Kâr Dağıtım Tablosunu Oluşturan Kalemler

Kâr dağıtım tablosu dört ana bölümden oluşmaktadır. Bunlar sırasıyla; - Dönem kârının dağıtımı,

- Yedeklerden dağıtım, - Hisse başına kâr,

- Hisse başına temettü’dür.

4.2.1.2.1. Dönem Kârının Dağıtımı

Bu bölümde dönem kârının ne şekilde dağıtıma tabi tutulacağı başlıklar halinde ele alınmaya çalışılmaktadır.

Dönem Kârı: Dönem kârı, gelir tablosunda belirtilen vergi ve yasal yükümlülüklerden önceki kârdır. Dönem kârının bir diğer ismi ticari kârdır. Ticari kâr, T.T.K. hükümlerine göre oluşan kârdır. Mali kâr ise vergi kanunlarına göre oluşan ve verginin hesaplanmasına esas olan kârdır. Kâr dağıtım tablosu ticari kârı esas alan bir tablodur.

Bu kâr, gelir tablosunda yer alan “690 DÖNEM KÂRI VEYA ZARARI” hesabının alacak bakiyesine karşılık gelir.

136 Ödenecek Vergi ve Yasal Yükümlülükler: Mali kâr üzerinden hesaplanan vergi ve diğer yasal yükümlülükleri kapsar. Bunlar; Kurumlar Vergisi, Gelir Vergisi ve Gelir Vergisi Stopajıdır163.

“370 Dönem Kârı ve Diğer Yasal Yükümlülük Karşılıkları” hesabının bakiyesidir.

Geçmiş Yıllar Zararı: Zararla kapanmış geçmiş faaliyet dönemlerinden gelen geçmiş yıllar zararları hesabında yer alan zararları ifade eder.

T.T.K.’nın kâr payını düzenleyen 470'inci maddesine göre kâr payı ancak safi kârdan dağıtılabilir. Buna göre geçmiş yıllardan gelen zararlar, dönem net kârından düşülerek dağıtılabilir dönem net kârına ulaşılacaktır.

Geçmiş dönem zararlarında dikkat edilmesi gereken husus ise, zararın ticari zarar veya mali zarar olmasıdır164.

Ticari zarar, şirketin faaliyetiyle ilgili olarak dönem sonunda ortaya çıkan ve bilançoda “591 Dönem Net Zararı” hesabında yer alıp dönem sonrası 580-geçmiş yıllar zararları hesabına aktarılıp izlenen zararlardır165.

Mali zarar ise vergi kanunlarında yer alan indirim ve istisnalar dolayısıyla ortaya çıkan zarardır. K.V.K.'na göre, "Beş yıldan fazla nakledilmemek şartıyla geçmiş yılların mali bilançolarına göre meydana gelen zararlar" vergi matrahından indirilebilecektir. Yani mali zarar, vergi matrahının tespitinde indirim kalemi olarak dikkate alınırken, beş yıllık sürenin de göz ardı edilmemesi gerekir166.

Birinci Tertip Yasal Yedek Akçe: Her yıl safi kârın yirmi de birinin ödenmiş esas sermayenin beşte birini buluncaya kadar ayrılan yedek akçeler I. tertip yasal yedek akçe olarak adlandırılır.

T.T.K.’nın 466. maddesinin 1 nolu fıkrasına göre “690 Dönem Kârı veya Zararı” hesabının tutarından “580 Geçmiş Yıllar Zararları” hesabının bakiyesi düşüldükten sonra kalan tutardan, ödenmiş sermayenin % 20’sine ulaşıncaya kadar her yıl % 5 oranında I. tertip yasal yedek akçe ayrılır. Dönem kârından ayrılan I. tertip yedek akçe “540 Yasal Yedekler” hesabında izlenir.

163 _{ACAR, a.g.t.s.90.} 164

KARYAĞDI,a.g.e.,s.478.

165 _{İsmail Hakkı GÜNEŞ; “Kâr Dağıtım Tablosu”, Lebib Yalkın Mevzuat Dergisi,Nisan,2006, s. 45.} 166 _{Cem TEKİN, Kerim BİLİCİ, “Kâr Dağıtımı ve Tablosu”, Vergi Sorunları, Nisan 2000, S:139,}

137 İşletmede Bırakılması ve Tasarrufu Zorunlu Fonlar: Mevzuat gereği dönem kârından işletmede alıkonulacak ihtiyat ve karşılıklar ile finansman fonu ve yenileme fonu gibi işletmenin mali yapısını güçlendirmek amacıyla oluşturulan fonlardır.

Ortaklara Birinci Temettü: T.T.K. uyarınca ayrılması gereken %5 birinci tertip kanuni yedek akçeyi ifade eder.

Ortaklara birinci temettü payı, işletmenin ödenmiş sermayesinin üzerinden % 5 oranında ayrılır. “331 Ortaklara Borçlar” hesabında izlenir.

Personele Temettü: Genel kurul kararıyla personele dağıtılacak olan temettüdür. Personele ödenecek temettü “335 Personele Borçlar” hesabında izlenir.

Personele temettü dağıtılabilmesi için, genel kurulca karar alınması gerekmektedir. S.P.K.’ya göre, halka açık anonim şirketlerde, memur, müstahdem ve işçilere kârdan pay dağıtılabilmesi için esas sözleşmede hüküm bulunması şarttır.

Yönetim Kuruluna Temettü: Yönetim kuruluna verilen temettü genel kurul kararıyla yönetim kurulu üyelerine dağıtılması kararlaştırılan temettüdür. “331 Ortaklara Borçlar” hesabında izlenir.

Yönetim kurulu üyelerine T.T.K.’nın 472. maddesine göre, safi kârdan, ancak kanuni yedek akçe ayrıldıktan sonra ve pay sahiplerine % 4 oranında veya esas mukavele ile daha yüksek bir oranda kâr payı dağıtıldıktan sonra verilebilir.

Ortaklara İkinci Temettü: Genel kurul kararıyla ortaklara dağıtılması kararlaştırılan ikinci tertip temettüdür. Ortaklara birinci temettü T.T.K.’da yer alan hüküm gereğince, yani yasal zorunluluk gereğince ayrılmaktadır. Oysa ikinci temettü genel kurul kararına bağlı olarak dağıtılacaktır.

İkinci Tertip Yasal Yedek Akçe: T.T.K.’nun ilgili hükmü uyarınca ayrılan I. tertip yasal yedek akçe ve % 5 oranında ayrılan birinci temettü hariç, kalan kârın dağıtılmasına karar verilen kısmının % 10’udur.

II. Tertip yasal yedek akçeler “540 Yasal Yedekler” hesabında izlenir. Statü Yedekleri: Ana sözleşme uyarınca ayrılması gereken yedekleri kapsar. “541 Statü Yedekleri” hesabında izlenir.

Olağanüstü Yedekler: Sermaye şirketlerinde genel kurul tarafından olağanüstü durumlar dikkate alınarak ayrılmasına karar verilen ve dağıtım dışı kalan kârlardır. “542 Olağanüstü Yedekler” hesabında izlenir.

138 Diğer Yedekler: Genel kurul kararıyla ayrılan diğer yedeklerdir. “548 Diğer Kâr Yedekleri” hesabında izlenir.

Özel Fonlar: Çeşitli mevzuat hükümleri gereği işletmede bırakılan fonlardır. Örneğin; kooperatif ana sözleşmesinde, gerek kooperatifin memurları ve işçileri gerekse kooperatifin ortakları için yardım kuruluşları oluşturmak ve bunları işletmek amacıyla yardım fonları kurulması ve bu amaçla kârdan fon ayrılması mümkündür.

4.2.1.2.2. Yedeklerden Dağıtım

Geçmiş yıllarda ayrılmış ve bu dönem dağıtılan yedekleri kapsar. Bu kapsamda dağıtımı yapılacak yedek akçeler genel kurul veya ana sözleşme hükümleri doğrultusunda ayrılan statü yedekleri, olağanüstü yedekler ve diğer yedekler ile özel fonlardan yapılacaktır.

Dağıtılan Yedekler: Geçmiş yıllarda ayrılmış ve bu dönem dağıtılan yedekleri kapsar. Bu gruba geçmiş yıllarda ayrılan yedeklerle birlikte, fonları ve dağıtılmamış kârları da dahil etmek gerekmektedir.

İkinci Tertip Yasal Yedekler: Dağıtılacak yedek ve geçmiş yıl kârlarının onda birini ifade eder.

Ortaklara Pay: Dağıtılan yedek ve dağıtılmamış kârlardan ortaklara ödenecek kısmı kapsar.

Personele Pay: Dağıtılan yedek ve dağıtılmamış kârlardan personele ödenecek kısmı kapsar.

Yönetim Kuruluna Pay: Dağıtılan yedek ve dağıtılmamış kârlardan yönetim kuruluna ödenecek kısmı kapsar.

4.2.1.2.3. Hisse Başına Kâr

Dağıtım konusu kârdan hisse başına düşen paydır. MSUGT hisse başına kâr oranının nasıl hesaplanacağı konusunda bir açıklama yapmamıştır. Hisse başına kâr en basit şekliyle şu formülle hesaplanabilir167:

139 Net Kâr (Vergi sonrası ticari Kâr)

Hisse Başına Kâr = ——————-————————— Hisse senedi sayısı

4.2.1.2.4. Hisse Başına Temettü

Hisse başına temettü dağıtılan kârdan pay alanlara düşen kısımdır. İşletmenin sermayesi farklı nitelikteki hisselere bölünmüş olabilir. Bu durumda her hisse grubu ile ilgili hisse başına temettü ayrı gösterilmelidir168.