Irak’ta Hükümet Kurma Çalışmaları

Şiîler, Irak’ta kurulacak yeni bir rejimin, Irak’ın eski rejiminden daha iyi olacağına ve ABD’nin demokrasi söylemleri sayesinde yapılacak seçimlerde, çoğunluğu elde edeceklerine inanıyordu. Öte yandan ABD de, güneyden Irak’a girmenin Şiîlerin onayı ile mümkün olabileceğini biliyordu.

İşgalden sonra Iraklı Şiîler arasında üç farklı tutum hakimdir. Bunlardan birincisi; El-Hakim’in başkanlığındaki İDYK ve Irak başbakanı El-Caferi’nin El-Dava Partisi’nin, ABD ile işbirliği içinde olan tutumudur. İkinci grupta; El-Sistaniciler olarak nitelendirilebilecek sağcı Şiîler yer almaktadır. Irak’ın en büyük dini mercii, El-Sistani’nin destekçileri, Iraklı Şiîlerin gücünü yeniden kazanmasına çalışmaktadır. Üçüncü grup ise; Irak’ta yabancı kuvvetlerin varlığına karşı çıkan solcu Şiîlerdir. Bunların başında da El-Sadır grubu gelmektedir. Tüm bunlara rağmen Şiîler, mezhep çıkarları için birlik içinde olmaya çalışmaktadır (Hasan, 2006a).

15 Aralık 2005’te yapılan seçimlerden sonra hükümet kurma çalışmaları ABD’nin işinin sandığından daha zor olacağını göstermiştir. Ocak 2004’te gerçekleşen seçimlerde hükümetin kurulması üç ay sürmüştür. Ancak o dönemdeki sorunlar gruplar arasındaki çekişmelerden kaynaklanmıştır. Aralık 2005 seçimlerinde ise hükümetin kurulmasını geciktiren neden ilk etapta başbakanın tayin edilmesindeki anlaşmazlıklardır. Ocak 2005’te yapılan seçimlerde Şiî koalisyonu, 138 milletvekili çıkararak, Irak’ta iktidar olmuştur. Bu seçimleri boykot eden Sünniler, 15 Aralık 2005’teki seçimlere katılarak, Şiîlerin parlamentoda çoğunluğu sağlamasını engellemiştir (Hasan, 2006b).Seçimlerde 128 milletvekili çıkaran Şiîler başbakanın hangi gruptan olacağı konusunda uzlaşmaya varamamışlardır. Başbakanlık görevi Şiî listesindeki dört grup arasında tartışma konusu olmuştur. Bunlar; Dava Partisi’nden İbrahim El-Caferi, İDYK’den Adil Abdulmehdi, Fazilet Partisi’nden Nedim Cabiri ve Bağımsızlar Grubundan Hüseyin El-Şehristani’idi.

110

Başbakanın seçilmesi konusunda anlaşma ve oylama olmak üzere iki yöntem benimseyen Şiîlerin sadece başbakanlık konusunda sorun yaşamayacağı kolayca anlaşılabilmekteydi (alquids.co.uk, 2006). Bu doğrultuda 6 Şubat’ta yapılması beklenen toplantı, mevcut sorunların aşılamaması nedeniyle ileri bir tarihe ertelenmiştir.

Şiî listesindeki Sadr ve Fazilet grupları, Şiîlerin öncülüğünü yapmak isteyen İDYK ile ayni düşünce ve hedeflere sahip değillerdi. İDYK’nın, tamamen İran’a bağlı olduğu ve Irak’ın değil, İran’ın çıkarları doğrultusunda hareket ettiği ileri sürülmüştür. İDYK’nın anahtar bakanlıkları kontrol etme konusunda ısrarlı tavrı, Irak’taki gruplar arasında sorun yaratırken onların düşüncelerini de onaylar nitelikte olmuştur. Bütün bu gelişmeler Şiî listesindeki koalisyonu büyük oranda sarsmıştır (Hasan, 2006c).

Tarafların tutumlarını gerektiği ölçüde yumuşatmaması sorunların hükümet kurulduktan sonra da devam edeceğini göstermiştir. Bu nedenle ulusal birliğin sağlanması için bir “Uzlaşma Hükümetinin” kurulması yönünde karar alınmıştır. Buna rağmen, bütün siyasi güçler pratikte uzlaşmaz tavırlarını sürdürmüştür.

Şiî koalisyonun başkanı El-Hakim, Uzlaşma Hükümetini reddetmekte ve uzlaşma değil, Koalisyon Hükümeti kurulması gereğini savunmuştur. Bu tutum, adil seçimlere dayanan bir Ulusal Birlik Hükümetinin oluşmasını onaylayan El-Sistani tarafından da desteklenmiştir. Sünnilerin Irak İslam Partisi ise, Şiîlerin bu tutumuna karşı çıkmış ve seçim usulsüzlükleri olarak adlandırdıkları verilere göre değil, ülke gerçeklerine göre davranılmasının gereğini savunmuştur.

Şiî koalisyon yeni kurulacak hükümette kazanan taraf olmak isteğinden vazgeçmemiştir. Sünniler ise, siyasi program hakkında anlaşma sağlanmazsa hükümete katılmayacaklarını bildirerek sorunu daha da çıkmaza sokmuştur. Sorunların kolayca çözülemeyeceğinin göstergelerinden biri de, Şiî koalisyon ile yakınlaşan Sünni tarafların, diğer Sünnilerle birleşerek, parlamentoda grup oluşturması olmuştur (Hasan, 2006b).

ABD yönetimi, Irak’ın yeniden yapılandırılmasında Sünni güçleri de kazanmaya çalışmıştır. Çünkü Irak’taki istikrarsızlığı, başka türlü sona erdirmek mümkün görünmemekteydi. Sünni güçlerin siyasete katılması Şiîlerin iktidarının görece zayıflaması anlamına gelmiştir.

111

ABD yönetiminin, Şiîleri rahatsız eden bazı tutumları da olmuştur. ABD, kilit bakanlıkların bağımsız kişiler tarafından yönetilmesi gerektiğini savunmuştur. Ayrıca ABD, Irak’ta güç dengesini sağlayabilmek için bazı Sünni güçleri desteklemiştir. Sünniler, Irak’ta kendilerine yönelik eylemlerde bulunan ve Şiîler tarafından desteklenen ölüm timlerinin olduğunu iddia etmişlerdir. ABD’nin bu timlerin varlığını kabul etmesi, Şiîleri rahatsız eden diğer bir konudur. Son olarak, ABD Savunma bakanı Rumsfeld’in, İran’ı, istikrarsızlık yaratmak amacıyla Irak’a devrim muhafızlarını göndermekle suçlaması, İran ile yakın ilişkileri olan Şiîleri zor durumda bırakmıştır. Irak’taki Sünni ve Kürt güçler, Şiî koalisyonunun başbakan adayı El-Caferi’nin değiştirilmesini istemiştir. İDYK başkanı El-Hakim, bu talebe verdiği yanıtta, işgalin sona erdirilmesi için silahlı direnişe başvurabileceklerini dile getirmiştir. El-Hakim, ABD’yi, diğer güçlerin El-Caferi’nin adaylığına karşı çıkmalarını teşvik etmekle suçlamıştır. El-Hakim’e göre, ABD bu şekilde bir siyaset izleyerek, Irak’taki askeri varlığını sürdürmeyi hedeflemiştir.

Şiî koalisyonuna ait El-Dava partisinin başkanı El-Caferi’nin yeniden başbakan olmasına karşı, itirazlar son noktaya ulaşmıştır. Sünni ve Kürt siyasi güçler, El-Caferi’ye karşı tutumlarının değişmeyeceğini bildirerek itirazlarını dile getirmiştir. Şiî koalisyonunun içinde de Caferi’ye karşı tepkiler yükselmiştir. Dini merci El-Sistani’nin El-Caferi’yi desteklemesine rağmen, Şiî koalisyonundaki İDYK, Fazilet Partisi ve El-Mustakillin grubu, El-Caferi’nin başbakanlık adaylığından vazgeçmesini istemiştir. Buna karşın, Sadır grubu Caferi’yi desteklemeye devam etmiştir. El-Sadır grubuna göre, Irak’taki bazı siyasi güçler ABD’ye baskı uygulayarak, ABD’nin de El-Caferi’ye karşı tutum sergilemesine yol açmıştır. ABD’nin El-Caferi’ye karşı çıkması, aslında Şiî koalisyonunun parçalanmasını amaçlamıştır.

El-Caferi krizi, Şiî koalisyonundaki gizli anlaşmazlıkların su yüzüne çıkmasına neden olmuştur. Irak’ın geleceği, yönetim şekli, bölge ülkeleri ve Irak’taki diğer siyasi güçlerle ilişkiler konularındaki fikir ayrılığı, Şiîlerin kuracağı hükümetin uzun sürme olasılığını zayıflatmaktadır (Hasan, 2006d).

Irak’ta dengeler hızla değişmektedir. Dünün müttefiki, bu günün düşmanı olabilmektedir. Bunun bir örneğinin de, ABD ile Şiî gruplar arasındaki ilişkilerde yaşanması mümkündür (Hasan, 2006e). Bunun gerçekleşmesi durumunda Irak’ta

112

istikrarsızlık hızla artacaktır. Sonuçta Türkmenlerin ve Türkiye’nin hiç istemediği oluşumların gerçekleşmesi işten bile değildir.

Şiî koalisyonu, anayasayı kullanarak, başbakanın atanmasının cumhurbaşkanı ve parlamento başkanının seçilmesinden sonra gerçekleşmesini istemiştir. Anayasanın 53. maddesi, parlamentonun ilk oturumunda, parlamento başkanının ve iki yardımcısının seçilmesi gerektiği hükmünü içermektedir.

Şiî koalisyonundan olan El-Caferi’nin parlamentodaki bütün Şiîlerin oyunu güvence altına alamadığı bir gerçektir. Dolayısıyla, koalisyon dışındaki diğer siyasi güçlerin desteğini kazanmaya çalışmıştır. El-Caferi, Sünni siyasi güçlerle yoğun pazarlık içinde olmuştur. Sünniler son dönemde cumhurbaşkanı görevini talep etmiştir. El-Caferi de, Sünnilerin bu taleplerini desteklediğini dile getirmiştir. Ancak El-Caferi’nin bu adımı, Kürtlerin El-Caferi’ye karşı tutumlarının daha da sertleşmesine ve kendisine karşı oluşmakta olan karşı cepheye destek vermesine yol açmıştır.

Var olan sorunlar Irak’ın geleceğini tehlikeye sokmuştur. Durum bu şekilde devam etseydi, parlamentonun feshedilmesine ve son seçim sonuçlarının iptal edilmesi yoluna gidilebilirdi (Hasan, 2006f).

Sonuçta başbakan olarak Nuri El Maliki seçilmiş ama Irak’taki siyasi kriz çözülememiştir. Başbakanlık krizinin çözülmesine rağmen, hükümetteki görevler konusunda anlaşmazlıklar devam etmiştir. Petrol, içişleri ve savunma bakanlıkları çözüm bekleyen konular olmuştur. Başbakan Nuri El Maliki'nin yeni bakanlar kurulu listesini 11 Mayıs 2006 tarihinde parlamentoya sunması beklenmiştir. Ancak paylaşılamayan bakanlıklar sebebiyle liste tamamlanamamıştır.

Petrol bakanının kim olacağı konusu, hükümetin kurulmasının önündeki temel engel olmuştur. Eski Petrol Bakanı Tamer El Hadban, bağımsız Şiî milletvekili Hüseyin El Şahristani (Bağımsızlar Grubu) ve Haşim El Haşimi (Fazilet Patisi) Petrol bakanlığı görevini almak için yarışan üç aday olmuştur.

Hükümetin kurulmasındaki bir diğer engel, eski başbakan Eyat Allavi’nin hükümete katılımının netleşmemiş olmasıdır. Eyat Allavi, savunma bakanlığı dahil olmak üzere beş bakanlık talep etmektedir. Sünni Tevafuk Cephesi de savunma bakanlığının kendilerine verilmesini istemektedir. Dışişleri bakanlığı hariç, Kürt gruplarının hangi

113

bakanlıkları alacağı hâlâ netlik kazanmamıştır. Dışişleri bakanlığının yine Hoşyar Zibari’de kalacağı bildirilmesine rağmen anlaşmazlık devam etmektedir.

Şiî koalisyonu 17 bakanlık talep etmektedir ve içişleri ile petrol bakanlıkları konusunda taviz vermeyeceğini bildirmiştir. İçişleri Bakanlığı, yine Şiî koalisyonundaki İDYK’de kalacaktır. Şiî koalisyonundaki Fazilet Partisi’nin, 12 Mayıs 2006’da görüşmelerden çekildiğini ilan etmesi sonucu hükümetin kurulma çabaları sonuçsuz kalmıştır. Ayrıca Salih Mıtlak başkanlığındaki Sünni Ulusal Diyalog Cephesi, yeni kurulacak hükümete katılmayacağını bildirmiştir. Parlamentoda 15 milletvekili bulunan Fazilet Partisinin sözcüsü El-Sadi, geri çekilme nedenini, petrol bakanlığını alamamalarına bağlamıştır. Ayrıca El-Sadi, hükümetin kurulması konusunda ABD’nin baskılarını eleştirmiştir (Hasan, 2006g).

Görüldüğü gibi Irak’ta bir demokrasinin yerleşmesi ve uzun vadede devam etmesi olası görünmemektedir. Bu istikrarsızlık bütün bölge ülkeleri ve özellikle de Türkiye için güvenlik tehdidi oluşturmaktadır. Irak’taki gruplar kendi çıkarlarından taviz vermek istemeyecektir ve sonuçta Irak bölgede bir kaos ortamı oluşturmaya devam edecektir.