“Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu” ile kamuda mali yönetim ve denetim uygulamaları modern bir anlayış ile uluslararası kabul görmüş normlar doğrultusunda kanunla yeniden düzenlenerek kamu kaynağının kullanılmasında genel esaslar belirlenmiştir. Mali yönetim ve iç kontrol standartları uygulanacak yöntemler Maliye Bakanlığı tarafından düzenlenmiştir. İç denetim faaliyetlerine ilişkin yöntem ve standartları ise, “İç Denetim Koordinasyon Kurulu” tarafından belirlenmektedir.İç denetim ve iç kontrol uyumlu hale getirilmesi kamu idarelerinde etkin bir şekilde uygulanmasına rehberlik etmektedir. İç konrol kamu yönetimi kapsamındaki tüm faaliyetleri üzerinde kontrol ve raporlama sistemi yönetim politikaları ve prosedürleri ile gerçekleşen faaliyetlerin uygunluğunu kontrol etme araçlarını içermektedir. faaliyet politikaları ve prosedürler iç kontrol sistemini oluşturmaktadır.
Kamu mali yönetiminin yapısı, işleyişi, kamu bütçelerinin hazırlanması ve uygulanmasını ve tüm mali işlemlerin muhasebeleştirilmesini, raporlanmasını, mali kontrolü ve denetimi “Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu” ile düzenlemekle beraber, bu bağlamda 5018 sayılı Kanun bir çerçeve kanun niteliği taşımaktadır. Kanun kapsamındaki konularla ilgili yeni düzenlemelerin ancak bu Kanun çerçevesinde yapılabileceği görülmektedir. Kanunun 81 inci maddesinin f bendinde yer alan “Diğer kanunların bu Kanuna aykırı hükümleri yürürlükten kaldırılmıştır.” hükmü, teşkilat yasaları ya da ilgili yönetmelikler uyarınca kamu denetimi ile ilgili konularda yetkilendirilen teftiş, kontrolörlük birimlerin denetim yetkisini kaldırmıştır. Kamuda denetim alanında yetkili olanlar; kanunda belirtildiği üzere iç
40
denetçiler ve Sayıştay Denetçileri olarak belirlenmiştir. Ancak, genel kural bu olmakla beraber, 2010 yılı içinde çıkartılan teşkilat yasalarının bir kısmında (Diyanet İşleri Başkanlığı, Dışişleri Bakanlığı gibi) iç denetim birimleri dışında teftiş kurullarına da denetim yapma yetkisinin verildiği görülmektedir.
Kamuda iç kontrol sisteminin oluşturulması kapsamında, kontrol süreçleri iç denetime ilişkin standartlar ve denetimi uygulanacak sistemleri konusunda “Maliye Bakanlığı Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğü” yetkilendirilmiştir. iç denetim sistemlerinin uygulanması konusunda ise “İç Denetim Koordinasyon Kurulu” yetkilendirilmiştir (5018 md.55).
2.2.1. Kamuda İç Kontrolün Tanımı
“Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu” kapsamında kamuda İç kontrol tanımı kanun kapsamında yapılmış olup aynen aktarılmıştır. “Kamuda iç kontrol İdarenin amaçlarına, belirlenmiş politikalara ve mevzuata uygun olarak faaliyetlerin etkili, ekonomik ve verimli bir şekilde yürütülmesini, varlık ve kaynakların korunmasını, muhasebe kayıtlarının doğru ve tam olarak tutulmasını, malî bilgi ve yönetim bilgisinin zamanında ve güvenilir olarak üretilmesini sağlamak üzere idare tarafından oluşturulan organizasyon, yöntem ve süreçle iç denetimi kapsayan malî ve diğer kontroller bütünüdür” (5018 md.55).
2.2.2. Kamuda İç Kontrolün Amacı
Kanun maddesinde İç kontrolün amacı “Kamu gelir, gider, varlık ve yükümlülüklerinin etkili, ekonomik ve verimli bir şekilde yönetilmesini, Kamu idarelerinin kanunlara ve diğer düzenlemelere uygun olarak faaliyet göstermesini, Her türlü malî karar ve işlemlerde usulsüzlük ve yolsuzluğun önlenmesini, Karar oluşturmak ve izlemek için düzenli, zamanında ve güvenilir rapor ve bilgi edinilmesini,Varlıkların kötüye kullanılması ve israfını önlemek ve kayıplara karşı korunmasını sağlamaktır”(5018 md.56).
41
2.2.3. Kamuda İç Kontrolün İlkeleri
Kamuda iç kontrol işlem ve faaliyetlerinin etkinliğinin varlığı ve yasa ile amaçlananların gerçekleştirmesinde iç denetim sisteminin varlığının ve denetim faaliyetlerinin çok önemli bir rölü vardır. Denetim faaliyetlerini gerçekleştiren ve bu konuda donanımlı tüm eğitimleri tamamlamış kurum adına denetim gerçekleştirmek üzere atanmış olan denetçilerin dürüstlük, tarafsızlık yetkinlik ve gizlilik gibi ilkelerden ayrılmadan bu faaliyetleri yürütmesi gerekmektedir.
İç denetçilerin dürüst olması güvenilirliği denetim süreci sonunda elde ettikleri bulgular ve değerlendirmelere itimat edilmesini sağlar. İç denetçiler, yaptıkları denetimler ile gerekli bilgileri toplarlarken ve bu bilgileri değerlendirirlerken sonuç raporlarını mesleki tarafsızlık ilkesi doğrultusunda yaparlar. İç denetçiler bütün koşulların değerlendirmesini önyargısız ve adil bir şekilde yaparlar ve kendileri veya diğerlerinin çıkarlarından etkilenmezler. İç denetçiler, denetimler sırasında sağladıkları bilgilerin gizliliğine saygı gösterirler, mesleki ve hukuki zorunluluk gerektirmedikçe bunları yayınlayamazlar ve açıklayamazlar.
2.3. 5018 Sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanununda İç
Denetim, İç Denetim İç Kontrol İlişkisi
İç kontrol, iş akışları ve süreçlerin içerisine yerleştirilen, şahıslardan etkilenen, kurumların amaçlarına ulaşmalarında kullanılan bir araçtır. Kabul edilebilir bir güvenilirlik sağlar. Bu özellikleriyle iç kontrol kurum yönetiminin sorumluluğundadır. Yerindeliğinin ve etkinliğinin değerlendirilmesi için iç denetim faaliyetine gereksinim duyulur. Bu sebeple iç denetim ve iç kontrol birbirlerinden farklı, fakat birbirlerini tamamlayan kavramlar şeklinde değerlendirilmelidir.
Bu değerlendirmelerden de anlaşılacağı gibi, kurumun faaliyet ayaklarından birini iç kontrol sisteminin varlığı oluşturmaktadır. Kurum içi kontrollerin yerindeliğinin kalitesi iç denetim faaliyetiyle ifade bulmaktadır. İç denetim faaliyeti, hata ve işlem odaklı yaklaşımdan süreç odaklı, işin doğru yapılmasının yanısıra doğru işin yapılmasını öneren bir yaklaşım ile kurum için stratejik akıl ortağı, geliştiren, önceden önlem alınmasını sağlayan bir rol üstlenir.
42
Tek başına iç kontrol sisteminin kurulmuş olması yeterli değildir, burada asıl önemli olan, iç kontrol sisteminin etkin bir şekilde işlemesidir. İç denetimler iç kontrol sistemlerinin etkinliğini ölçen ve aynı zamanda değerlendiren, sistemdeki aksaklıkları, noksanlıkları ortaya koyan ve yönetime sunan işlemlerin tamamıdır. İç denetimin, iç kontrol yapısının önemli bir özelliği olduğu anlaşılmaktadır. Etkin bir iç kontrol sistemi yönetimin olduğu kadar iç denetimin de işini azaltarak bu fonksiyonların daha önemli konular ile ilgilenmesine imkan sağlamaktadır.