Küresel Kamusal Malların Sunumuna İlişkin Sorunlar

62

63

Yoksullukla bağlantılı eksik sunumunun artışı ülkelerin politika analizi ve düzenleme yapmalarını zorlaştıracaktır. Bazı durumlarda özel ve kamusal malların faydaları arasında denge kurmak ya da özel sektörün yapmış olduğu aktivitelerin dışsallıklarını içselleştirebilmeleri için en uygun güdüyü bulmak zorlaşacaktır. Bu durum sadece GOÜ'lere özel bir durum değildir. GÜ’ler kanun ve düzen gibi kamusal malları özel sektör ile ikâme edebilir. Özel mallarda olduğu gibi insanlar ve uluslar, kamusal mallar ve küresel kamusal mallar için farklı tercihlerde bulunabilirler. Bu tercihler kurallar, değerler, politik ve ekonomik çevre ve özellikle gelişmişlik seviyesi gibi faktörlere bağlı olabilir. Küresel ısınmada olduğu gibi sorun aslında tüm dünya ülkelerini ilgilendirmekte fakat GOÜ’ler sorunun çözümünde farkı düşünceye sahip olabilmektedir. Diğer bir sorun küresel kamusal mallar için ülkelerin yapmış oldukları katkıların sınır aşan negatif dışsallıklar nedeniyle azalmasıdır. Risk olarak algılanan bu durum ülkelerin açıklık seviyelerinin artışı nedeniyle derinleşmekte, GOÜ’lerin sınırlı kapasiteleri bu ülkelerin dış şoklara karşı kendilerini korumalarını güçleştirmektedir (Kaul ve Le Goulven, 2003: 342).

Yukarı ifade edilen sorunların büyük bir kısmı bu malların tüketimine yönelik eksik kullanımdan kaynaklanabileceği gibi arz yanlı eksik sunumdan da kaynaklanıyor olabilir. Ek olarak arz tarafında farklı nedenlerle kaynakların optimal kullanımını engelleyen aşırı sunumla da karşılaşılabilmektedir. Tablo 12’de küresel kamusal mallarda tüketim ve üretim yanlı ortaya çıkabilecek temel sorunlar bir bütün halinde gösterilmiştir.

64

Tablo 12: Küresel Kamusal Malların Sunumuna İlişkin Temel Sorunlar Sunum Sorunları

Tüketim Yanlı Sorunlar Üretim Yanlı Sorunlar

Eksik Kullanım Eksik Sunum Aşırı Sunum

Küresel kamusal mal üretilmekte fakat kısmen ya da hiç

tüketilmemekte

Erişim Problemi

 Gelir yetersizliği

 Resmi kısıtlamalar

Küresel kamusal mal ya hiç üretilmemekte ya da eksik üretilmekte

Küresel kamusal mal üretilmekte fakat üretimde aşırı kaynak tahsisi söz konusu Nicel

Sorunlar

Nitel Sorunlar

 Eksik arz

 Aşırı kullanım

 Kötü sunum

Kaynak: Conceıção, P., ve Mendoza, R. U. (2006). Identifying High-Return Investments: A Methodology For Assessing When Internatıonal Cooperation Pays—And For Whom. In I.

Kaul, ve P. Conceiçao (Eds.), The New Public Finance: Responding To Global Challenges, New York: Oxford University Press, s. 329.

4.4.1. Küresel Kamusal Malların Tüketim Yanlı Eksik Kullanım Sorunu Kamusal mallar yazınında karşılaşılan en önemli sorunlardan birisi bu mal ve hizmetlerin eksik sunumudur. Sorunun temel kaynağı önceki bölümlerde ifade edildiği gibi piyasa başarısızlığı olarak kabul edilen kamusallık ve yine kamusallıkla bağlantılı olarak ortak hareketin yetersizliği ya da hiç ortaya çıkmayışıdır (Conceição, 2003: 154). Küresel kamusal mallarda ise bu sorunlar malların doğası gereği küresel boyuta taşınmıştır. Bu bölümde küresel kamusal malların sunumunda ortaya çıkan temel sorunların tespiti aynı zamanda bu malların finansmanında karşılaşılan olası problemlerin çözümünde yardımcı olacaktır.

Küresel kamusal malların sunumunda “yönetimsel eksiklik”, “katılım eksikliği” ve “teşvik eksikliği” olmak üzere üç ana sorunla karşılaşılmaktadır (Kaul, Grunberg ve Stern, 1999c: xxvi):

Yönetimsel eksiklik, küreselleşen dünya ile farklı politika yapıcılardan oluşan uluslararasındaki uyumsuzluk olarak ifade edilmektedir. Küresel piyasalarda ve sivil toplum üzerinde ulusların egemenlik haklarındaki aşırı derecede zayıflama sonucu

65

ulusal politika amaçları ile uluslararası diplomasi arasında bağ kurmada net bir strateji belirlenmesini zorlaştırmaktadır. Birkaç ülke sadece yeni uluslararası politika ortamının gereklilikleri ile kendi ulusal politikaları arasındaki bu uyumsuzluğu dikkate almaktadır.

Katılım eksikliği, küresel kamusal malların ortaya çıkaracağı muhtemel problemlerin tüm dünya ülkelerini ilgilendirmesine karşın ülkelerin bu sorunların çözümünde isteksiz davranması ya da katılımın sadece belirli ülkeler arasında sınırlı kalması şeklinde ifade edilebilir. Katılım eksikliği sorununun demokrasinin yayılmasına karşın marjinal gruplar arasında yayıldığı görülmektedir. Uluslararası görüşmelerde sivil toplumun ve özel sektörün rolünün artmasıyla devletler bu süreçte çoğulculuk ve farklılıkları desteklerken politika çıktıları üzerinde etkilerini artırabilmişlerdir.

Teşvik eksikliği, küresel kamusal malların sunumunda ülkelerin işbirliği yapmaya yanaşmamaları durumunda ortaya çıkmaktadır. Günümüzde uluslararası işbirlikleri, ülkelerarası ve uluslararası iş kuralları gibi sınırları ilgilendiren konuların ötesinde bir hal almıştır. Bu durum beraberinde operasyonel anlamda uluslararası anlaşmaları ön plana çıkarmıştır.

4.4.2. Küresel Kamusal Malların Arz Yanlı Eksik Sunum Sorunları Küresel kamusal malların eksik sunumu bu malların hiç sunulmaması ya da yeterli derecede sunulmamasıdır. Daha önce bahsi geçen sebeplerden ötürü ortaya çıkabilecek olan bu sunum sorunları “yetersiz üretim”, “kötü sunum”, “aşırı kullanım” gibi nedenlere bağlanmıştır (Conceição ve Mendoza, 2006: 329);

Yetersiz üretim, küresel kamusal malların sunulmaması ya da kısmen sunulması durumudur. Bu yetersizlik nicel olarak ifade edilmektedir. Örnek olarak ülkelerin havaalanları güvenliğini yeteri seviyede sağlayamamaları durumunda kamusal mal küresel kamusal mal olarak üretilemeyecektir. Hastalık önleme sistemi sadece belirli ülkeleri kapsıyor ise sistem sadece ilgili alanda etkili olacak diğer ülkeler bundan yararlanamayacaktır.

66

Kötü sunum, insan grupları ve ülkelerin ortaya çıkacak fayda ve maliyetlerden olumlu ya da olumsuz anlamda etkilenmelerine neden olmaktadır. Kötü sunum yetersiz üretimin aksine daha çok niteliksel karaktere sahiptir. Örnek olarak çok taraflı ticari rejimler sistematik bir şekilde GÜ’lere GOÜ’lerden daha fazla fayda yaymaktadır. Sunum sorunu sadece bu mallara ulaşımın yanında aynı zamanda bir arz sorununu ortaya çıkarmaktadır.

Aşırı kullanım, ortak kullanım alanlarının aşırı kullanımından kaynaklanmaktadır. İklim dengesinde olduğu gibi küresel atmosferin aşırı kullanımı sonucu ortaya çıkan kirlilik neticesinde ortaya küresel kamusal kötülükler çıkacaktır.

Bu dengenin sağlanması ve dengenin sağlanmasına katkı sağlayan her faaliyet küresel kamusal mal olarak kabul edilmektedir.

4.4.3. Küresel Kamusal Malların Aşırı Sunum Sorunu

Küresel kamusal malların aşırı sunumu, ihtiyaç olandan daha fazla kaynağın bu malların üretimine ayrılmasıdır. Verilebilecek en iyi örnek nükleer silahlanma yarışıdır (Kaul ve Le Goulven, 2003: 330). Ülkelerin silahlanma yarışına girmeleri aksiyon reaksiyon güdüsüyle ülkelerin algılanan güvenlik seviyelerini artırarak ihtiyaçtan daha fazla kaynakların bu yarıştan ötürü savunma alanlarına aktarmaları ile sonuçlanacaktır. Sonraki bölümlerde güvenlik ikilemi olarak açıklanacak bu sorun özellikle barış ve güvenlik küresel kamusal mallarının aşırı sunum sorununda en önemli etkenler arasında yer almaktadır. Tablo 13’de küresel kamusal mal çeşitlerine göre karşılaşılan sunum problemleri gösterilmiştir.

Tablo 13: Küresel Kamusal Mallar ve Sunum Sorunları

Küresel Kamusal Mal Ana Sunum Sorunu

İklim dengesi Eksik sunum (aşırı kullanım)

Küresel iletişim ağları ve internet Eksik kullanım (erişim sorunları) Uluslararası finansal istikrar Eksik sunum (eksik sunum) Çok taraflı ticaret rejimleri Eksik sunum (kötü sunum)

Barış ve güvenlik Eksik sunum (eksik arz)

67

Çocuk felcini yok etme Eksik sunum (eksik arz) Çiçek hastalığının önlenmesi Eksik sunum (eksik arz)

Kaynak: Conceição, P., ve Mendoza, R. U. (2006). Identifiying High-Return Investments: A Methodology For Assesing When International Cooperation Pays-And For Whom. In I.

Kaul, ve P. Conceição (Eds.), The New Public Finance: Respondig To Global Challenges, New York: Oxford Universit Press, s. 331.