Küreselleşme ve Gelişmekte Olan Ülkelere Dysy Girişi

Küreselleşme, ulaşım ve iletişimdeki hızlı teknolojik ilerleme sayesinde ülke sınırlarını ortadan kaldırmış, ülkeleri birbirine yakınlaştırmıştır. Ülkeler arasındaki ekonomik ilişkiler ve tek başına ekonomi, ülke refahı kavramları günümüzün en popüler kavramları olarak öne çıkmış ve bu bağlamda DYSY’nın önemi de giderek artmıştır. Gelişmiş ülkelerde DYSY için uygun altyapının mevcut olması, yabancı yatırımcıların öncelikle bu ülkeleri tercih etmesine neden olmaktadır. Dolayısıyla DYSY çıkışları ve girişleri gelişmiş ülkeler arasında daha yoğun yaşanmaktadır. Ancak zamanla gelişmekte olan ülkelere yönelik DYSY’nın payı artma eğilimi göstermektedir. Başlangıçta ABD kökenli olan ÇUŞ tarafında gerçekleştirilen DYSY, günümüzde Avrupa, Japonya kökenli hatta GOÜ kaynaklı ÇUŞ tarafından da gerçekleştirilmektedir. Küreselleşme, firmaları ayakta kalabilmeleri için uluslararası rekabete zorlamakta bu süreç ÇUŞ’in artması ve beraberinde DYSY’nın da artması sonucunu doğurmaktadır. Kalkınma için sermaye sıkıntısı çekmeyen gelişmiş ülkeler dahi DYSY için birbiriyle rekabet halinde bulunmaktadırlar. Kanada’nın Fransız firması Michellin’i Kanada’ya çekebilmek için bu firmaya yaptığı hibe buna örnek verilebilir. Yine, Japonya’nın bugünkü seviyeye gelmesinde DYSY’nın önemli rolü vardır. Yunanistan, Belçika, Avusturya, Đrlanda gibi ülkelerde kalkınmalarını DYSY’na borçludurlar. Doğu Avrupa ülkeleri de Batıdan DYSY çekme gayretindedirler. Rusya ve Çin gibi sosyalist ülkeler bile DYSY’na kapılarını açmışlardır. Bir zamanlar Batı’dan kredi bile almaktan kaçınan Çin, bugün Batı ülkeleri ile ortak yatırımlara başlamıştır. Savunma sanayinde bile dışa ve dış sermayeye ağırlık vermektedir. Inter Continental Grubu, Exxon, Union, Phillips, Gulf, Penzoil, ve Coca-Cola gibi firmalar artık Çin’de de faaliyet gösterebilmektedirler. Rusya ise Pepsi Cola, Fiat, Volvo, Mercedes-Benz gibi yabancı sermayeli firmalara kapılarını açmıştır (Akdiş, M., http:\\...). Bu gelişmeler, küreselleşmenin etkisiyle ortaya çıkmış, eski tabular yıkılarak DYSY’nın ülke ekonomisine sağladığı yarar kabul görmeye başlamıştır.

Bir taraftan, küreselleşmenin hız kazanması uluslararası ticaretin ve sermaye hareketlerinin önündeki engelleri ortadan kaldırırken, diğer taraftan gelişmekte olan ülkelerin liberal ekonomi ve finansal serbestleşme politikaları uygulamaya başlamasıyla sermaye hareketleri hızlanarak bu ülkelerin küreselleşme sürecine uyumunu kolaylaştırmaktadır.

Küreselleşme uluslararası finansal piyasalar arasında bütünleşmeyi sağlarken, tasarrufların ve yatırımların ekonomiler arasında etkin bir biçimde tahsisine de imkan tanımaktadır.

Bir ülkeye DYSY girişi şirketlerin birleşmesi, bir şirketin satın alınması, özelleştirmeler, stratejik birleşmeler, ortak girişimler yoluyla gerçekleşmektedir. Aşağıda bu giriş türleri üzerinde durulacaktır:

1.3.1.1. Şirketlerin Birleşmesi ve Satın Alınması

Şirketlerin birleşmesi ve satın alınması diğer ülkelerde var olan şirketi satın alarak veya o ülkedeki bir şirketle birleşerek meydana gelir. Uluslararası bilgi bankaları şirketlerin birleşmesi ve satın alınması ile DYSY tarzları arasında genelde bir ayırım yapmamaktadırlar. Bu durum, ülkelerin DYSY konusundaki performanslarını değerlendirmede yanlışlıklara sebep olmaktadır.

Şirketlerin birleşmesi ve satın alınması ülke içindeki net yatırımda veya üretimde az da olsa bir artışa yol açmaktadır. Çoğu zaman uluslararası yatırımcı ile birleşen şirkette oluşacak sinerjilerden dolayı yatırımlarda bir azalma bile söz konusu olabilmektedir. Bu durum, yatırım çeken ülke açısından bakıldığında olumsuz bir gelişme olarak algılanmamalıdır. Uluslararası yatırımcının bu şekilde gerçekleştirdiği yatırımlar çoğu zaman yerel şirketlerin yaşaması ve rekabet edebilmesini sağlarken DYSY’nın sağladığı bütün avantajları da beraberinde getirmektedir.

Şirketlerin birleşmesi ve satın alınması teknolojiyi içsel olarak geliştirme yerine çok daha düşük maliyetle mevcut teknolojiye ulaşma olanağı sağlar. Sınır ötesi birleşmelerde iç ekonomilere oranla daha büyük ölçek ekonomileri elde edilebilir. Bu olumlu yönlerin yanında birtakım olumsuz durumlar da söz konusudur. Örneğin, kültür farklılıkları, çeşitli gelenek ve değerlere sahip kuruluşların birleşmelerini güçleştirici bir

rol oynamaktadır. Farklı kültürleri barındıran şirketlerin birleşmesi, işçi ücretleri ve toplu sözleşmeler yönünden de sorunlara yol açabilir (Seyidoğlu, 1998: 391).

1.3.1.2. Özelleştirmeler Yoluyla Gerçekleşen Yatırımlar

DYSY içindeki özelleştirme gelirlerinin hesaplanmasında karşılaşılan başlıca özellik, özelleştirme yoluyla gerçekleşen yatırımların diğer DYSY’ndan ayrı olarak kayıt altında tutulmasıdır.

Kamuya ait iktisadi teşebbüslerin yabancı firmalara tamamen ya da kısmen devredilmesi durumunda, bu durumun iktisadi hayata oldukça olumlu yansıyacağı bir gerçektir. Özelleştirme yoluyla gelen DYSY belki de yabancı sermayenin en fazla etkin olduğu durumu yansıtmaktadır. Bu yüzden özelleştirme süreçlerine hak ettiği önem verilmeli ve yabancı sermayenin önü açılmalıdır.

1.3.1.3. Stratejik Birleşmeler

En hızlı gelişen DYSY şekilleri stratejik ortaklıklardır. Bu yatırım şekilleri sadece sermaye transferi veya sermaye plasmanı içermediğinden, çoğu zaman resmi kayıtlarda DYSY olarak gözükmeyebilmektedir. Yatırım harcamalarında bir artış gözlense bile, ortak girişimin yerli ortağı sermayeyi iç piyasadan sağladığı kaynaklarla artırabilmekte ve daha da ilginci yabancı ortak sadece teknoloji transferini gerçekleştirebilmektedir. Sınır ötesi stratejik birleşmelerin en kolay yolu iki şirketin hisse senetlerinin belirli bir bölümünü birbirleriyle değiştirmeleridir. Şirketlerin amacı, hisse senetlerinin dost ve güvenilir ellere geçmesini sağlamaktır. Bu durum daha geniş kapsamlı bir şekilde oluştuğunda hem hisse senetleri değiştirilir, hem de mal ve hizmet üretimi amacıyla ortak bir girişim kurulur. Bu tür birleşmelerin örnekleri otomobil, elektronik, telekomünikasyon alanlarında oldukça yaygındır. Stratejik birleşmeler, özellikle AR&GE giderlerinin yüksek olduğu ve piyasaya girişte zamanlamanın önem taşıdığı ileri teknoloji ürünleri için daha uygun bir yaklaşımdır (TÜGĐAD, 1996:7).

1.3.1.4. Ortak Girişim ve Tam Mülkiyete Dayalı Bağlı Şirket

DYSY bazen yerel bir şirketle ortak girişim biçiminde olabilir. Ortak girişimlerle birlikte ev sahibi ülkeler, yerel şirketlerle ortaklığı özendirici önlemler alıp tek başına mülkiyeti sınırlandırırlar. Aynı zamanda ortak girişimler siyasi nedenlerle ev sahibi

ülkenin millileştirme olasılığını azaltıcı etki yapar. Ortak girişimcinin deneyimi ve sahip olduğu unvan dolayısıyla yerel sermaye piyasalarına girmek daha da kolaylaşmaktadır. Ortak girişimler sayesinde yerel mülkiyetin doğurduğu yabancı olmama düşüncesi sonucu satışlarda belirgin bir artış gözlemlenmektedir (TÜGĐAD, 1996: 9).

Burada şunu önemle belirtmek gerekir ki, dünyada DYSY, birleşme ve satın almalar (özelleştirmeler de dahil) yoluyla gerçekleşmektedir. Yabancı sermayenin, var olan firmaları aldığı fakat yeni yatırımlar yapmadığı şeklindeki eleştiri doğru değildir. Çünkü, varlıkların yabancılara satılması sonucu ele geçen finans yeni yatırımların yapılabilmesi için kullanılabilir ve kullanılacaktır. Dolayısıyla, DYSY doğrudan ya da dolaylı olarak yeni yatırım, yeni istihdam alanı, daha fazla üretim, daha fazla ihracat, daha fazla vergi geliri, kısaca refah artışı olasılığı yaratma anlamına gelecektir. Dünyadaki DYSY’nda gözlenen yüksek düzeydeki artışlarda sınır ötesi birleşme ve satın alma işlemlerinin önemli bir rolü olmuştur.

Tablo 11: Uluslararası Birleşme ve Satın Alma Đşlemlerinde Sektörel Dağılım (Milyon ABD Doları)

Sektörler 2003 2004 2005

Đmalat 108,055 121,992 205,554

Gıda 29,597 23,870 44,816

Kimya 22,927 41,788 54,438

Diğer 55,531 56,334 106,300

Madencilik, Tetkik, Petrol Ürünleri 26,973 18,169 113,596

Hizmetler 161,959 240,437 397,152

Ulaşım, Telekomünikasyon 35,126 36,530 97,502

Finans 54,790 81,809 93,795

Diğer 72,043 122,098 205,855

Tüm Sektörler Toplamı 296,988 380,598 716,302

Kaynak: Hazine Müsteşarlığı, Yabancı Sermaye Genel Müdürlüğü, Uluslararası Doğrudan

Yatırımlar 2006 Yılı Raporu, s. 4, 2007.