AB Kırsal Kalkınma Girişimi LEADER

LEADER1 Girişimi, AB’nin kırsal kalkınmayı sağlamak için kullandığı önemli bir araçtır. Bu Girişime, kırsal alanlarda ekonominin geliştirilmesi ve gerçekleştirilen projelerde karşılıklı dayanışmanın sağlanması amacıyla 1991 yılında başlanılmıştır.

LEADER programları iki dönemli oluşturulmuştur. 1. LEADER programı 1991 yılında başlatılmıştır ve programa 217 bölgesel çalışma grubu katılmıştır. 2. LEADER programı ise 1994–1999 yılları arasında uygulanmış ve programa 850 çalışma grubu katılmıştır. Bu iki programın devamı olan (LEADER+) ise 2000– 2006 yılları arasında uygulanmak üzere oluşturulmuş ve FEOGA-Garanti Bölümü tarafından finanse edilmektedir.

LEADER Girişimi, yerel düzeyde aktif katılım yoluyla uygulanması planlanan

bütüncül kırsal kalkınma programları ve pilot projeleri desteklemektedir.

Uygulamada benimsenen prensipler; yeniliklere açık ve tabandan tavana doğru

1 _{LEADER, “Links Between Actions For The Development Of The Rural Economy” kelimelerinin} kısaltılmış şekli olup, Kırsal Ekonominin Geliştirilmesi için Eylemler Arası Bağlar anlamına gelmektedir.

yaklaşım, saha bazını esas alan uygulama ve fonların yerel yönetimlerle yönetilmesidir.

Girişimin uygulandığı alanlardaki hedef kitle, Yerel Eylem Gruplarıdır. Bu gruplar, içinde bulundukları bölgeler için strateji oluşturmakta ve uygulamalardan sorumlu olmaktadırlar. Yerel toplumun karar alma sürecine aktif katılımı LEADER Girişimlerinde önemsenen bir konudur. Yerel Eylem Grupları, ekonomik ve sosyal olarak homojen olan küçük bölgeleri kapsamaktadır.

AB’ye Üye Devletlerin LEADER Deneyimleri

Doğal olarak, her bir bölgenin veya ülkenin kendine özel şartları ve nitelikleri nedeniyle AB ülkelerinde kırsal kalkınma yaklaşımlarında farklılıklar görülmektedir. Avrupa Birliği ülkelerinde kırsal alan, çeşitli ölçütler esas alınarak sınıflara ayrılmış ve kalkınma planlarında her sınıfta yer alan ülkenin kaynakları ve özellikleri dikkate alınarak sosyal, ekonomik ve çevresel ihtiyaçlara göre planlamalar yapılmaktadır. Aşağıda özetle Fransa, Belçika, Almanya, İspanya ve Hollanda’nın kırsal kalkınma deneyimleri açıklanmıştır:

Fransa- Fransa’da geleneksel kırsal kalkınma politikaları, tarım işletmelerinin

modernize edilmesi ve arazi bozulmalarının önlenmesi için arazi kullanım planlarının yapılması ve diğer alt yapı düzenlemeleri esasına göre şekillendirilmiştir. Kırsal alanda yapılan uygulamalar; ticaret, sanayi, turizm, çevre koruma, el sanatları ve eğitimle de ilişkilendirilerek yerel yönetimlerin yetkilerinin arttırılmasıyla başarıya ulaşmıştır (Anonim, 2005a).

Belçika- Belçika’da kırsal kalkınma planları daha çok arazi toplulaştırması ve su

yönetimi çalışmaları ile birlikte ele alınmıştır (Anonim, 2005a).

Almanya-Kırsal kalkınma politikaları, bölgesel, ekonomik büyüme, kırsal

iletişim sistemlerinin geliştirilmesi ve kırsal iskân kolaylıklarının sağlanması konularını kapsamaktadır (Anonim, 2005a).

İspanya- İspanya’da diğer ülkelerle karşılaştırıldığında daha farklı bir yaklaşım

görülmektedir. Yerel gelişme politikaları ile sanayinin ihtiyaç duyduğu araziler belirlenerek planlamanın önündeki sorunlar giderilmiş ve yerel üstünlük artırılmıştır. Ayrıca bir yandan istihdam olanakları arttırılırken diğer yandan da teknoloji değişikliği için gerekli destekler sağlanarak küçük yatırımcıyı teşvik edecek destek sistemleri oluşturulmuştur (Anonim, 2005a).

Hollanda- Hollanda’da fiziksel planlama esasına dayanan arazi geliştirme

politikaları; tarım, orman, ulaştırma, turizm, şehirleşme, kültürel ve tarihi kalıntıların korunması ve kırsal alan için önemli olan diğer düzenlemeleri içermektedir (Anonim, 2005a).

2.4.4 Üyeliğe Aday Ülkeler İçin Kırsal Kalkınma Özel Katılım Programı-SAPARD

Birlik tarafından, LEADER girişiminden farklı olarak, üyeliğe aday ülkeler için SAPARD1 programı uygulanmaktadır. Bu program, üyeliğe aday olan Merkezi ve Doğu-Avrupa ülkeleri için uygulanan bir tarım ve kırsal kalkınma özel katılım programıdır.

SAPARD, AB genişleme stratejisi kapsamında, aday ülkelerdeki tarımsal yapıyı yeniden şekillendirmek amacıyla katılım öncesi yeni bir mali araç olarak gündeme gelmiştir. SAPARD Programı bir yandan aday ülkelerin Topluluk Müktesebatını uygulamalarına yardımcı olmayı hedeflerken diğer yandan da adayların üyelik yolunda tarım sektöründe ve kırsal alanlarda yaşadıkları sorunlara çözüm bulmayı amaçlamaktadır.

1 _{SAPARD, “Special Accession Programme for Agriculture and Rural Development” kelimelerinin} kısaltılmış şekli olup, Tarım ve Kırsal Kalkınma İçin Özel Katılım Programı anlamına gelmektedir.

AB Komisyonu 20 Temmuz 1999 tarih ve 1999/595/EC sayılı kararı ile fon kaynaklarının aday ülkeler arasındaki dağılımını belirlemiştir. Bu dağılım yapılırken ilgili ülkedeki çiftçi nüfusu, tarımsal arazi, milli gelir ve her bir ülke için özel coğrafi özellikler dikkate alınmıştır. Kıbrıs, Malta ve Türkiye, katılım öncesi yardımlar kapsamında aynı fondan fakat farklı araçlarla ve bütçe kalemlerinden desteklenmektedir.

SAPARD tarafından finanse edilecek faaliyetler; tarımsal işletmelere yardım, tarım ürünleri ve su ürünlerinin işletilmesi ve pazarlanmasını geliştirme, üretici örgütleri kurma, hayvan ve bitki sağlığı kontrolleri yapma, kırsal alanı devam ettirmeye yönelik üretim usullerini geliştirme, alternatif gelir olanakları yaratma, çiftlik idare hizmetlerini kurma, köylerin yenilenmesi, arazi kayıtlarını güncelleştirme, arazi iyileştirme ve yeniden parselleme, kırsal altyapıyı geliştirme, mesleki eğitimi geliştirme, tarımsal su kaynakları yönetimi ve ormancılıktır.

SAPARD kapsamındaki ülkelerden biri üyeliğe kabul edilirse, programdan çıkmış kabul edilir. Yardım önceden, ortada ve son değerlendirmeye tabidir. Aday ülkeler Komisyona yıllık rapor göndereceklerdir. Öngörülen tedbirler Katılım Ortaklığı Belgeleri, Ulusal Programlar ve Ortak Tarım Politikası hedefleri ile uyumlu olmalıdır.

SAPARD’ın uygulamasında üç unsur öne çıkmaktadır. Bunlardan birincisi 2000- 2006 yılları arası için hazırlanan 7 yıllık SAPARD Programlarıdır. Bu programlar, aday ülkelerin AB Müktesebatına uyum için yararlanmak istedikleri tedbirleri bir öncelik sırasında ortaya koyan, fonun kullanımı için uygun şartları ve olası yararlanıcıları sıralayan ayrıntılı metinlerdir. İkinci unsur, iki taraflı mali anlaşmalardır. Birliğin, mali katkısını belirleyecek olan mali anlaşmalar imzalanmaktadır. Üçüncü ve son unsur, SAPARD Ajanslarının kurulmasıdır. Yedi yıllık programlar ve ikili anlaşmalardan sonra SAPARD Programının uygulamaya başlayabilmesi için gerekli olan son şart bu ajansların oluşturulmasıdır.

Ajansların, programdaki tedbirleri uygulamak ve projelerden yararlanacaklara ödeme yapmak olmak üzere iki görevi vardır. Bu iki görevin ilk ayağında Ajans, teklif ilanlarını yapmakla, başvuruların uygunluğunu kontrol etmekle, projeleri seçmekle, seçilen projeler için yerinde kontrolleri yapmakla ve daha önceden belirlenmiş bir dizi ölçüt kapsamında uygulama hakkında rapor hazırlamakla sorumludur. Ödemelerle ilgili olarak da Ajans, ödeme başvurularını kontrol etmekte, yerinde kontroller yapmakla, uygunluk ölçütlerinin yerine getirilip getirilmediğini kontrolle yararlanıcılara zamanında ödemelerin yapılmasını temin etmekle görevlidir. Ajansın hesapları her yıl bir onaylayıcı kuruluş tarafından denetlenir. Ayrıca, AB Komisyonu harcamaların SAPARD kurallarına uygunluğunu kontrol etmektedir.