Nafakayı düşüren sebepler arasında zikredilen “nâşize”232, İslam hukuku litaratüründe “kocasına kızıp asi olan kadın”233 anlamında kullanılmaktadır. Bu durumda kadının özürsüz evini terketmesi nafaka hakkını ortadan kaldırır. Kadın geçimsizliğinden vazgeçerse, tekrar nafakaya hak kazanır.234 Bu anlamda İbn Kudâme, kadının evini kusursuz terk etmesini nüşûz olarak değerlendirmiş ve bunun kadının nafaka hakkını düşürdüğünü belirtmiştir.235
Hukûk-ı Âile Kararnâmesi’nde ise bu konuya şöyle yer verilmiştir:
Madde 151: Nâşizenin nafaka hakkı, naşize olduğu halde tatlîk olunan kadına nafaka-ı iddet lazım gelmez.236
Bu tanımlar doğrultusunda fakihlerimizin nüşûz saydıkları fiillerden bazıları da şunlardır:
230 İbn Kudâme, VII/572; Karâfî, IV/466; Şirbînî, III/530. 231 Şa’bân, s. 242.
232 Mevsılî, IV/225.
233 İbn Manzûr, “Nşz” mad., XIV/143; Zuhaylî, VII/779; Bilmen, II/445, Karslı, s. 152. 234 Bek, s. 958.
235 İbn Kudâme, VIII/189. 236 Aydın, s. 263.
a. Şer’î bir gerekçe olmadan izinsiz kocasının evinden çıkan kadın, nâşize sayılmaktadır.237
Hukûk-ı Âile Kararnâmesi’nde bu konuya şöyle yer verilmiştir:
Madde 101: Zevce sebeb-i meşru olmaksızın zevcinin hanesini terk eyleyip gider veya hane kendisinin olup da başka bir haneye naklini talep etmezden mukaddem zevcini duhulden men eyler ise iş bu nüşûzun devamı müddetince nafaka sakıt olur.238
Kadının anne ve babasının ziyaretini nüşûz sayanlar olduğu gibi239 bunu zaruret kabul edenler de mevcuttur.240
b. Kadının kocasından izinsiz yolculuğa çıkması, kocasından izinsiz hac için ihrama girmesi veya kocası ile birlikte yolculuğa çıkmak istememesi nüşûz örneklerindendir.241
c. Kadının nafile oruç veya namazdan dolayı kocası ile birlikte olmaktan kaçınması nüşûzdur. Beş vakit namaz buna dâhil değildir.242
d. Kadının mehri muacceli aldığı halde zifafdan kaçınması nüşûzdur. Hatta kadın özürsüz olarak kocasını kendisine dokunmakdan men ederse bu, nüşûz sayılır.243
e. Kadın, kocası istemediği halde çalışmak için dışarı çıkarsa nâşize olur. Çünkü bu durumda zamanının tamamını kocasına ayırmamış olmaktadır. Kadın
237 Serahsî, V/204; Cezîrî, VI/2802; İbn Âbidin, II/702; Zuhaylî, X/89-97. 238 Aydın, s. 263.
239 Fetavâ, III/387.
240 Halebî, II/577; Zuhaylî, VII/779. 241 Şirbînî, III/493; Ebû Zehra, s.238.
242 Cezîrî, VI/2802; Bilmen, II/479; Zuhaylî, VII/779.
kocasının isteklerini günün her saatinde yerine getirebilecek durumda olmazsa teslim eksik olduğu için nafaka hakkı da yoktur.244
Zâhirîlere göre, kadın ister naşize olsun ister olmasın, dul veya bekâr, fakir ya da zengin olmasının önemi yoktur. Kadın her halükarda nafakayı elde eder.245
Fakihlerimizin nüşuz hakkındaki görüşlerinin o dönemdeki kadın, erkek ve aile tasavvurundan kaynaklandığını düşünmekteyiz. Nitekim nüşûzun kültürden kültüre, zamandan zamana değişebilen bir kavram olduğu var sayacak olursak, nüşuz sebeplerinin bugün yeniden incelenmeye muhtaç olduğunu kanaatindeyiz.
244 Serahsî, V/187; Bilmen, II/480-481; Zuhaylî X/89; Karaman, I/288. 245 İbn Hazm, X/88.
İKİNCİ BÖLÜM
İDDET BEKLEYEN KADININ SÜKNÂ HAKKI VE
EVİNDEN ÇIKMAMA MÜKELLEFİYETİ
I. Süknânın Mahiyeti
“ﻦﻜﺳ” kelimesi; “ikametgâh yani ev oda gibi içinde oturulacak mahal” anlamına gelmektedir.246 Böyle bir yerde oturmaya da iskân adı verilir. ﻦﻜﺳ fiilinin ismi masdarı olan “ ﻨﻜﺳﻰ ” ise;247 “kişinin, gayr-ı menkûlun tamamında veya kat, oda gibi bir kısmında; yalnız yahut mal sahibi ile birlikte, devamlı olarak mekânı
kullanma ve mekânda sakin olma hakkı” manasında kullanılır.248 Süknâ, bir evde
oturma hakkı olduğuna göre, burada oturmadan kasıt ikâmet etmektir.
İslam hukukunda iddet evliliğin devamı sayılmış, iddette istenilen maksadın hâsıl olması için de kadının bu sürede evinden çıkmaması istenmiştir.249 Bu sebeple koca, evlilik süresince kadına sağlamak zorunda olduğu meskeni, iddet müddetince de sağlamalıdır. 250
Meskenin taşıması gereken vasıflar ma’ruf kavramı dâhilinde,251 zamanın şartlarına, kocanın malî durumuna ve kadının sosyal statüsüne göre değişiklik
246 İbn Manzûr, “Skn” mad., XIII/211; Erdoğan, s. 411.
247 İbn Manzûr, “Skn” mad., XIII/212. 248 Mevsû’a, “Süknâ” mad., XXV/108.
249 Talak, 65/1. 250 Mevsılî, IV/4. 251 Halebî, s. 81.
arzetmektedir.252 Bu minvalde meskende asgari ölçüde bulunması gereken özellikler şunlardır:
1. Koca sadece evi temin etmekle değil tefrişatıyla da sorumludur. Kadına istirahati için yatak, oturması için koltuk takımı, yiyecek ve eşyalarını koruması için mobilya ve diğer mefruşatı da zamanın şartlarına göre sağlamalıdır.253
2. Mesken kadının can ve mal güvenliğini sağlayabilecek sağlamlığa sahip, ikamete uygun ve mahremiyeti korumaya müsait olmalıdır.254 Kadının temel ihtiyaçlarının karşılanması için ısı ve elektrik tesisatı kullanmaya müsait olup, banyo ve mutfağı da kapsamalıdır.255
3. Bâin talak iddetinde evin dar olup mahremiyetin korunamadığı durumlarda koca evden çıkmalıdır.256 Bunun imkânsızlığında ise eşlerin yanında onları günah işlemekten alıkoyan güvenilir mümeyyiz bir mahremin bulunması gerekir. Ric’î talak iddetinde ise evliliğin devamında eşlerin biribirlerine helal olmasından, mahremin ya da ücretli bir kadının bulunmasına gerek yoktur. 257
Türk Medeni Kanunu’nda mesken hakkının mahiyeti şöyledir:
Madde 823: Oturma hakkı, bir binadan veya onun bir bölümünden faydalanma olduğu için konut başkalarına devredilemez ve mirasçılara geçemez. Oturma hakkı sahibinin rızası olmadıkça, kira yolu ile de olsa başkalarına devredilemez.
252 Mevsılî, IV/4; Fetâvâ, III/391; Erbay, s. 17. 253 Mevsılî, IV/4; Bek, s. 962.
254 Kâsânî, III/205; Fetâvâ, III/361. 255 Bilmen, II/450; Erbay, s. 29. 256 İbn Abdilber, XVIII/51. 257 İbn Âbidîn, II/67.
II. İddet Bekleyen Kadının Süknâ Hakkı
Allah (c.c) evlenerek ailesinden ayrılan, boşanarak da kocasının himayesinden çıkan kadınların süknâsı hakkında:
ﱠﻦِﻬْﻴَﻠَﻋ اﻮُﻘﱢﻴَﻀُﺘِﻟ ﱠﻦُهوﱡرﺎَﻀُﺗ ﺎَﻟَو ْﻢُآِﺪْﺟُو ْﻦِﻣ ْﻢُﺘْﻨَﻜَﺳ ُﺚْﻴَﺣ ْﻦِﻣ ﱠﻦُهﻮُﻨِﻜْﺳَأ
“O kadınları, gücünüze göre oturduğunuz meskenin bir bölümünde
oturmalarını sağlayın. Onları sıkıştırıp, zarar vermeye kalkışmayın..”258
Buyurmuştur. İddet bekleyen kadının sükna hakkı, evliliğin sona eriş şekline göre değişiklik arzetmektedir.