanılan bir birimle ilgili tıkanıklık maliyetini içselleştirmek amacıyla bir ücret alınır.

Panama Kanalı, boğazlar, INTELSAT²⁰⁰, Uluslar arası Parklar (Avusturalya’da ki Büyük Bariyer Kayalıkları)²⁰¹, hava koridorları, internet, kutup yörüngelerini içeren küresel kulüp mallar, dünya çapındaki ülkelerce kullanılır. Bunun aksine ortak pazarlar, kriz yönetimi, kablo şebekesi, ulusal parklar, otoyollar ve enformasyon ağlarını içeren mallar, bölgesel kulüp mallardır.

Nesillerarası küresel kulüp mallara örnek olarak, yaklaşık 22.300 mil üstünde bulunan sabit yörüngenin paylaşımını verilebilir. Bu yörünge bandında, kutupları hariç tutarsak, tüm dünyaya noktadan noktaya hizmet sunmak için sadece üç uydu gereklidir.

Buradaki tıkanıklık, sinyallerin karışması ve daha önce fırlatılmış ve halen faal durumdaki 100 millik alanda sürüklenen uydular arasındaki çarpışma olasılığı şeklinde ortaya çıkar.

Standart bir uygulama sonucu yörüngeye gönderilen bir uydu, bir zamanlar arası kalabalık dışsallığı sorununu ortaya çıkarır. Nesiller arası kulüp mallar, nesiller arası kulüp olarak adlandırılan üyeler topluluğu aracılığıyla etkin olarak idare edilebilir.

— Küresel Ortak Üretim Malları: Şekildeki son sütun, ortak üretim mallarını göstermektedir. Kamusallığın derecesine göre değişen iki yada daha çok çıktı veren

200 INTELSAT, uluslar arası telefon konuşması ve televizyon şebekesinin taşındığı, haberleşme uydu şebekesinin paylaşıldığı, devletlerin ve firmaların üye olduğu özel bir birliktir.

201 Binger, a.g.m., s.11.

kamusal mal aktivitelerini içerir. Sunulan kamusal mal, hem ülkeye hem de tüm dünyaya aynı anda fayda sağlayan ürünleri ortaya çıkarmaktadır. Örneğin, gelişmekte olan ülkenin altyapısını finanse etmek ya da halkın refahını artırmak için alınan bağlı dış yardımlar, alıcı ülkedeki halkta ve geniş çapta tüm dünyada kamusal fayda yaratır. Tropik ormanların korunması, o ülkedeki olası erozyonları engellemesinin yanı sıra, küresel düzeyde biyolojik çeşitliliğin artması ve karbon miktarının azaltılmasını sağlayan faydalar ortaya çıkarır²⁰².

3. KAMUSAL MAL SUNUMU VE KARŞILAŞILAN SORUNLAR

Küresel kamusal malların artanı önemi, uluslar arası politika gündemlerinde olduğu kadar ulusal gündemde de yeni ilgiler uyandırmıştır. Son zamanlardaki global krizler, küresel kamusal malların sunumunda ulusal çabaların önemli olduğunu ve hatta vazgeçilemez olduğunu fakat yeterli olmadığını göstermiştir. Dünya giderek mali, çevresel, sağılıkla ilişkili, politik krizler ve gerilim ağları içinde karmakarışık olduğundan beri bu konuları sınıflandırma ihtiyacı giderek kaçınılmaz olmaya başlamıştır.

Küresel kamusal malların sunumunda genellikle yetersiz sunumla karşılaşılmaktadır. Ülkeler arasında kamusal malların farklı miktar ve kalitede üretilmesine yol açan başlıca dört faktör bulunmaktadır²⁰³.

Yoksulluk: Yoksulluğun geniş boyutta olması, insanların ulusal ve küresel sorunlar ile ilgilenmesini engellemektedir. Yoksul kişilerin kendilerini sıtma gibi bulaşıcı hastalıklardan koruması zordur. Eğer ülke kaynakları yetersiz ise söz konusu hizmetlerin eksik sunumu ile karşılaşılır. Örneğin çocuklar okula gönderilemez ve temel eğitim hizmeti alamazlar.

202 Binger, Albert, Global Publıc Goods And Potentıal Mechanısms For Fınancıng Avaılabılıty, Background Paper Prepared For The Fifth Session Of The Committee For Development Policy Meeting, April 7-11, 2003,s.11.

203 Kaul Inge ve Goulven Katell Le, Financing Global Public Goods:A New Frontier of Public Finance, İçinde: Kaul, Inge, Pedro Conceição, Katell Le Goulven, Ronald U. Mendoza (Edt), Providing Global Public Goods. Managing Globalization, New York: Oxford University Press, 2003, ss. 341-342.

Politik Analiz ve Düzenleme Kapasitesinin Yetersizliği: Ulusal düzeyde ülkeler kamusal malların özel ve kamusal faydaları arasında doğru dengeyi kuramayabilir ya da özel kurumların yaydığı dışsallıkların içselleştirilmesi için doğru teşviklerde bulunamayabilir. Özellikle temel politik reformların yapıldığı ve ekonomik geçiş dönemlerinde özel ve kamusal mallar arasında dengeni kurulamadığı gözlemlenmiştir.

Ülkelerin Tercih Yapılarının Farklılığı: Ülkelerin kalkınma seviyesi, norm ve değerleri, politik ve ekonomik yapıya bağlı olarak küresel kamusal mallarla ilgili olarak ülkeler arasında tercih farklılıkları ortaya çıkabilmektedir. Örnek olarak iklim değişimi konusunda gelişmekte olan ülkeler, gelişmiş ülkeler kadar (ada ülkeleri hariç) bu sorunun çözümüne katkıda bulunmazlar ve iklim değişikliği sorunlarının çözümü birincil önceliklerinde yer almayabilir.

Negatif Sınır Ötesi Dışsallıkların Varlığı: Negatif sınır ötesi dışsallıklar, küresel kamusal malların sunumuna yapılan ulusal katkıları azaltmaktadır. Bu durum ekonomik açıklıktan kaynaklanmakta ve özellikle gelişmekte olan ülkelerin dış ekonomik şoklardan kendilerini koruma kapasitesini sınırlamaktadır. Kriz dönemlerinde gelişmekte olan ülkeler işbirliğine gitmek yerine harcamalarını azaltma yolunu seçmişlerdir. Bu sınır ötesi dışsallıklar 11 Eylül’de olduğu gibi gelişmiş ülkeleri de etkileyebilir. Ülkeler arasında yaşanan vergi rekabeti ise bazı ülkelerin diğerlerinin vergi kaynaklarını eritmesine yol açmaktadır. Gelişmekte olan ülkeler daha çok ulusal kamusal malların sunumu ile ilgilenirler. Ulusal kalkınmaları için yardım almaktadırlar ve küresel kamusal malların sunum kaygısı ikinci planda yer almaktadır. Gelişmiş ülkelerdeki seçmenler ise sadece yerel sorunların değil küresel sorunların da çözümünü talep etmektedirler.

Bu başlık altında, küresel kamusal malların sunumunun teorik altyapısına değinildikten sonra, sunum sorunları ve nedenleri ve sunum teknolojileri hakkında bilgi verilecektir.