Jeopolitiğin ne olduğunu anlamak için sınırları ve bilgi alanı hakkında bilgi sahibi olunması gerekmektedir.
Jeopolitiğin unsurları çok değişik başlıklar altında toplanabilir. Tartışmalara girmeden, on yedi yıl önce 3 yayımladığına ve üç yıl önce Belleten’ de tekrar edilen bu güne kadar hiçbir itiraz gelmeyen kendi kabul ettiğim unsurları isimlerde yaptığım bazı değişikliklerle sunacağım. Açıklanan unsurların sayısını artırmak zordur. Kişisel değerlendirmelere göre azaltılabilir. Ancak unutmamak gerekir ki jeopolitik her yeni unsurla genişler, yeni sorumluluklar alır. Buna karşılık bir unsurun çıkartılmasıyla, eksiltilmesiyle jeopolitiğin anlamı daralır. Sorumluluğu azalır. Bu sebeple jeopolitik
82
Đlhan, s.37. 83 Đlhan, s.38.
46
konusunun daralmasının, yerini bulmasının, jeopolitik üzerindeki tartışmaların azalmasının büyük ölçüde unsurlar üzerinde tartışmaya anlaşmaya varılmasına bağlı olduğunu düşünmek yanlış olmasa gerek jeopolitiğin anlamını da, alanını da en iyi olarak unsurları ile belirleyebiliriz.84
Jeopolitiğin coğrafi unsurlarına (değişmeyen unsurlar) göz atacak olursak şunlar karşımıza çıkmaktadır:
- Coğrafi konum ( kıtalar arası ve bölge düzeyinde), - Sınırlar ve coğrafi bütünlük,
- Saha genişliği ve sahip olunan stratejik kaynaklar,
- Coğrafi özellik (ada devleti, kıta devleti, iç devlet…) Jeopolitiğin beşeri unsurları ( değişken unsurlar) ise şunlardır.
- Sosyal değerler, - Ekonomik değerler, - Politik değerler, - Askeri değerler,
- Kültür değerleri ve kültür çevresi.85
Jeopolitiğin coğrafi unsurları; stratejide mekân, beşeri unsurları strateji de güç karşılığıdır. Her ikisinde de konuları, düşünceleri aktif kılan zamandır. Değişmeyen unsurlar olan fiziki olgularla birlikte değişen unsurlar olan güçler jeopolitiğin uygulamaya yönelik yönünü politika tespitini hedef ve hareket tarzı seçimi şeklindedir. Devletlerin takip edecekleri politikalar kendi coğrafyaları içinde saklıdır. Değişmeyen sözü değişmeyen unsurların yeri ve değeri hakkında yeterli fikir verir. Çeşitli ülkelerde yönetim şekilleri büyük değişikliklere uğradığı halde dış politikalarının daha az değişmesi, coğrafyanın değişmesi, coğrafyanın değişmeyen unsurlarının etkisiyledir. Örnek alınacak her ülkede bu politika değişmezliği az veya çok görülür. Bir
84
Đlhan, s.41. 85 Đlhan, s.42.
47
ülkenin bünyesini, temel yapısını oluşturan jeopolitiğin coğrafi unsurları, beşeri unsurları ve zaman, birbirlerini etkileyerek şekillendirilir ve bir bütünlük içerisinde değerlenirler. Bu bütün ilgili ülkenin politikasını yönlendiren ulusal gücüdür.86
Ulusal gücün de unsurları olan, jeopolitiğin bu alt bilimlerinden her birisi ayrı değer taşır. Birisindeki yetersizlik veya üstünlük diğerlerini olumlu veya olumsuz etkiler. Jeopolitiğin sorumluluğu bu yetersizlikleri ve üstünlükleri meydana çıkarmak, karşı güçlere nazaran nisbi değerini açıklamak ve tutulacak yol ile ilgili hareket tarzı üretmektir. Politikanın sanat yönü ise, belirlenecek yetersizliklerden üstünlük yaratabilmeyi başarabilmelidir. Değişmeyen unsurlar tamamen coğrafya kaynaklıdır. Coğrafi konum, coğrafi bütünlük ve sahadan her birisi farklı durum gösterebilir. Birisi yetersizken diğeri yeterli olabilir. Bu unsurlar da, değişen unsurlardan sosyal, ekonomik, askeri ve politik güçlerin birbirlerini etkiledikleri gibi, birbirlerini tamamlayabilir, güçlendirebilir. Ancak, değişmeyen unsurlardaki bu etki ve destek, değişen unsurlardaki kadar önemli değildir.87
Askeri kapasite de ülkelerin gerek barış dönmelerindeki potansiyel kapasitelerinin gerekse savaş dönemlerindeki reel güç yansımasının temel göstergelerinden biridir. Askeri kapasite, değişen konjonktüre uygun bir tarzda kendini yenileyebilen bir parametre olarak hem ekonomik, diplomatik ve politik kararlardan etkilenmekte hem de bu kararların yöneliş ve uygulanış biçimini belirleyebilmektedir. Ülkenin güvenlik parametreleri ekonomik kaynakların kullanım ve aktarım biçimini etkilerken, diplomatik ve siyasi ilişkilerin seyrini de önemli ölçüde belirlemektedir.88
Değişen unsurlardan her birisinin varlığı diğerinin varlığı için de vazgeçilmezdir. Sosyal gücün değeri ekonomik, politik ve askeri gücün değerlerini de belirler. Aynı belirleme ve şekillendirme diğer unsurlar için de geçerlidir. Ayrıca bütün beşeri unsurların düzeyi birbirleri ile ilgili ve birbirlerine bağımlıdır. Coğrafi unsurlarda ise her hangi bir unsur diğerine bağımlı olmadan değer taşıyabilir ve diğer coğrafi güçlerdeki yetersizlikleri önemli ölçüde kapatabilir. Örnek olarak, bir ada, küçük olsa da, yeterli sahaya sahip olmasa da sağladığı coğrafi bütünlükle büyük güç etkisi 86 Đlhan, s.42–43. 87 Đlhan, s.43. 88 Davutoğlu, s.28.
48
yapabilmektedir. Bunun gibi geniş bir saha coğrafi bir bütünlük olmasa da tek başına büyük bir güç oluşturabilir. Buna karşılık değişken güçlerden sosyal güç ile uyumlu olmayan bir ekonomik güç düşünülemez. Örnek olarak, Japonya ve Đngiltere geniş bir sahaya sahip olmadıkları halde, ada devleti olmalarının sağladığı coğrafi bütünlük ve diğer coğrafi özelliklerinden kaynaklanan olanakların da katkısı ile bir güç oluşturabilmişler ve zaman zaman saha yetersizliğinin giderilmesi için ada dışına doğru yayılmacı politikalar izlemişlerdir. Görüldüğü gibi, coğrafi unsurlardan coğrafi bütünlük başlı başına büyük bir değer olmuştur.89
Gelişmenin, değişen ve değişmeyen bütün unsurları içeren ortak bir mantığı olduğunu düşünmek yanlış değildir. Gücün ana unsuru nedir? Ulusal gücün temel değişkeni hangi unsurdur? Önceliği olan güç hangisidir. Zaman zaman tartışma gündemine alınan bu tür sorulara, güçler ve güçlerin taşıdıkları değerlerin her olayların kendi şartları içerisinde, ayrı ayrı ve yeni incelemelerle cevap aranması gerekir. Şüphesiz, bütün güç unsurları önemlidir. Yalnız bir gücü jeopolitiğin bir unsurunu dikkate alan görüş, doktrin ve uygulamalar başarılı olamamıştır. Zaman içerisinde her gücün ahenkli şekilde değerlendirilmesi ve kullanması gerekir. Ulusların güçlerinin nereden kaynaklandığının araştırılması ise toplu bir jeopolitik değerlendirmeden geçer. Ekonomideki gelişmenin sosyal hayata etkisi her ikisinin askeri güce ve tek tek veya ayrı ayrı politikaya yansıması önemli bir inceleme ve araştırma konusudur. Coğrafya ağırlıklı jeopolitik bakışla sonuca ulaşılabilir. Değişen güç unsurlarını temel dayanağı kültürdür. Kültür değerleri ve kültürü çevresini sosyal değerlerle birlikte düşünmek, sosyo-kültürel değerler olarak isimlendirmek bu güne kadar benimsenmiş olan şekle uygun düşen ancak bu gün kültüre verilen anlam daha yaygınlaşmış, toplum yaşamında kültürün yeri ve etkisi daha geniş olarak kabul edilmeye başlamıştır. Kültür, sosyal, ekonomik, politik ve askeri değerlerin yeşerdiği alanlardır. Hepsinin kökleri kültürdedir. Hepsine kültür kaynaklık eder ve hepsi öz suyunu, gıdasını ve şeklini kültürden alır.90 Bu sebeple kültürü, diğer dört unsuru oluşturan, onları değerlendiren bir alt birim, diğer unsurların gelişmelerinin yönlendiren ve sağlayan bir alan olarak düşünmek gerekir. Kültür müstakil bir unsur olduğu kadar belki müstakil bir unsur olmaktan fazla
89
Đlhan, s.43–44. 90 Đlhan, s.44–45.
49
diğerleri için kaynak ve aralarında bulunması gereken bağ etkinliğindedir. Kültür, aynı zamanda diğer unsurların değişkenidir. Ayrıca kültür değişmeleri etkili şekilde diğer unsurlara yansırlar.91